همگرایی حقوق محیط زیست و حقوق بشر؛ با نگاهی به فقه اسلامی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

رابطه بین حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست در حقوق بین­الملل موضوع چندان ساده و آشکاری نیست؛ اگرچه ارتباط حقوق محیط زیست و حقوق بشر و پیامدهای مباحث محیط زیست بر بسیاری از حق­های بشری غیرقابل انکار است. در بروز برخورد و همپوشانی حوزه­های مشترک این دو، همسو یا معارض پنداشتن حقوق بشر و محیط زیست، در شناسایی ارجحیت­ها بسیار راهگشاست. با بررسی­های انجام شده ملاحظه می­گردد که نگاه قرآن به طبیعت، نگاهی کاملاً متفاوت از سایر ادیان و نظام­های حقوقی است و حق انسان بر زمین، در برخی موارد که با محیط زیست در تعارض قرار می­گیرد محدود می­شود. از آنجا که تأمل و توجه به طبیعت از آیات قرآن مجید و تمامی آموزه­های اسلام قابل استنباط می­باشد، بدین روی همگرایی حقوق محیط زیست و حقوق بشر از منظر اسلام امری پذیرفته­شده است.
.

تازه های تحقیق

رابطه بین حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست، ‌توسط علم حقوق در سطوح منطقه­ای و جهانی برقرار شده است. رویه قضایی مؤید این واقعیت است که همگرایی این دو حوزه در سطح بین­المللی نیز بمانند حقوق اسلام مورد پذیرش قرار گرفته است. این نکته، این ادعا را رد می­کند که می­گوید حقوق زیست­محیطی، در فرض وجود حقوق بشر آشکار و رسمی که بتوان در رابطه با محیط زیست از آنها استفاده کرد،‌ حقوقی غیرضروری است. با ملاحظه اسناد مختلف راجع به حقوق بشر و حقوق محیط زیست و همچنین رویه قضایی موجود، می­توان مدعی شد ضمن شناسایی حق­های مختلف زیست­محیطی که در مجموع به حقوق محیط زیست تعبیر می­گردد می­توان ارتباط تنگاتنگ و تاثیرات مستقیم و یا غیرمستقیمی میان این حقوق با حق­های شناخته­شده­ی بشری برقرار نمود. به عبارت دیگر، پرداختن به یک حق زیست­محیطی می­تواند موجب تقویت یک یا چند حق بشری گردد و یا این­که با تحقق حق­های مختلف بشری شاهد میل به حقوق محیط زیست خواهیم بود. همان­گونه که دیدگاه خدامحورانه حکایت دارد اسلام پیش از همه تحولات کنونی به بحث طبیعت نگاه خاص داشته و مالکیت محیط زیست را از آن خدا دانسته است و حق انسان بر بهره­گیری از مواهب طبیعی برگرفته از اذن خدا می­باشد.

حق داشتن یک محیط زیست سالم و درست در بافت حقوق اقتصادی، ‌اجتماعی و فرهنگی ذاتاً مشکل­آفرین نیست. وجود چنین حقی اتفاقا باعث می­شود ارزش بیشتری به علائق عمومی جهانی در حفاظت از محیط زیست و ارتقاء توسعه پایدار داده شود، اما این مهم بدون ایجاد آسیب بر چارچوب قوانین حقوق بشری رخ نمی­دهد. از این رو، کاملا به معیارهایی احترام می گذاریم که دولت ها را ملزم می­کند در راستای متوازن ساختن اهداف و سیاست­های اقتصادی، ‌زیست­محیطی، و اجتماعی، به وظایف خود عمل کنند. این مهم، با دستورالعمل­های کنونی در ICESCR حاصل می­شود؛ همچنان که سیاست­های بین­المللی در مورد توسعه پایدار (که در سال 1992 در ریو به امضا رسید)، در کنفرانس‌های بین­المللی متعاقب آن نیز منعکس شد. بنابراین یک بیانیه یا پروتکل در مورد حقوق بشر و محیط زیست در صورتی معنادار می­شود که حقوق کنونی مدنی، ‌سیاسی، ‌اقتصادی و اجتماعی را در کنار هم به صورت یکپارچه در آورَد، در حالی که در آنِ واحد، عقیده محیط زیست به عنوان یک کالای عمومی را در حقوق اقتصادی و اجتماعی متصور می­شوند. به عبارت دیگر، این امر باعث ارتقاء محیط زیست جهانی و تبدیل آن به یک علاقه و خواست عمومی می­شود که دولت­ها مسئولیت حفاظت از آن را دارند؛ حتی اگر آنها مسئولیت مذکور را به صورت رو به جلو و تا زمانی انجام دهند که منابع موجود، امکان آن را فراهم سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Convergence of Environmental Law and Human Rights; Whit an Attitude to Islamic Law

نویسندگان [English]

  • Goudarz Eftekhar Jahromi 1
  • alireza rezayei 2
چکیده [English]

    Describing the quality of relationship between human rights and environmental protection in international law is far from simplicity and clearness. Nevertheless, the connectionbetweenenvironmental law and human rights and environment’s influences on many rights of human beings are undeniable.Consistent or inconsistent understanding of human rights and environment, is very useful for identifying priorities in conflicts or overlaps of common areas between these two fields.But it could be argue that the Qur'an’s look to environment is completely distinguishable from other religions and legal systems.So as, human rights are limited on the ground that they are in conflict with the environment.Since the thinking andattention to environmentalare inferred in Quran verses and all the teachings of Islam,So the convergence of environmental law and human rights from an Islamic perspective is accepted.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Rights
  • environmental law
  • Right on environment
  • harmony
  • conflict

مراجع

قران کریم.
1-      ابن سینا، ابوعلی، 1404ق، کتاب الشفاء الهیات، تحقیق ابراهیم مذکور، قم، کتابخانه مرعشیه.
2-      افتخار جهرمی، گودرز، 1388ش، حقوق بشر، محیط زیست و توسعه پایدار، تحقیقات حقوقی، ش50.
3-      آقایی، ‌سیدداود، 1382ش، راهبردهای توسعه پایدار در سازمان ملل متحد، حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش59.
4-      حبیبی، محمدحسن، 1382ش، حق برخورداری از محیط زیست سالم به عنوان حق بشریت، حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش60.
5-      حسینی­نژاد، هاله، 1395ش، ماهیت تعهدات حقوق بشری در نظام بین­المللی، تهران، شهر دانش، چ1.
6-      حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، 1414ق، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل­البیت.
7-      دیوید، لری و پیسوپاتی، بالاکریسنا، 1394ش، آینده حقوق بین­الملل محیط زیست، ترجمه مهرداد محمدی، تهران، شهر دانش، چ1.
8-      سیمبر، رضا، 1385ش، حقوق بشر در چارچوب محیط زیست، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش201-202.
9-      شلتون، دینا، 1395ش، تعارض میان حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست: آیا سلسه مراتبی موجود است؟، سلسله مراتب در حقوق بین الملل جایگاه حقوق بشر، ترجمه سید حامد صفوی، تهران، شهر دانش، چ1.
10- طوسی، محمد بن الحسن، 1387ق، المبسوط، تهران، مرتضوی.
11- عاملی، حر محمد بن حسن، 1409ق، وسایل الشیعه، قم، آل­البیت.
12- گزارش اجلاس توسعه پایدار سازمان ملل متحد، 1391ش، مدیریت کل اوپک و نمایندگی جمهوری اسلامی ابران در مجامع انرژی.
13- محقق داماد، سیدمصطفی، 1393ش، الهیات محیط زیست، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، چ1.
14- مشهدی، علی و کشاورز، اسماعیل، 1391ش، تأملی بر مبانی فلسفی حق بر محیط زیست سالم، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش2.
15- مولایی، یوسف، 1386ش، نسل سوم حقوق بشر و حق به محیط زیست سالم، دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران، دوره 37، ش4.
16- Aarhus Convention, Decision 1/7: Review of Compliance, Report of 1st Mtg of Parties, UN Doc ECE/ MP.PP/2/Add. 8, 2004.
17- Boyle, Alan, (2012), Human Rights and the Environment: Where Next? The European Journal of International Law Vol. 23 no. 3.
18- D. Zillman, A. Lucas, and G. Pring (eds), 2002, Human Rights in Natural Resource Development.
19- Espen Gamlund, (2007), Who Moral Status in the Environment? A Spinozistic Answer, The Trumpeter 23, no.1.
20- Gatina, Gatin, Konyushkova – Findings and Recommendation with Regard to Compliance by Kazakhstan, Compliance Committee, UNECE/MP.PP/ C.1/2006/4/ Add. 1, 2006.
21- J. Baird Callicott, (2002), The Pragmatic power and Promise of Theoretical Environmental Ethics: Forgoing a New Discourse, Environmental Values 11.
22- Leib, linda hajjar, (2011), Human Rights and the Environment: Philosophical, Theoretical and Legal Perspectives, Martinus Nijhoff Publishers.
23- Northcott, Michael S., (1996), The Environment and Christian Ethics, Cambridge University press.
24- OHCHR 2011 Report, 16 Dec. (2011), Analytical Study on the Relationship Between Human Rights and the Environment, UN Doc. A/HRC/19/34.
25- Susan J.Armestrang and Richard G. Botzler, eds., (2003), Enviromental Ethics: Divergence and Convergence, 3rd ed. ,New York: McGraw-Hill.
26- Susan J.Armestrang and Richard G. Botzler, eds., 2003, Environmental Ethics: Divergence and Convergence, 3rd ed. New York: McGraw-Hill.
27- UN Conference on Environment and Development, (1992),  Agenda 21, ch. 23, para. 23.2.
28- UNEP Compendium on Human Rights and the Environment: Selected international legal materials and cases, 2004, UNON Publishing Services Section, Nairobi – iSO 14001:2004.
29- W.H. Murphy, (1993), Anthropocentrism: A Modern View, in Environmental Ethics: Divergence and Convergence, ed. Susan J.Armestrang and Richard G. Botzler, .London: McGraw-Hil.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار