درنگی در نقش ثبوتی علم و اطلاع مخاطب انشاء در حقوق اسلام و غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشگاه میبد.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه میبد.

10.22091/csiw.2021.5714.1859

چکیده

در نظام­های حقوق خارجی و اغلب اسناد بین­المللی از جمله کنوانسیون بیع بین المللی کالا و اصول حقوق قراردادهای اروپایی، اراده حقوقی اعم از رجوع از ایجاب، قبول ایجاب یا فسخ قرارداد، می بایست به مخاطب اعلام گردد و صرف انشاء و اعلان آن تا قبل از وصول به مخاطب نفوذ حقوقی ندارد. لیکن در حقوق ایران، متاثر از ظاهر مبانی حقوق اسلام، نظریه مشهور، عدم لزوم اطلاع مخاطب از اراده انشائی می باشد و به­عنوان مثال در عقود مکاتبه­ای نظریه ارسال قبولی، ملاک تحقق عقد است و در رجوع یا فسخ قرارداد نیز صرف ابراز قصد فسخ و یا رجوع جهت تحقق فسخ، کافی دانسته شده است. این رویکرد، معضلاتی همچون سوء استفاده از حق، پنهان­کاری عامدانه، گسترش دایره مسئولیت مدنی، افزایش ریسک ورود به معاملات بزرگ، ناآگاهی به معامله­ معارض، تقلب و مانند آن را به همراه داشته است. در عین حال، در راستای منطبق کردن قوانین با نیازهای جامعه و از باب ضرورت و مصلحت، قاعده عدم لزوم اطلاع مخاطب انشاء، قابلیت تحول داشته و به مدد اصل (40) قانون اساسی و مواد (38) قانون آئین دادرسی مدنی، (833) و (680) قانون مدنی و برخی از نظریات فقیهان که تا کنون مهجور مانده، می­توان به وضع قاعده جدیدی پرداخت و نظام حقوق اسلام و ایران را همگام با قطار جهانی­سازی حقوق، در مسیر رشد و توسعه خود پیش برد.

تازه های تحقیق

دیدگاه مشهور حقوقدانان ایران و فقها از این منظر مورد نقد قرار می گیرد که اثری برای آگاه کردن مخاطب انشاء قائل نیستند و آن را شرط ثبوتی در جهت ایجاد آن نمی دانند. اما در حقوق خارجی به جهت حفظ حقوق طرفین و رعایت عدالت و انصاف و اصل تساوی، بر وصول یا اطلاع واقعی مخاطب[1]  اثر ثبوتی قائل شده اند و صرف اعلان اراده یا ارسال آن برای نقوذ عمل حقوقی کافی نمی باشد. بر این اساس حقوق ایران کاملاً متمایز با حقوق غرب می باشد.

لیکن با نگرش به مواد (833) ، (680) ، (1149) قانون مدنی و (38) قانون آیین دادرسی مدنی، می توان به این نتیجه رسید که نظریه اعلام اراده به مخاطب که به معنی عالم و آگاه کردن او از انشائات است، ظرفیتی فراتر از حد پنداشته شده دارد و اعمال حقوقی با پذیرش نظریه اطلاع از اراده انشائی توسط مخاطب، بر اساس قواعد فقهی مانند: لا ضرر، مصلحت، ضرورت و ادله نقلی مانند آیات قرآنیِ وفای به عهد و احادیث، اصول قانون اساسی از جمله منع سوء استفاده از حق در اصل (40) قانون اساسی، و حذف توالی فاسد آن، به عنوان یک قاعده کلی قابلیت اعمال دارد و شایسته و بایسته است قانونگذار همچون نظام های حقوقی دنیا و اسناد بین المللی ، نفوذ اعلان اراده را وابسته به وصول یا اطلاع آن به مخاطب نماید.

در رابطه با انعقاد عقود نیز گروهی از فقهیان صراحتاً اطلاع مفاد ایجاب و قبول توسط طرف مقابل را شرط ضروری و بدیهی انعقاد عقد می دانند که این دیدگاه تا کنون مهجور مانده و مورد توجه حقوقدانان و پژوهشگران قرار نگرفته است .

تا زمان اصلاح قوانین مربوطه اشخاص می توانند جهت عدم ابتلا به توالی فاسد و معایب، شرط اطلاع را ثبوتاً به عنوان یک امر مهم در دایره آزادیِ اراده افراد در قراردادها بگنجانند و قرارداد خود را از معاملات معارض، تدلیس، تقلب، غبن و ... مصون  دارند.

 

[1] Actual information.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Proving Role of the Knowledge and Information of the Composition's Addressee in the Law of Islam and the West

نویسندگان [English]

  • nasrolah jafari 1
  • marziye alimoradi 2
1 Assistant Professor, Department of Law, University of Meybod .
2 Ph. D. Student in Private Law, University of Meybod.
چکیده [English]

In foreign legal systems and most of the international legal instruments such as the CISG and PECL, the legal will including rejecting the offer, accepting the offer or cancellation of the contract must be declared to the addressee and the mere composition and its declaration has no legal force before its reception by the addressee. But, in the law of Iran and under the influence of the surface of the Islamic law foundations, according to the predominant theory there is no need to inform the addressee about the composed will. For example, the theory of sending the acceptance is the criterion for the realization of the contract in the corresponding contracts, and the mere declaration of the intention to cancellation or rejection is considered to be enough in rejection or cancellation of the contract. This approach has brought with itself problems such as abuse of right, deliberate secrecy, expanding the scope of civil liability, increased risk of entering into large transactions, ignorance of conflicting transactions, fraud and the like. However, in order to make compatible the laws with the needs of the society and due to the necessity and expediency, the no-need-to-inform the addressee rule can be developed. Through using Article 40 of the Constitution, Articles 38 of the Code of Civil Procedure, and Articles 833 and 680 of the Civil Code and some of the views of Islamic jurists that have not yet been employed, a new rule can be made and move the legal system of Islam and the law of Iran in line with the globalization of law toward their progress and development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Composed Will
  • Cancellation
  • Addressee of the Composition
  • Receipt Theory
  • Information Theory

مراجع

  1. ابراهیمی، علیرضا ، انصاری فر، زهرا، 1395ش، «زمان و مکان تشکیل قراردادهای الکترونیکی»، کنگره بین المللی جامع حقوق ایران.
  2. ابهری علی آباد، حمید، 1382ش، «زمان و مکان وقوع عقد»، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی سید حسین صفایی، تهران، دانشگاه تهران.
  3. اصفهانى، محمد بن حسن، (فاضل هندى)، 1416‍ق، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1.
  4. بازی، وجیهه، 1388ش، «بررسی تطبیقی ایجاب و قبول در حقوق ایران و اصول حقوق قراردادهای اروپا»، کارشناسی ارشد، به راهنمایی شعاریان، ابراهیم، تبریز، دانشگاه تبریز.
  5. بهبودی، ژیلا ، آقایی، لیلا ، سلیمانی، ملایوسف، 1397ش ، «موازین فقهی و قانونی رجوع زوجه به بذل در طلاق بائن»،دومین کنفرانس پژوهش در فقه، حقوق و علوم اسلامی.ی ب
  6. بهجت فومنى، محمد تقى ، 1426ق، جامع المسائل، قم، انتشارات دفتر آیت الله العظمی بهجت، چ2.
  7. بیگدلی، سعید ، مالکی، اعظم، 1391ش، «جایگاه اراده­ی ظاهری و باطنی در فقه و حقوق موضوعه»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 76، ش80.
  8. تنه کار، یحیی ، رازنی، حامد ، احمدوندیان، وحید، 1397ش، «ایجاب و قبول در حقوق ایران، حقوق تطبیقی و کنوانسیون وین»، سومین همایش بین المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی.
  9. جزیرى، عبد الرحمن ، غروى، سید محمد ، یاسر، مازح،1419ق، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، بیروت، دار الثقلین، چ1.
  10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1391ش، ترمینولوژی حقوقی،تهران، گنج دانش، چ24.
  11. حلّى، (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، 1413ق، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2.
  12. ---------------------------------، 1420ق، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق (ع) ، چ1.
  13. حلّى، مقداد بن عبد اللّه سیورى، 1404ق، التنقیح الرائع لمختصر اهلشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، چ1.
  14. خورسندیان، محمدعلی، 1397ش، «نگرشی تطبیقی به ایجاب و قبول در حقوق اسلام و ایران و حقوق خصوصی مدرن»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش1.
  15. رستمی چلکاسری، عبادالله، 1389ش، «بررسی تطبیقی زمان تشکیل عقد در عقود مکاتبه ای در حقوق ایران، مقررات کنوانسیون 1980 وین و حقوق انگلیس»، پژوهشنامه حقوق کیفری، ش1.
  16. رمضانی، عبدالسعید ، باقرپور، مصطفی، 1395ش، «بررسی زمان و مکان عقد و آثار آن از منظر حقوق مدنی ایران و فقه »،کنگره بین المللی جامع حقوق ایران.
  17. زنجانى، سید موسى شبیرى، 1419ق، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، چ1.
  18. سرخوش، جواد ، اسلمی، ناجیه، 1398ش، »نقش علم به عزل وکیل در تاثیر گذاری عزل»،چهارمین همایش بین المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی.
  19. شعاریان، ابراهیم ، ترابی، ابراهیم، 1393ش، حقوق تعهدات، مطالعه تطبیقی طرح اصلاحی حقوق تعهدات فرانسه با حقوق ایران و اسناد بین المللی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، چ1.
  20. شهیدی، مهدی، 1386ش، اصول قراردادها و تعهدات، تهران، انتشارات مجد، چ4.
  21. ----------- 1386ش، تشکیل قراردادها و تعهدات، حقوق مدنی، تهران، چ4، ج1.
  22. صفایی، سید حسین ، کاظمی، محمود ، عادل، مرتضی ، میرزا نژاد، اکبر، 1392ش، ح‍ق‍وق‌ ب‍ی‍ع‌ ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی‌: ب‍ررس‍ی‌ ک‍ن‍وان‍س‍ی‍ون‌ ب‍ی‍ع‌ ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی‌ ۱۹۸۰ و م‍ق‍ای‍س‍ه‌ آن‌ ب‍ا م‍ق‍ررات‌ ب‍ی‍ع‌ در ح‍ق‍وق‌ ای‍ران‌، ف‍ران‍س‍ه‌، ان‍گ‍ل‍ی‍س‌ و ای‍الات‌ م‍ت‍ح‍ده‌ آم‍ری‍ک‍ا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ3.
  23. عارفی، محمود، 1389ش، «نحوه اعلام اراده در اصول حقوق قراردادهای اروپا، حقوق ایران و فقه امامیه»، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی عزیزاله فهیمی، قم، دانشگاه قم.
  24. فلاح، محمدرضا، عبداله، خطیب، 1395ش، «مطالعه تطبیقی زمان و مکان تشکیل قراردادهای الکترونیکی»، مجله علمی تخصصی علوم انسانی، ش12.
  25. قاسمی، حامد،1394ش، حقوق اقتصادی،تحقیقات حقوقی، دوره 18، ش70.
  26. قربان­وند، محمدباقر، 1389ش، «زمان و مکان تشکیل قرارداد الکترونیکی»، پژوهش حقوق عمومی، ش
  27. قنواتی، جلیل، 1388ش، «اصول حقوق قراردادهای اروپایی: حامل سنت ها، پاسخگوی نیازها»، نامه مفید، دوره 15، ش76.
  28. کاتوزیان، ناصر، 1387ش، قواعدعمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ8، ج1.
  29. مافی، همایون ، فرزانگان، محمد ، ظهوری، سمیه، 1397ش، «بررسی فقهی و حقوقی ماهیت طلاق به عوض»، پژوهشنامه حقوق اسلامی،  ش48.
  30. مشایخی، پریسا ، محمدزاده، علی، 1395ش، «زمان و مکان انعقاد عقد غیر حضوری در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی»،سومین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی.
  31. موسوى خمینى، سید روح اللّه، 1425ق، تحریر الوسیلة، قم، مترجم: اسلامى، على، ترجمه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1،ج3.
  32. نجفی (کاشف الغطاء)، حسن، 1422ق، أنوار الفقاهة، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، چ1.
  33. نجفی، محمدحسن، 1404ق، جواهرالکلام، بیروت، دار إحیاءالتراث، چ7.
  34. Allan, David, Blaus, John, (2005), Electrical Installations: NVQ and Technical Certificate, Heinemann, 1th
  35. Drobnig Ulrich, (2007), Principles of European Law on Personal _Security Study Group on a European Civil Code, sellier european law publishers.
  36. Gulshan, (2012), Business Law, SS, Excel Books India, 4th
  37. Law Cards, (2004), Contract Law, Law Card, 4th Ed.
  38. Macdonald, E, (2013), Dispatching the dispatch rule? The postal rule, e-mail, revocation and implied terms, European Journal of Current Legal Issues, 1th
  39. Miller, Roger, Jentz, Gaylord, AP. (2007), Business Law Today: The Essential, United States, Cengage Learning, 8th
  40. Stone, Richard, (2005), the Modern Law of Contract, Psychology Press, 13th
  41. Tulsian, P C, (2005), Business Law - Question and Answers, Tata McGraw-Hill Education.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار