بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از حیوان در حقوق اسلام و غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان

2 دانش آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه اصفهان.

چکیده

مسئولیت ناشی از حیوان از روزگار کهن در جوامع بشری مطرح بوده است. هرچند فروضی از این مسئولیت که یکی از اقسام مسئولیت ناشی از اشیاء است در برخی از قوانین مطرح‌شده، اما مورد  پژوهش مستقلی در حقوق کشورمان واقع نشده است و با توجه به استفاده از حیوانات در جوامع شهری و روستایی این مقاله به مطالعه تطبیقی مبنای مسئولیت ناشی از حیوانات در فقه و حقوق برخی از کشورهای اسلامی و فرانسه و انگلیس پرداخته است. همچنین مصادیقی از مسئولیت ناشی از حیوان، مانند فرار یا گم‌شدن حیوان، در قوانین ایران پیش‌بینی‌نشده است، بنابراین سعی شده است با رجوع به فقه و حقوق تطبیقی، مسئول در این فروض مشخص شود. نتیجه‌ای که حاصل شد آن‌ است که این مسئولیت همیشه مبتنی بر تقصیر مالک یا متصرف حیوان نیست و مبانی دیگر مانند مسئولیت محض و تعهد به ایمنی نیز در مسئولیت مدنی ناشی از حیوان حاکم است و در خسارت ناشی از حیوانات در شهر یا روستا مستندات طرح مسئولیت شهرداری یا دهیاری ارائه شد و پیشنهاد توزیع مسئولیت به نحو « تضاممی » میان مسئولین در فروضی داده‌ شد.

تازه های تحقیق

هرچند آیین‌نامه‌ای در هیات دولت به تصویب رسیده است که بر اساس آن باید از نگهداری حیوانات در شهرهای با جمعیت بیش از پنجاه هزار نفر ممانعت گردد و در روستا نیز تنها حیوانات اهلی و مجاز شرعی مجاز به پرورش و نگهداری اعلام شده اند و در شهرهای زیر پنجاه هزار نفر تکلیف مشخص نشده است. اما با توجه به مهجور بودن این آیین‌نامه دانستیم که مسئولیت مدنی  ناشی از حیوان یکی از اقسام مسئولیت مدنی ناشی از مالکیت یا تصرف بر اشیاست. در «فقه» به‌طورکلی اگر مالک یا متصرف حیوان از حیوان محافظت نموده باشد یا از حالت غیرطبیعی آن آگاه نبوده باشد ضامن نمی‌باشد. این مفهوم در قانون مدنی و مجازات اسلامی بیان‌شده است و مبنای اصلی در مسئولیت ناشی از حیوان در حقوق ایران «تئوری تقصیر» است اما مواردی از قبیل تحریک حیوان و اذن ورود به محلی که در آن حیوان وجود دارد،  از بنای تئوری تقصیر پیروی نشده و به ترتیب اماره تقصیر و تعهد به ایمنی برای برانگیزنده و اذن دهنده در نظر گرفته‌شده است. بیان شد صرف مالکیت حیوان مسئولیت زا نمی‌باشد. مثبت این مدعا این‌که در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 از مسئولیت «مالک» سخنی به میان نیامده است و تنها از متصرف صحبت شده است و هرکس که متصرف حیوان باشد خواه مستأجر یا مستعیر باشد یا دامپزشک و مهتر مستولی بر حیوان دانسته می‌شود و مسئول خسارت ناشی از حیوان است. در حقوق مصر فرض تقصیر برای مسئولیت «محافظ» بیان‌شده است. و در حقوق فرانسه نیز مالک یا متصرف جز با اثبات فورس ماژور نمی‌تواند از مسئولیت مبری گردد. و در حقوق انگلیس نیز دانستیم که تئوری تقصیر بنای مسئولیت ناشی از حیوانات اهلی است و مبنای مسئولیت محض در خصوص حیوان خطرناک مجری است. در انتهای مباحث فروضی که در حقوق ایران بیان‌نشده است بررسی شد و آن فرار حیوان یا گم‌شدن حیوان است که به نظر می‌رسد تنها درصورتی‌که بتوان فرار و گم‌شدن را مستند به تقصیر مالک یا متصرف نمود او مسئول است. و با توجه به مستندات ارائه‌شده امکان طرح مسئولیت شهرداری یا دهیاری در خسارات ناشی از حیوانات در شهر یا روستا وجود دارد. و امکان طرح «مسئولیت تضاممی» ناشی از حیوان در حقوق ایران بیان شد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Civil Responsibility for Animals in Islamic Law and Law of the West

نویسندگان [English]

  • Alireza Yazdaniyan 1
  • Abbas Niyazi 2
1 Associate Professor, Department of Law, Faculty of Administrative Sciences and Economics, University of Isfahan
2 Ph.D. in private Law, University of Isfahan
چکیده [English]

Liability arising from acts of animals has been raised in human societies from old times. Although some assumptions of this responsibility, which is one of the forms of liability for objects, have been mentioned in certain laws in Iran, it has not been the subject of a separate investigation up to now. Owing to the usage of animals in urban and rural communities, this article, through a comparative approach, aims to study the foundation of liability in Islamic jurisprudence, legal systems of certain Islamic states, and that of France and England. Furthermore, certain examples of the liability arising from acts of animals such as escape and getting lost are not foreseen in Iranian law. Accordingly, through referring to Islamic jurisprudence and comparative law, it is attempted to determine the responsible in these assumptions. The result obtained is that this responsibility is not always based on the fault of the owner or the possessor of the animal and other bases such as absolute responsibility and obligation to safety are governing the civil liability for the acts of animals as well. Additionally, in damages resulting from acts of animals in cities or villages, the documentation on the responsibility of municipality and rural municipality is presented and the suggestion for distributing the responsibility among the responsible individuals "jointly" is offered in some assumptions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Responsibility
  • Animal
  • Owner
  • Protector
  • Fault

مراجع

قرآن کریم
1. ابن زهره، حلبی،1417ق،غنیه النزوع الی عملی الاصول و الفروع، موسسه امام خمینی.
2. افتخاری رضا1387،ش، مسأله ی اجتماع اسباب ضمان قهری در فقه مدنی و آثار آن وحدت و تعدد مسؤولیت، فقه و تاریخ تمدن، ش17.
3. امامی،سید حسن،1378ش،حقوق مدنی، تهران انتشارات اسلامیه، ج 4و 5.
4. امیری قائم مقامی،عبدالمجید،1385ش،حقوق تعهدات، تهران ، نشر میزان،چ3.
5. امینی ،عیسی، 1379ش،اجتماع مسئولیت متصدی حمل و نقل با ضمان مقصر نسبت به صاحب کالا ،مجله حقوقی دادگستری، ش.33
6. آل کاشف الغطاء حسین،محمد، بی تا ،تحریر المجله، مکتبه النجاح،مکتبه الفیروزآبادی تهران-قم.
7. بادینی، حسن، 1389-1390ش، جزوةالزام­های خارج از قرارداد، دانشکدة حقوق دانشگاه تهران، نیمسال اول.
8. بادینی ،حسن،1384ش، فلسفه مسؤولیت مدنی،تهران،شرکت سهامی انتشار.
9. باریکلو، علیرضا،1385ش، مسئولیت مدنی،تهران،نشر میزان.
10. بازگیر،یداله1376ش، قانون مجازات اسلامی در آینه آرای دیوان عالی کشور،تهران، ققنوس.
11. بروجردى، آقا حسین طباطبایى،1429ق، فقه شیعه،ترجمه جامع الاحادیث الشیعه،زیرنظر:اسماعیل تبار، احمد،تهران ،انتشارات فرهنگ سبز ،ج 31 .
12. بهرامی احمدی، حمید،1391ش ضمان قهری مسئولیت مدنی،تهران، نشر دانشگاه امام صادق (ع)، چ1.
13. بهرامی ، حمید ؛ فهیمی، عزیز اله 1386ش، «مبنای‌ مسئولیت‌ مدنی‌ زیست‌محیطی‌ در فقه‌ و حقوق ایران»،پژوهشنامه حقوق اسلامی،ش26.
14. تقی زاده، ابراهیم؛علی هاشمی، سیداحمد،1391ش، مسئولیت مدنی(ضمان قهری)، تهران،انتشارات دانشگاه پیام نور.
15. جعفری لنگرودی،محمد رضا،1372ش، دائره المعارف حقوق اسلامی،تهران،گنج دانش.
16. جنیدی، لعیا، 1378ش،تقصیر زیان‌دیده،،مجله دانشکده حقوق دانشگاه تهران،ش 46.
17. حسینی نژاد، حسینقلی،1370ش،مسئولیت مدنی، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی،چ2.
18. حکمت نیا،محمود،1386ش، مسئولیت مدنی در فقه امامیه،قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
19. حلی ،نجم الدین ، 1378ش، المختصر النافع فی فقه الامامیه،نشر الهام،چ1.
20. حلّى، نجم الدین،1418ق، المختصرالنافع فی فقه الإمامیه، قم ، مؤسسةالمطبوعات الدینیة ، چ6.
21. حمیتی واقف،احمدعلی،1389ش،الزام های خارج از قرارداد،تهران،جاودانه، چ1.
22. حیاتی، علی عباس،1392ش، مسئولیت مدنی،تهران،نشر میزان.
23. خاوری، یعقوب، ١٣٨۴ش،واژه نامه تفضیلی فقه جزا،مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
24. خمینی، سید روح اله،بی‌تا ،تحریرالوسیله،نجف، آداب.
25. خویى، سید ابو القاسم، 1410‍ ق ، تکملة المنهاج ، قم،نشر مدینة العلم.
26. درویش پور، وفا، 1388ش،پژوهشی در ضمان عاقله ، فقه و حقوق اسلامی، ش15.
27. ره پیک،حسن، 1395ش، حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها،تهران،انتشارات خرسندی، چ3.
28 ژوردن، پاتریس، 1391ش، اصول مسئولیت مدنی،ترجمه مجید ادیب،تهران، نشر میزان، چ 3.
29. سعد، نبیل ابراهیم،۱۹۹۸م، نظریه العامه للالتزام،بیروت، دارالنهضه العربیه  .
30. سنهوری، عبدالرزاق احمد،2009م،الوسیط فی شرح القانون‌المدنی‌الجدید. بیروت،منشورات الحلبی الحقوقیه. چ3،ج2.
31. الشریف، مهدی،1392ش، منطق حقوق،تهران، شرکت سهامی انتشار، چ2.
32. عاملى ، زین الدین، 1410 ق، الروضةالبهیة فی شرح اللمعةالدمشقیة،قم،کتابفروشى داورى، چ 1، ج10.
33. عاملى، زین الدین، 1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم،مؤسسةالمعارف الإسلامیة ، ج15.
34. صدوق قمّى ، محمّد بن على بن بابویه، 1413 ق، من لا یحضره الفقیه، ،قم، دفتر انتشارات اسلامى ، چ2، ج4.
35. صفایی، سید حسین و رحیمی حبیب اله، 1390ش،مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران،نشر سمت، چ1.
36. عباسلو بختیار، 1390ش،مسئولیت مدنی، نشر میزان،تهران.
37. العماری،عبدالقادر محمد، 1417ق،«ضمان الأشیاء التابعة لشخص طبیعی أو اعتباری من بناء و آلات و حیوان بالخطأ المفترض»، فصلنامه المجمع الفقهی الاسلامی،ج10.
38. فرج توفیق، حسن،1988م،النظریه العام الالتزام،بیروت، الدار الجامعیه.
39. قاسم‌زاده،سید مرتضی1378ش، مبانی مسئولیت مدنی،تهران،نشر دادگستر.
40. قاسم‌زاده،سید مرتضی،1378ب، «مسئولیت مدنی ناشی از ترک فعل»، مجله حقوق دانشگاه تهران، ش 44.
41. قاسم‌زاده، سید مرتضی،1387ش، الزام ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، تهران،نشر میزان چ2
42. قدرتی، محمدحسن،1388ش،«قاعده وزر»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، س5، ش17.
43. کاتوزیان، ناصر، 1386ش، الزام های خارج از قرارداد، ضمان قهری، تهران،دانشگاه تهران ،چ8 .
44. کاتوزیان، ناصر، 1387ب ،دوره مقدماتی،حقوق مدنی اعمال حقوقی،تهران،شرکت سهامی انتشار،چ13.
45. کاتوزیان، ناصر، 1387ش ،قانون مدنی در نظم حقوق کنونی،تهران،نشر میزان ،چ19.
46. لطفی، عبدالرضا وسایرین، 1390ش، پرسمان فقهی قضایی(پاسخ های تحلیلی به پرسش های کیفری محاکم)،قم،چاپ و نشر الهادی، ج4.
47. لورراسا،میشل،1375ش،مسئولیت مدنی، ترجمه محمد اشتری،تهران، نشر حقوقدان.
48. مجلسى اصفهانى، محمد باقر بن محمد تقى، بی تا ،حدود و قصاص و دیات ،تهران، نشر آثار اسلامى،چ1.
49. محقق داماد، مصطفی،١٣٨٣ش،قواعد فقه،تهران،  مرکز نشر علوم اسلامی، ج۴.
50. محقق زاده،  محمد علی،1396ش، مسئولیت مدنی ناشی از اشیا و حیوانات از منظر فقه امامیه و حقوق افغانستان، جامعه المصطفی العالمیه،پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد با راهنمایی دکتر رضا حسین گندمکار، قم.
51. محمود، عبد الرحمان، بی تا ، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة.
52. المراغی حسینی ، عبدالفتاح، 1418 ق، العناوین،قم، موسسه النشرالاسلامی.
53. مرعی بک، مصطفی،1997م، المسئولیة المدنیة فی القانون المصری، مصطفی الحلبی.
54. معزی ملایری، شیخ اسماعیل،1373ش، جامع احادیث شیعه فی احکام شریعه،قم،بی نا.
55. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، 1413 ق ، المقنعة ،قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چ1.
56. نجفی، محمد حسن،1365ش،جواهر الکلام،تهران، دار الکتب الاسلامیه، ،چ2،ج43.
57. ندوی، علی احمد، بی تا، القواعدالفقهیه مفهوم ها، نشاتها، تطورها،دمشق،دار القلم.
58. نظری، ایراندخت، 1392ش،الزام های خارج از قرارداد، تهران،نشر مجد.
59. نظری، ایراندخت،1389ش،مسؤولیت مدنی مالک،تهران،جنگل جاودانه.
60. یزدانیان، علیرضا،1391ش، «مطالعه تطبیقی طرح قاعده مسئولیت ناشی از عمل غیر در حقوق ایران و فرانسه»، مجله دانشکده حقوق دانشگاه تهران ،ش4 .
61. یزدانیان ،علیرضا،1386ش،قواعد عمومی مسئولیت مدنی،تهران، نشر میزان،ج1 .
62. یزدانیان، علیرضا،1391ب ، طرح مسئولیت مدنی آموزگار ناشی از عمل دانش آموز درحقوق ایران همراه با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه،دوفصلنامه دانش حقوق مدنی،ش1.
 63.یزدانیان، علیرضا،1379ش، حقوق مدنی قلمرو مسؤولیت مدنی، تهران، ادبستان.
64. Bell, johon, sophie boyron, simon Whittaker (1998)principels of french law, oxford univercity press.
65. Bermingham Vera (2005) Tort in a Nutshells. Sweet and Maxwell.
66.Buffelean-lanore etlarribu-terneyre (2010) Droit civil, Les obligations. 12ed sirey.
67. Harlow, Carol (1987) Tort Low, Fontana press
68. Kidner, Richard (2006) Casebook on Torts; New York, Oxford University Press, Ninth Edition.
69. Malaurie, Philippe, Aynés, Laurent, (2001/2002) Obligations, Responsabilitédélictuelle, 11e edition, editions Cujas.
70- Mazeaud, Henri et Leon, traite theorique et pratique (1949), de la responsibilitie Civil, Tome 2, 4édtion, Spétime. sirey
71. Mazeaud. (Henri. Léon. Jean) et françois chabas (1994), Leçons de droit civil. Biens. Obligations. 8éd.éd. Paris. Montchrestien
72. Prosser, williaml, (1971) The Law of torts, 4 edition west publishing
73. Starck. Boris. (1972) Droit civil. Obligations. 1é.éd. Librairies technniques.
74. Viney. Genevieve. Traité (1988) de Droit Civil. Les obligations. La responsabilité. Librairie générale de droit et de jurisprudence. 1 é.éd.
75. Weinrib, ernestj, (1995) The Idea of Private Law, Harvard university press,
76. Hant martin (2000), Advance level and supplementary level, sweet & Maxwell.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار