حسینی بهشتی, سید علیرضا, مرادی, مهدی. (1397). نقد نظریۀ امتناع حقوق اسلامی مدرن. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب, 5(1), 25-54. doi: 10.22091/csiw.2018.2915.1328
سید علیرضا حسینی بهشتی; مهدی مرادی. "نقد نظریۀ امتناع حقوق اسلامی مدرن". پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب, 5, 1, 1397, 25-54. doi: 10.22091/csiw.2018.2915.1328
حسینی بهشتی, سید علیرضا, مرادی, مهدی. (1397). 'نقد نظریۀ امتناع حقوق اسلامی مدرن', پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب, 5(1), pp. 25-54. doi: 10.22091/csiw.2018.2915.1328
حسینی بهشتی, سید علیرضا, مرادی, مهدی. نقد نظریۀ امتناع حقوق اسلامی مدرن. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب, 1397; 5(1): 25-54. doi: 10.22091/csiw.2018.2915.1328
1استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس.
2دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
از نظرگاه وائلبنحلّاق برساخت زبانی مدرن، معرفتشناسی و مفاهیم همراه آن، منجر به گسست حقوق اسلامی از گذشتۀ تاریخی خود و قرار گرفتن آن در چارچوب واژگانی و معرفتشناسی از اساس بیگانه و ناهمساز شده است. «نظام حقوقی» در چارچوب دولت مدرن مستلزم تمایز میان «امر حقوقی» و «امر اخلاقی» و درج قواعد الزامآور در کدهای رسمی است. درحالی‌که حقوق اسلامی مبتنی بر درهم‌آمیزی امر اخلاقی و امر حقوقی و دیالکتیک میان آنها است. همچنین ویژگی تکثرگرای حقوق اسلامی، مانع از قرار گرفتن آن در چارچوب تقنین است. این روایت از حقوق مدرن و حقوق اسلامی در عین بصیرتزا بودن، اما دارای ایراداتی است که نباید آنها را نادیده انگاشت. ادعای مطلق قرار داشتن امر سیاسی در کانون حقوق مدرن و نبود تمایز میان امر اخلاقی و امر حقوقی در حقوق اسلامی و استقلال آن از امر سیاسی، اگر نه نادرست، دستکم مناقشهانگیز به نظر میرسد.
تازه های تحقیق
نیروی پسِ پشت استدلالهای حلّاق را در راستای نشاندن شریعت بر جایگاهی به‌مراتب مستحکمتر و حقیقیتر نسبت به نظامهای حقوقی مدرن که با استفاده از ادعاهایی چون برتری حاکمیت حقوق اسلامی بر حاکمیت قانون در مفهوم غربی آن صورت پذیرفته است، بهسادگی نمیتوان به عقب راند. نظریات وی البته برای دل‌بستگان به مدرنیته و نظام حقوقی آن نیز حاوی بصیرتهای بسیاری است بهگونهای که با قدرتی اعجابانگیز کلیشههای آنان را دربارۀ حقوق اسلامی در هم میشکند. تسلط مثالزدنی حلّاق بر تاریخ فقه و اصول فقه از یکسو و چیرهدستی وی در فلسفه سیاسی و گفتمان حقوقی غرب از سمتی دیگر، بیشک وی را از سایر اندیشه‌ورزان حقوق اسلامی در دوران کنونی متمایز ساخته است. جوهر استدلال حلّاق بر پنداشت امر اخلاقی در کانون حقوق اسلامی و امر سیاسی در مرکز دولت مدرن و نظام حقوقی آن است. از منظر وی، حقوق اسلامی و حقوق مدرن دارای دو نظام معرفتشناختی و متافیزیک متفاوت از یکدیگر هستند که آنها را فرسنگها از هم دور ساخته است. بر این اساس و با توجه به غلبۀ جهانی مدرنیته و دستاوردهای حقوقی و سیاسی آن، حقوق اسلامی در دوران مدرن دچار بحران معرفتشناختی لاینحل گردیده است به‌طوری‌که مسلمانان قادر نخواهند بود جهان اخلاقیحقوقی پیشمدرن خود را در دوران مدرن بار دیگر بازسازی کنند و بنابراین بهناچار باید در یک وضعیت خسران همیشگی بزیند. پس، از نگاه حلّاق حقوق اسلامی مدرن (و البته دولت مدرن اسلامی) ممتنع است. باری، با وجود همۀ نیرومندی موجود در نظریات حلّاق، اما به نظر میرسد برداشت وی از دولت مدرن و حقوق اسلامی دچار گونهای بدفهمی از این مفاهیم است. تمسک به برداشتی تمامیتخواهانه از دولت مدرن و ادعای حاکمیت بیچونوچرای ارادۀ دولت، نادیده انگاشتن جنبههای حقوقی و اخلاقی حاکمیت و تبعیت امر سیاسی از امر حقوقی و بهویژه دستکم گرفتن نیروی موجود در پسِ ادعاهای مبتنی بر محدودیت قدرت سیاسی از طریق رعایت حقهای اخلاقی است. از سوی دیگر، اصرار بر آمیزش امر حقوقی و امر اخلاقی در نظام حقوقی اسلام و استقلال تام آنها از امر سیاسی، روایتی اسطورهای، سادهانگارانه، ایدهآل و مطلق از تاریخ شریعت اسلامی است. توجه بسنده به شواهد تاریخی و تجربی مبتنی بر تعامل میان حقوق اسلامی و دستگاه حکومت، بیتردید میتواند استفاده از ظرفیتهای حقوق اسلامی را در همزیستی با حکمرانی مدرن افزایش دهد. تاریخ شریعت نشان میدهد که حقوق اسلامی در گرانیگاه دیالکتیک میان امر حقوقی و امر سیاسی قرار داشته است. همین وضعیت را میتوان درون دولتهای مدرن کنونی نیز سراغ کرد. درواقع، حقوق اسلامی میتواند در کنار تکثر حقوقی موجود در نظامهای سیاسی کنونی نقش قابلتوجهی در برساختن نظام حقوقی و مشروعیت آن ایفا کند. گسترۀ اثرگذاری حقوق اسلامی گرچه میتواند مورداختلاف باشد، اما در اصلِ این اثرگذاری نمیتوان تردید روا داشت.
1Assistant Professor, Department of Political Sciences, Faculty of Humanities, Tarbiyat Modarres University.
2Ph. D Candidate in Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University
چکیده [English]
From Wael-bin-Hallaq’s point of view, the modern language construction, epistemology and its associated concepts has led to the breakdown of Islamic law from its historical past and its inclusion in the lexical and epistemological framework built upon an alien and heterogeneous basis. The "legal system" within the framework of the modern state requires a distinction between "the legal" and "the moral" and the stipulation of binding regulation in formal codes. While, Islamic law is based on the integration of the moral and the legal, and the dialectic between them. Additionally, the pluralistic characteristic of Islamic law prevents its inclusion in the framework of legislation. This narration of modern law and Islamic law, while being insightful, has some shortcomings that should not be ignored. The absolute claim of laying the political at the center of modern law and the absence of a distinction between the moral and the legal in Islamic law and its independence from the political, if not incorrect, seems at least controversial.
کلیدواژه‌ها [English]
The Moral, The Legal, The Political, Shari'a, Law
مراجع
1) اسکینر، کوئنتین، 1381ش، دولت در فلسفۀ سیاسی معاصر، دفتر یکم، دولت و جامعه، گردآوری از رابرت گودین و فیلیپ پتیت، ترجمۀ موسی اکرمی، تهران،مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چ1.
2) استریر، ژوزف، 1395ش، تاریخ دولت مدرن در قرون وسطی، ترجمه حسین بادامچی، تهران، نشر نگاه معاصر، چ1.
3) اشمیت، کارل، 1393ش، مفهوم امر سیاسی، ترجمۀ یاشار جیرانی و رسول نمازی، تهران، انتشارات ققنوس، چ1.
4) اوزر، آتیلا، 1386ش، دولت در تاریخ اندیشه غرب، ترجمه عباس باقری، تهران، نشر فرزان، چ1.
5) پوجّی، جانفرانکو، 1377ش، تکوین دولت مدرن (درآمدی جامعهشناختی)، ترجمۀ بهزاد باشی، تهران، نشر آگه، چ1.
6) پولادی، کمال، 1380ش، از دولت عقل تا دولت اقتدار در فلسفۀ سیاسی مدرن، تهران،نشر مرکز، چ1.
8) حلّاق، وائل، 1395ش، تاریخ تئوریهای حقوقی اسلامی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران، نشر نی، چ4.
9) شاخت، ژوزف، 1388ش، مقدمهای بر حقوق اسلامی، ترجمۀ محمدعلی مرادیبنی و احمدرضا خواجهفرد، تهران، نشر دادگستر، چ1.
10)زولر، الیزابت، 1389ش، درآمدی بر حقوق عمومی، ترجمه سید مجتبی واعظی، تهران، انتشارات جاودانه، چ1.
11)شحاته، شفیق، 1382ش، حقوق اسلامی در خاورمیانه، ترجمۀ سیدمحمد علوی، تهران، نشر سمت، چ1.
12)قاری سیدفاطمی، سید محمد، 1390ش، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر یکم، درآمدی بر مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، چ3.
13)کرون، پاتریشیا، 1394ش، تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران، انتشارات سخن، چ2.
14)لاک، جان، 1392ش، دو رسالۀ حکومت، ترجمۀ فرشاد شریعت، تهران، نشر نگاه معاصر، چ1.
15)لاگلین، مارتین، 1388ش، مبانی حقوق عمومی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران، نشر نی، چ1.
16)هابز، توماس، 1381ش، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نشر نی، چ2.
17)هلد، دیوید، 1394ش، شکلگیری دولت مدرن، ترجمۀ عباس مخبر در درآمدی بر فهم جامعۀ مدرن، کتاب یکم: صورتبندیهای مدرنیته، ویراستۀ استوارت هال و برَم گیبن، ترجمۀ محمود متحد و دیگران، نشر آگه، چ2.
18) de Carvalho, B., (2016), “The Making of the Political Subject: Subjects and Territory in the Formation of the State”, Theory and society, Volume 45.
19) Emon, A. M., (2012), “Shari‘a and the Modern State”, in Islamic Law and International Human Rights Law, edited by Anver M Emon, Mark S Ellis and Benjamin Glahn, Oxford University Press.
20) Fadel, M., (2011), “A Tragedy of Politics or an Apolitical Tragedy?”, Journal of the American Oriental Society, 131.1.
21) Hallaq, W., (2003-2004), “Juristic Authority vs. State Power: The Legal Crises of Modern Islam”, Journal of Law and Religion, Vol. 19, No. 2.
22) Hallaq, W., (2004), “Can the Shari'a be Restored? ”, in Islamic Law and the Challenges of Modernity, Edited by Yvonne Yazbeck Haddad & Barbara Freyer Stowasser, Altamira Press.
23) Hallaq, W., (2005), The origins and evolution of Islamic law, Cambridge University Press.
24) Hallaq, W., (2007), “What is Shari‘a?”, Coulson Memorial Lecture, Available at: https://www.academia.edu/11170698/_What_is_Sharia_
25) Hallaq, W., (2009 A), “Groundwork of the Moral Law: A New Look at the Qurʾān and the Genesis of Sharīʿa”, Islamic Law and Society 16.
26) Hallaq, W., (2009 B) An introduction to Islamic law, Cambridge University Press.
27) Hallaq, W., (2009 C) Shari'a: theory, practice, transformations, Cambridge University Press.
28) Hallaq, W., (2013), The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity’s Moral Predicament, Columbia University Press.
29) Hallaq, W., (2010), “Islamic law: history and transformation”, in The New Cambridge History of Islam, Edited by Robert Irwin, Cambridge University Press.
30) Kamali, M. H., (2008), Shari‘ah Law: An Introduction, Oneworld Publications.
31) Kahn, P. W., (2011), Political Theology: Four New Chapters on the Concept of Sovereignty, Columbia University Press.
32) Layish, A., (2004), “The Transformation of the Sharīʿa from Jurists' Law to Statutory Law in the Contemporary Muslim World”, Die Welt des Islams, New Series, Vol. 44, Issue 1.
33) Mann, M. (1984), “The autonomous power of the state: its origins, mechanisms and results”, European Journal of Sociology, Volume. 25, Issue 02.
34) Morris, C., (1998), An essay on the Modern State, Cambridge University Press.
35) Morris, C., (2004), “The Modern State”, in Handbook of Political Theory, edited by Gerald F.Gaus & Chandran Kukathas, SAGE Publication.
36) Nelson, B., (2006), The Making of the Modern State: A Theoretical Evolution, New York: Palgrave.
37) Poggi, G., (1990), The State: Its Nature, Development, and Prospects, Stanford University Press.
38) Poggi, G., (2003), “Citizens and the State: Retrospect and prospect”, in States and Citizens: History, Theory, Prospect, Edited by: Quentin Skinner and Bo Strath, Cambridge University Press.
39) Rauscher, F., (2007), “Kant's Social and Political Philosophy”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Available at: <https:// plato.stanford.edu/ archives/spr 2017/entries/ kant -social-political/>
40) Schmitt, C., (2008) Constitutional Theory, Translated and edited by Jeffrey Seitzer, Duke University Press.
41) Seitzer, F., and Thornhill, C., (2008), “An Introduction to Carl Schmitt’s Constitutional Theory: Issues and Context”, in: Schmitt, C., Constitutional Theory, Translated and edited by Jeffrey Seitzer, Duke University Press.
42) Steinberger, P. J., (2004), The Idea of the State, Cambridge University Press.
43) Zubaida, S., (2005), Law and Power in the Islamic World, I.B.Tauris & Co Ltd.
ابتدای صفحه