نقد نظریۀ امتناع حقوق اسلامی مدرن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس.

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

از نظرگاه وائل­بن­حلّاق برساخت زبانی مدرن، معرفت­شناسی و مفاهیم همراه آن، منجر به گسست حقوق اسلامی از گذشتۀ تاریخی خود و قرار گرفتن آن در چارچوب واژگانی و معرفت­شناسی از اساس بیگانه و ناهمساز شده است. «نظام حقوقی» در چارچوب دولت مدرن مستلزم تمایز میان «امر حقوقی» و «امر اخلاقی» و درج قواعد الزام­آور در کدهای رسمی است. درحالی‌که حقوق اسلامی مبتنی بر درهم‌آمیزی امر اخلاقی و امر حقوقی و دیالکتیک میان آن­ها است. هم­چنین ویژگی تکثرگرای حقوق اسلامی، مانع از قرار گرفتن آن در چارچوب تقنین است. این روایت از حقوق مدرن و حقوق اسلامی در عین بصیرت­زا بودن، اما دارای ایراداتی است که نباید آن­ها را نادیده انگاشت. ادعای مطلق قرار داشتن امر سیاسی در کانون حقوق مدرن و نبود تمایز میان امر اخلاقی و امر حقوقی در حقوق اسلامی و استقلال آن از امر سیاسی، اگر نه نادرست، دست­کم مناقشه­انگیز به­ نظر می­رسد.

تازه های تحقیق

نیروی پسِ پشت استدلال­های حلّاق را در راستای نشاندن شریعت بر جایگاهی به‌مراتب مستحکم­تر و حقیقی­تر نسبت به نظام­های حقوقی مدرن که با استفاده از ادعاهایی چون برتری حاکمیت حقوق اسلامی بر حاکمیت قانون در مفهوم غربی آن صورت پذیرفته است، به­سادگی نمی­توان به عقب راند. نظریات وی البته برای دل‌بستگان به مدرنیته و نظام حقوقی آن نیز حاوی بصیرت­­های بسیاری است به­گونه­ای که با قدرتی اعجاب­انگیز کلیشه­های آنان را دربارۀ حقوق اسلامی در هم می­شکند. تسلط مثال­زدنی حلّاق بر تاریخ فقه و اصول فقه از یک­سو و چیره­دستی وی در فلسفه سیاسی و گفتمان حقوقی غرب از سمتی دیگر، بی­شک وی را از سایر اندیشه‌ورزان حقوق اسلامی در دوران کنونی متمایز ساخته است. جوهر استدلال حلّاق بر پنداشت امر اخلاقی در کانون حقوق اسلامی و امر سیاسی در مرکز دولت مدرن و نظام حقوقی آن است. از منظر وی، حقوق اسلامی و حقوق مدرن دارای دو نظام معرفت­شناختی و متافیزیک متفاوت از یکدیگر هستند که آن­ها را فرسنگ­ها از هم دور ساخته است. بر این اساس و با توجه به غلبۀ جهانی مدرنیته و دستاوردهای حقوقی و سیاسی آن، حقوق اسلامی در دوران مدرن دچار بحران معرفت­شناختی لاینحل گردیده است به‌طوری‌که مسلمانان قادر نخواهند بود جهان اخلاقی­حقوقی پیش­مدرن خود را در دوران مدرن بار دیگر بازسازی کنند و بنابراین به­ناچار باید در یک وضعیت خسران همیشگی بزیند. پس، از نگاه حلّاق حقوق اسلامی مدرن (و البته دولت مدرن اسلامی) ممتنع است. باری، با وجود همۀ نیرومندی موجود در نظریات حلّاق، اما به نظر می­رسد برداشت وی از دولت مدرن و حقوق اسلامی دچار گونه­ای بدفهمی از این مفاهیم است. تمسک به برداشتی تمامیت­خواهانه از دولت مدرن و ادعای حاکمیت بی­چون­و­چرای ارادۀ دولت، نادیده انگاشتن جنبه­های حقوقی و اخلاقی حاکمیت و تبعیت امر سیاسی از امر حقوقی و به­ویژه دست­کم گرفتن نیروی موجود در پسِ ادعاهای مبتنی بر محدودیت قدرت سیاسی از طریق رعایت حق­های اخلاقی است. از سوی دیگر، اصرار بر آمیزش امر حقوقی و امر اخلاقی در نظام حقوقی اسلام و استقلال تام آن­ها از امر سیاسی، روایتی اسطوره­ای، ساده­انگارانه، ایده­آل و مطلق از تاریخ شریعت اسلامی است. توجه بسنده به شواهد تاریخی و تجربی مبتنی بر تعامل میان حقوق اسلامی و دستگاه حکومت، بی­تردید می­تواند استفاده از ظرفیت­های حقوق اسلامی را در همزیستی با حکمرانی مدرن افزایش دهد. تاریخ شریعت نشان می­دهد که حقوق اسلامی در گرانیگاه دیالکتیک میان امر حقوقی و امر سیاسی قرار داشته است. همین وضعیت را می­توان درون دولت­های مدرن کنونی نیز سراغ کرد. درواقع، حقوق اسلامی می­تواند در کنار تکثر حقوقی موجود در نظام­های سیاسی کنونی نقش قابل­توجهی در برساختن نظام حقوقی و مشروعیت آن ایفا کند. گسترۀ اثرگذاری حقوق اسلامی گرچه می­تواند مورداختلاف باشد، اما در اصلِ این اثرگذاری نمی­توان تردید روا داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticizing the Theory on the Impossibility of Modern Islamic Law

نویسندگان [English]

  • Sayyed Alireza Hoseini Beheshti 1
  • mahdi moradi berelian 2
1 Assistant Professor, Department of Political Sciences, Faculty of Humanities, Tarbiyat Modarres University.
2 Ph. D Candidate in Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

From Wael-bin-Hallaq’s point of view, the modern language construction, epistemology and its associated concepts has led to the breakdown of Islamic law from its historical past and its inclusion in the lexical and epistemological framework built upon an alien and heterogeneous basis. The "legal system" within the framework of the modern state requires a distinction between "the legal" and "the moral" and the stipulation of binding regulation in formal codes. While, Islamic law is based on the integration of the moral and the legal, and the dialectic between them. Additionally, the pluralistic characteristic of Islamic law prevents its inclusion in the framework of legislation. This narration of modern law and Islamic law, while being insightful, has some shortcomings that should not be ignored. The absolute claim of laying the political at the center of modern law and the absence of a distinction between the moral and the legal in Islamic law and its independence from the political, if not incorrect, seems at least controversial.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Moral
  • The Legal
  • The Political
  • Shari'a
  • Law

مراجع

1)    اسکینر، کوئنتین، 1381ش، دولت در فلسفۀ سیاسی معاصر، دفتر یکم، دولت و جامعه، گردآوری از رابرت گودین و فیلیپ پتیت، ترجمۀ موسی اکرمی، تهران،مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چ1.
2)    استریر، ژوزف، 1395ش، تاریخ دولت مدرن در قرون وسطی، ترجمه حسین بادامچی، تهران، نشر نگاه معاصر، چ1.
3)    اشمیت، کارل، 1393ش، مفهوم امر سیاسی، ترجمۀ یاشار جیرانی و رسول نمازی، تهران، انتشارات ققنوس، چ1.
4)    اوزر، آتیلا، 1386ش، دولت در تاریخ اندیشه غرب، ترجمه عباس باقری، تهران، نشر فرزان، چ1.
5)    پوجّی، جانفرانکو، 1377ش، تکوین دولت مدرن (درآمدی جامعه­شناختی)، ترجمۀ بهزاد باشی، تهران، نشر آگه، چ1.
6)    پولادی، کمال، 1380ش، از دولت عقل تا دولت اقتدار در فلسفۀ سیاسی مدرن، تهران،نشر مرکز، چ1.
7)    جونز، ویلیام تامس، 1358ش، خداوندان اندیشۀ سیاسی، ترجمۀ علی رامین، تهران، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر، چ1،ج2.
8)    حلّاق، وائل، 1395ش، تاریخ تئوری­های حقوقی اسلامی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران، نشر نی، چ4.
9)    شاخت، ژوزف، 1388ش، مقدمه­ای بر حقوق اسلامی، ترجمۀ محمد­علی مرادی­بنی و احمدرضا خواجه­فرد، تهران، نشر دادگستر، چ1.
10)زولر، الیزابت، 1389ش، درآمدی بر حقوق عمومی، ترجمه سید مجتبی واعظی، تهران، انتشارات جاودانه، چ1.
11)شحاته، شفیق، 1382ش، حقوق اسلامی در خاورمیانه، ترجمۀ سید­محمد علوی، تهران، نشر سمت، چ1.
12)قاری سیدفاطمی، سید محمد، 1390ش، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر یکم، درآمدی بر مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش، چ3.
13)کرون، پاتریشیا، 1394ش، تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران، انتشارات سخن، چ2.
14)لاک، جان، 1392ش، دو رسالۀ حکومت، ترجمۀ فرشاد شریعت، تهران، نشر نگاه معاصر، چ1.
15)لاگلین، مارتین، 1388ش، مبانی حقوق عمومی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران، نشر نی، چ1.
16)هابز، توماس، 1381ش، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نشر نی، چ2.
17)هلد، دیوید، 1394ش، شکل­گیری دولت مدرن، ترجمۀ عباس مخبر در درآمدی بر فهم جامعۀ مدرن، کتاب یکم: صورت­بندی­های مدرنیته، ویراستۀ استوارت هال و برَم گیبن، ترجمۀ محمود متحد و دیگران، نشر آگه، چ2.
18)  de Carvalho, B., (2016), “The Making of the Political Subject: Subjects and Territory in the Formation of the State”, Theory and society, Volume 45.
19)  Emon, A. M., (2012), “Shari‘a and the Modern State”, in Islamic Law and International Human Rights Law, edited by Anver M Emon, Mark S Ellis and Benjamin Glahn, Oxford University Press.
20)  Fadel, M., (2011), “A Tragedy of Politics or an Apolitical Tragedy?”, Journal of the American Oriental Society, 131.1.
21)  Hallaq, W., (2003-2004), “Juristic Authority vs. State Power: The Legal Crises of Modern Islam”, Journal of Law and Religion, Vol. 19, No. 2.
22)  Hallaq, W., (2004), “Can the Shari'a be Restored? ”, in Islamic Law and the Challenges of Modernity, Edited by Yvonne Yazbeck Haddad & Barbara Freyer Stowasser, Altamira Press.
23)  Hallaq, W., (2005), The origins and evolution of Islamic law, Cambridge University Press.
24)  Hallaq, W., (2007), “What is Shari‘a?”, Coulson Memorial Lecture, Available at: https://www.academia.edu/11170698/_What_is_Sharia_
25)  Hallaq, W., (2009 A), “Groundwork of the Moral Law: A New Look at the Qurʾān and the Genesis of Sharīʿa”, Islamic Law and Society 16.
26)  Hallaq, W., (2009 B) An introduction to Islamic law, Cambridge University Press.
27)  Hallaq, W., (2009 C) Shari'a: theory, practice, transformations, Cambridge University Press.
28)  Hallaq, W., (2013), The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity’s Moral Predicament, Columbia University Press.
29)  Hallaq, W., (2010), “Islamic law: history and transformation”, in The New Cambridge History of Islam, Edited by Robert Irwin, Cambridge University Press.
30)  Kamali, M. H., (2008), Shari‘ah Law: An Introduction, Oneworld Publications.
31)  Kahn, P. W., (2011), Political Theology: Four New Chapters on the Concept of Sovereignty, Columbia University Press.
32)  Layish, A., (2004), “The Transformation of the Sharīʿa from Jurists' Law to Statutory Law in the Contemporary Muslim World”, Die Welt des Islams, New Series, Vol. 44, Issue 1.
33)  Mann, M. (1984), “The autonomous power of the state: its origins, mechanisms and results”, European Journal of Sociology, Volume. 25, Issue 02.
34)  Morris, C., (1998), An essay on the Modern State, Cambridge University Press.
35)  Morris, C., (2004), “The Modern State”, in Handbook of Political Theory, edited by Gerald F.Gaus & Chandran Kukathas, SAGE Publication.
36)  Nelson, B., (2006), The Making of the Modern State: A Theoretical Evolution, New York: Palgrave.
37)  Poggi, G., (1990), The State: Its Nature, Development, and Prospects, Stanford University Press.
38)  Poggi, G., (2003), “Citizens and the State: Retrospect and prospect”, in States and Citizens: History, Theory, Prospect, Edited by: Quentin Skinner and Bo Strath, Cambridge University Press.
39)  Rauscher, F., (2007), “Kant's Social and Political Philosophy”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Available at: <https:// plato.stanford.edu/ archives/spr 2017/entries/ kant -social-political/>
40)  Schmitt, C., (2008) Constitutional Theory, Translated and edited by Jeffrey Seitzer, Duke University Press.
41)  Seitzer, F., and Thornhill, C., (2008), “An Introduction to Carl Schmitt’s Constitutional Theory: Issues and Context”, in: Schmitt, C., Constitutional Theory, Translated and edited by Jeffrey Seitzer, Duke University Press.
42)  Steinberger, P. J., (2004), The Idea of the State, Cambridge University Press.
43)  Zubaida, S., (2005), Law and Power in the Islamic World, I.B.Tauris & Co Ltd.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار