مقایسۀ خودکنترلی از منظر هیرشی و فیض کاشانی با تأکید بر محجّه البیضا

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی ، دانشکده حقوق ، دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

10.22091/csiw.2021.7141.2119

چکیده

توان مقاومت در برابر کشش ‏ها و جاذبه‌های جرائم با اصطلاح خودکنترلی به عنوان عامل تغییردهندۀ نرخ جرم در نظریۀ عمومی جرم معرفی شده است. نسخۀ اسلامیِ اندیشۀ مذکور در منابع متعددی از جمله در کتاب «محجّه البیضا» با عباراتی نظیر ورع، مراقبه و تقوی متبلور گشته است. علی‏رغم قرابت مذکور، خودکنترلی در نسخۀ فیض کاشانی بر اساس اعتقاد به وجود مراقبی همیشگی و همه‏ جایی پی‏ ریزی شده که کارآیی آن نسبت به مکانیزم هیرشی که بر جامعه‏ پذیر کردن آحاد جامعه تمرکز کرده از قلمرو مکانی و بازۀ زمانی گسترده‏ تری برخوردار است. واگرایی دو دیدگاه در این خلاصه نشده و نتایج این تحقیق که به روش تحلیلی-توصیفی  با استفاده از منابع کتابخانه ‏ای صورت گرفته حاکی از آن است که دیدگاه فیض کاشانی بر تطهیر فضای ذهن از تخیل جرائم‏ و کجروی ‏های خیالی و تعمیم تأثیر خودکنترلی در کجروی با حالت وحدت بزه‏کار و بزه‏دیده تأکید دارد. این رویکرد به طیف سنّی خاص جهت پذیرش خودکنترلی اعتقاد نداشته و با ارائۀ راهکارهای جامعه‏ پذیرکنندۀ متعدد دیگری از قبیل صلۀ رحم و دستورالعمل‌های مهارت‏ آفرین و مسلط ‏کنندۀ فرد بر قوای محرکۀ داخلی، نسخه ‏ای جامع‏ تر و کامل‏‏ تر از خودکنترلی ارائه می‌کند.

تازه های تحقیق

خودکنترلیِ منسوب به هیرشی در نظریۀ عمومی جرم و عناوین ورع، مراقبه و تقوی در کتاب «محّجه البیضا» اثر ملامحسن فیض کاشانی از همگرایی نسبی برخوردار هستند. هر دو نگرش میزان توان آحاد جامعه در برابر وسوسه‏ها و لذت‏های مترتب بر ارتکاب جرائم را عامل مؤثر در افزایش و کاهش نرخ جرم می‌انگارند. وانگهی کنترل خویشتن در نسخۀ هیرشی بر اساس دلبستگی‏های خانوادگی و حفظ سرمایه‌های اجتماعی بنا شده است. از این رو بر جامعه‏پذیری کودکان در محیط خانواده و مدرسه به عنوان یگانه عنصر ایجادکننده و ارتقادهندۀ خودکنترلی در افراد تأکید دارد. چنین رویکردی که انگیزۀ افراد در کنترل خویشتن را حول حفظ منافع شخصی ترسیم می‏کند، نه تنها کارآیی همیشگی و همه‏جایی این نسخه را دچار مشکل می‏کند بلکه -علی‏رغم تحقق نسبی نظم و انضباط اجتماعی- به علت ابتنای آن بر منفعت‏طلبی شخصی و عدم اعطای اختیار کامل به افراد نمی‏‏تواند موجب تعالی اخلاق فردی و اجتماعی شود. در حالی که نسخۀ فیض کاشانی با اعتماد بر عقاید دینی از قبیل اعتقاد به مراقبی همیشگی و همه‏جایی و مؤاخذه و مجازات مجرمین در محکمه‏ای عدل، علاوه بر کارآیی همیشگی و همه‏جایی، با اعطای حق انتخابِ آزادانه در پرتو روشنگری و اقناع افکار عمومی، ترک خودجوش و داوطلبانۀ جرائم را به دنبال دارد؛ امری که رشد و کمال اعضای جامعه و ارتقای سطح فرهنگ عمومی را به ارمغان می‏آورد.

انتقادات به عمومیت نظریۀ عمومی جرم نسبت به تبیین جرائم یقه‏‏سفیدی و سازمان‏یافته و تبیین جمیع جرائم طبق رویکرد فیض کاشانی، یکی دیگر از وجوه تمایز دو دیدگاه را هویدا ساخت. مدل اسلامی با تأکید بر کنترل خود از آسیب رساندن به خویشتن و تطهیر فضای ذهن از تخیل کجروی و کجروی‏های خیالی رویکردی ریشه‏ای‏تر و اساسی‏تری را نسبت به ایجاد خودکنترلی در آحاد جامعه به نمایش گذاشت.

مکانیزم‏های ارائه شده توسط دو مدل خودکنترلی از دیگر جلوه‏های افتراق به دست آمدۀ بین دو دیدگاه در این تحقیق است. هیرشی با توجه به اعتقاد به تداوم اوصاف و امکان تغییر اوصاف تنها در سنین کودکی پیشگیری از ارتکاب جرائم را در گرو تشکیل خانواده و ارتقای سطح آن به عنوان مهم‏ترین خاستگاه کشت و پرورش جامعه‏پذیری می‏داند. اما فیض کاشانی با استنباط از آموزه‏های اسلامی طرق ایجاد و ارتقا جامعه‏پذیری را از محیط خانواده به محیط‏های بزرگ‏تر اجتماعی مانند بستگان و همسایگان تعمیم داده که به این گستره تکنیک دگرکنترلی را نیز می ‏توان افزود.

خودکنترلی مدل فیض کاشانی به جامعه‏پذیر کردن اعضای جامعه بسنده نکرده و در راستای تقویت کنترل‏های درونی افراد دستورالعمل‏هایی نیز جهت مهار قوۀ شهوت و تسلط بر آن نظیر روزه و ترک شرب خمر و ترفند‏هایی جهت تسلط بر قوۀ غضب و تسکین نائرۀ آن مانند توضّؤ و خاکساری ارائه می‏کند؛ امری که اتقان، جامعیت، کاملیت و فراسنّی بودن این دیدگاه را نسبت به خودکنترلی مطرح در جرم‏شناسی گزارش کرده و انگیزۀ لازم بر کنکاش بیشتر در این اثر و دیگر آثار اسلامی جهت ارائۀ تحقیقات بهتر و کامل‏تر در زمینۀ خودکنترلی را به خواننده القا می‏کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparison of Self-Control from the Perspectives of Hirschi and Feyz Kashani with an Emphasis on Mahajjatol-Bayda

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Hajidehabadi 1
  • mojtaba yasini nasab 2
1 Associate Professor, the Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
2 Ph.D. Student, the Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom
چکیده [English]

The ability to resist the attractions of crime has been referred to as self-control; the very decisive factor in crime rate in General Crime Theory. Vara, Morāqebah, and Taqwā have been used as equivalents in several Islamic texts including Mahajjatol-Baydā. Despite prima facia similarities, self-control is wider in temporal and palatial aspects in viewpoints of Feyz Kashani and Hirschi, with the former believing in the existence of a persistent and omnipresent guardianship and the latter concentrating on the socialization of all members of the society. Recruiting an analytical-descriptive design, the study revealed that Feyz Kashani provides a more comprehensive account of self-control in purifying the mind of the criminal fancies and perversions and generalization of the effect of self-control on the unified status of the offender and victim. He did not believe that self-control is age-dependent; rather, he proposed several other socializing strategies including Sela-Rahem and training instructions on mastering internal stimuli.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Taqwā
  • Self-Control
  • Feyz Kashani
  • Mahajjatol-Bayda
  • Hirschi

مراجع

  1. * قرآن کریم و ترجمه‏های مکارم شیرازی، انصاریان، قمشه‏ای و آیتی.

    1. ابن بابویه، محمد بن على، شیخ صدوق، 1382ش، الخصال‏، مترجم،یعقوب جعفری، قم‏، نسیم کوثر، چ1‏.
    2. اسعدی، سیدحسن، 1390ش، جرائم سازمان یافته فراملی، تهران، میزان، چ2.
    3. بنسون، مایکل، سیمپسون، سالی، 1391ش، جرائم یقه‏سفیدی: رویکردی فرصت‏مدار، ترجمۀ اسماعیل رحیمی‏نژاد، تهران، میزان، چ1.
    4. تریگ، راجر، 1382ش، انسان از دیدگاه ده متفکر، مترجم: رضا بخشایش، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
    5. تمیمى آمدى، عبدالواحد، 1426ق، غرر الحکم و درر الکلم، ‏مصحح: مهدی رجایی، قم‏، دارالکتاب الاسلامی، چ1‏.
    6. تنهایی، حسین ابوالحسن، 1389ش، نظریه‏های جامعه‏شناسی، مشهد، مرندیز، چ2.
    7. حاجی‏ده‏آبادی، محمد‏علی، 1394ش، جامعه‏شناسی جنایی، قم، مرکز نشر المصطفی.
    8. خالقیان، آرزو؛ سجادیان، ایلناز؛ فاتحی‏زاده، مریم؛ منشئی، غلامرضا، 1398ش، «بررسی نقش میانجی نگرش به هرزه‏نگاری و خودکنترلی در رابطه بین پای‏بندی مذهبی و میل به هرزه‏نگاری اینترنتی»، فصلنامۀ پژوهش‏های روان‏شناسی اجتماعی، ش36.
    9. راغب اصفهانی، حسین، 1387ش، المفردات فی غریب القرآن، تهران، مؤسسه فرهنگی آرایه، چ1.
    10. رایجیان اصلی، مهرداد، ۱۳۹۰ش، بزه‏دیده‏شناسی حمایتی، چاپ دوم، تهران، دادگستر.
    11. سیدحسینی تاشی، سیدصادق، 1386ش، رابطۀ جرم و گناه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ1.
    12. سیگل، لاری جی، 1385ش، جرم‏شناسی، مترجم: یاشار سیف اللهی، تهران، ناجا، چ1.
    13. شیرازی/ ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم، 1386ش، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الأربعه، تعلیق: حسن حسن‏زاده آملی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1.
    14. طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1392ش، نهایه الحکمه، تحقیق: مسلم قلی‏پور، قم، مرکز مدیریت حوزه‏های علمیه، چ1.
    15. علیوردی‏نیا، اکبر؛ یونسی، عرفان، 1393ش، «تأثیر میزان خودکنترلی بر ارتکاب جرم در میان دانشجویان»، فصلنامۀ راهبرد فرهنگ، دورۀ 7، ش26.
    16. علیوردی‏نیا، اکبر؛ معمار، رحمت‏الله؛ نصرت‏زهی، سیمین، 1394ش، «بررسی تجربی رابطۀ دین‏داری، خودکنترلی و رفتار انحرافی»، فصلنامۀ راهبرد اجتماعی فرهنگی، ش16.
    17. فاضل، محمد، 1379ش، آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه‏السلام، تنظیم: حسین کریمی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ8.
    18. فراهیدی، خلیل بن أحمد، 1414ق، العین، قم، اسوه، چ1.
    19. فیض کاشانی، ملامحسن، 1383ش، المحجّه البیضا فی تهذیب الاحیا، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2.
    20. کلینى، محمد بن یعقوب، 1387ش، الکافی، قم، دارالحدیث، چ1.
    21. کرمی، یوسف، ۱۳۸8ش، روان‏شناسی اجتماعی، تهران، دانشگاه پیام نور، چ10.
    22. مارش، یان، والکینگتن، زئو، 1389ش، نظریه‏های جرم، مترجم: حمیدرضا ملک‏محمدی، تهران، میزان، چ1.
    23. مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بیروت، دار احیا التراث العربی، چ2.
    24. مدرس تبریزی، محمدعلی، 1395ش، ریحانه الادب، قم، مؤسسه امام صادق علیه‏السلام، چ1.
    25. مرعشی، سیدعلی، 1399ش، «رابطۀ مصرف غذای غیرحلال با خودکنترلی، جایگاه مهار درونی، هوش اخلاقی و وجدانی بودن، در کارکنان ادارات اهواز»، فصلنامۀ علمی تربیت اسلامی، ش33.
    26. مصطفی، ابراهیم؛ عبدالقادر، حامد؛ الزیات، احمدحسن؛ النجار، محمدعلی، 1426ق، المعجم الوسیط، تهران، مؤسسه الصادق للطباعه و النشر، چ5.
    27. مطهری، مرتضی، 1389ش، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    28. مگوایر، مایک، مورگان، راد، رینر، رابرت، ۱۳۹۳ش، دانشنامۀ جرم‏شناسی آکسفورد، مترجم: حمیدرضا ملک‏محمدی، تهران، میزان، چ1.
    29. ملک، فاطمه، اخوان مقدم، زهره، قطبی، ثریا، 1399ش، «مؤلفه‏های شناختی خودکنترلی در روایات امام رضا با روش تحلیل محتوا»، فصلنامه علمی فرهنگ رضوی، ش32.
    30. موسوی خمینی، سیدروح‏الله، 1388ش، چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ47.
    31. نراقی، ملااحمد، ‏1388ش، معراج السعاده، قم، نشر جمال، چ1.
    32. ولد، جورج، برنارد، توماس، اسنیپس، جفری، 1380ش، جرم‏شناسی نظری، مترجم: علی شجاعی، تهران، سمت، چ1.
    33. ویلیامز، فرانک‏، مک‏شین، ماری‏لیندی، ۱۳۸۳ش، نظریه‏های جرم‏شناسی، مترجم: حمیدرضا ملک محمدی، تهران، میزان، چ1.
    34. Hirschi, Travis and Gottfredson, Michael R (1993), Commentary: Testing the General Theory of Crime, Journal of Research in Crime and Delinquency 30 (1).
    35. Hirschi, Travis (1969), Causes of Delinquency, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
    36. Mclaughlin, Eugene and Muncie John (2013), The Sage Dictionary of Criminology, 3rd Edition, SAGE, Reprinted 2015.
    37. Vito, Gennaro F and Maahs, Jeffrey R, (2017), Criminology: Theory, Research, and Policy, Forth edition, Jones and Bartlett publishing, Massachusetts.
    38. https://en.wikipedia.org/wiki/Travis_Hirschi.com/2013/01/10/watch-your-thoughts/.

     

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار