حمایت از اقلیت های مذهبی در نظام حقوقی اسلام و نظام بین المللی حقوق بشر

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق بین الملل دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه قم

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه قم

چکیده

اقلیت­های مذهبی، نخستین گروه­های اقلیت بودند که مورد حمایت‌های حقوقی بین‌المللی قرار گرفتند و تنها پس از رخدادهای تاریخی همچون انقلاب فرانسه و استقلال آمریکا و رشد آگاهی­های ملی بود که حمایت­ها بر پایه­ای سکولار قرار گرفت و دیگر جوامع اقلیت نیز تحت پوشش نظام حمایتی قرار داده شدند. این در حالی است که اسلام از دیرباز برای اقلیت­های دینی، احترام و جایگاه ویژه­ای قائل بوده، به گونه‌ای که می‌تواند به مثابه الگویی برای حمایت از اقلیت‌ها، ضمن لحاظ اقضائات ناشی از شرایط زمان و مکان، مورد توجه قرار گیرد. نوشتار فرارو، بر آن است تا از خلال روشی توصیفی-تحلیلی و به شیوه­ای کتابخانه‌ای، با بررسی حمایت از اقلیت­های مذهبی در نظام حقوقی اسلام و نظام بین­المللی حمایت از اقلیت­ها، نسبت میان آن دو را بنمایاند. در حالی که حقوق بین­الملل، در قالب تعهدات حقوق بشری، دولت­ها را به رعایت حقوق مذهبی اقلیت­ها ملزم کرده ‌است، نظام اسلامی، بر اساس نهاد ذمّه، از اقلیت­ها حمایت به عمل آورده و حقوق سیاسی، مدنی، اقتصادی، اجتماعی و قضایی آنها را محترم شمرده و تضمین می­کند. به نظر می‌رسد نهاد ذمّه، در مقایسه با حقوق بین‌المللی بشر، دست­کم در یک نظام دینی، بهتر می‌تواند حقوق اقلیت‌های مذهبی را تحقق بخشد.
 

تازه های تحقیق

با توجه به آنچه درباره حمایت­های صورت­گرفته از اقلیت­های مذهبی و حقوق مذهبیِ اشخاصِ متعلق به این گروه‌ها در حقوق اسلام و حقوق بین­المللی بشر آمد، به نظر می­رسد که نظام حقوقی اسلام، بر پایه نهاد ذمّه، در مقایسه با حقوق بین‌المللیِ بشر، دست­کم در یک نظام دینی، بهتر می‌تواند حقوق اقلیت‌های مذهبی را تحقق بخشد و تضمین نماید.

بدیهی است، قواعد یک نظام حقوقی که غیردینی و حتی گاه ضددینی است، از شایستگی، قابلیت و توانایی حمایتِ مناسب و متناسب از خصایص و هویت اقلیت­های مذهبی، که پیوندی ناگسستنی با مذهب و مظاهر آن دارد، برخوردار نیست. از آن‌جا که نظام بین‌المللی حقوق بشر، امروزه مدعی است از آحاد بشر به نحو یکسان حمایت می‌کند، اصولا گروه‌های اقلیت را کمتر مورد توجه قرار می‌دهد؛ حال آن که شرایط خاص گروه‌های اقلیت و آسیب‌پذیریِ افراد متعلق به آنها در اغلب جوامع بشری واقعیتی انکارناپذیر است. اما، نظام حقوقی اسلام در صورت اجرای کامل و مناسب از سوی کشورهای اسلامی و جوامع دینی، ضمن اصل قراردادن برابری انسان‌ها در برخورداری از مواهب زندگی مادی، به بهترین وجهِ ممکن قادر است به رفع نیازمندی­ها و تحقق استحقاقات اشخاصِ متعلق به اقلیت­های مذهبی بپردازد.

در اسلام، برابری عمومی همه­ی افراد، قبایل و ملل و حذف تمایزات و اختصاصات نَسَبی، حَسَبی، نژادی، وطنی و طبقاتی، به صورت یک توصیه­ی اخلاقی و در لباس تعبیرات و بیانات ادبی و عاطفی، در خلال پند و اندرزهای معلم­وار یا سیاست­مدارانه، به شکلی که در ادبیات انسانی پس از انقلاب کبیر فرانسه می­خوانیم و یا از زبان روشنفکران و بنیان‌گذاران سازمان­های بین­المللی می‌شنویم، که تحقق آن را در آینده برای مصالح بشر مفید و به خاطر استقرار صلح و امنیت لازم می‌شمارند نیست؛ بلکه اسلام بر اساس یک جهان­بینی فلسفی و علمی می­خواهد بگوید که انسان­ها همه با یکدیگر برابر هستند، نه این که باید برابر باشند. اسلام، اندیشه «برابری عمومی» را که به صورت یک مسأله­ی سیاسی و اجتماعی مطرح است، بر پایه­های فلسفی و علمی می­نشاند تا نخست آن را یک اصل مسلّمِ طبیعی معرفی کند و دوم این که «برابری انسان­ها» را از «برابری حقوقی» تا درجه­ی «برابری حقیقی» یعنی منشأیی، عینی، علمی، طبیعی و آفرینشی بالا ببرَد و به اصطلاحِ خود اسلام، «برابری» را تا «برادری» ارتقاء دهد. (شریعتی، 1380: 354-353)

یکی از اهداف بزرگ انبیای الهی و به ویژه پیامبر عظیم­الشّأن اسلام (ص)، پاسداشت کرامت انسانی تمامی ابنای بشر، اعم از مسلمان و غیرمسلمان و برپایی عدالت بوده است. اقلیت­ها در اندیشه سیاسی اسلام و آراء فقها و مجتهدان اسلامی، از احترام و جایگاه ویژه­ای برخوردارند و مقوله اقلیت­های مذهبی، یکی از جدی­ترین مسائل دین اسلام از آغاز پیدایش آن بوده‌ است. در نظام حقوقی اسلام، اقلیت دینی به پیروان ادیان الهی یهودیت، مسیحیت و زرتشتی­ و صابئی­ها اطلاق می­شود. البته در نظر برخی فقهای اهل سنّت، پیروان ادیان دیگر را نیز می‌توان  به این گروه­های چهارگانه ملحق کرد. فلسفه وجودی اصلی تشریع عقد ذمّه در دین اسلام، همانا ایجاد همزیستیِ مسالمت­آمیز میان اقلیت­ها و اکثریت مسلمان در جامعه اسلامی است، که با استفاده از نهاد ذمّه، علاوه بر تأمین حداقل حقوق بنیادینی که برای زیست انسانی همگان لازم است، شرایط زندگی متدیّنانه برای پیروان ادیان مختلف فراهم می‌گردد.

موجودیت و هویت اقلیت­های مذهبی وابستگی کامل به حمایت از مذهب آنها و مظاهر آن دارد. مطابق قواعد حقوق بین­الملل، دولت­ها در مقام عمل به تعهدات بین‌المللی حقوق بشری باید حقوق مذهبی اقلیت­ها را مورد حمایت و احترام قرار دهند. اما فقه اسلامی پیش از و بدون نیاز به هر گونه پیمان و تعهد بین‌المللی، بر اساس قرارداد ذمّه، حکومت و جامعه اسلامی را ملزم به رعایت حقوق اقلیت­ها و حمایت‌های مؤثر از آنها کرده است. بدیهی است دولت اسلامی و مسلمانان بر پایه باورهای دینی و به عنوان وظیفه شرعی، خود را مکلّف به ایفای حقوق ذمّی‌ها می‌دانند و این مؤثرترین ضمانت­اجرا برای رعایت حقوق اقلیت‌هاست. این در حالی است که حقوق بین‌الملل، به ویژه قواعد حقوق بشریِ آن با چالش جدّیِ ضمانت­اجرا مواجه است، علاوه بر این که از آسیب‌هایی مانند رویکردهای سیاسی، ابزاری و برخوردهای دوگانه نیز رنج می‌برد.

حقوق بشر کنونی، که بر بنیان اندیشه­های فردگرایانة لیبرالیسم و سکولاریسم پایه­گذاری شده است، در فهم، توجه و تحقق نیازمندی­های مذهبی افراد به ویژه اشخاص متعلق به اقلیت­ها، که به خاطر موقعیت غیرحاکم در شرایط آسیب­پذیر قرار دارند، ناتوان است. بدیهی است قواعد نظام حقوقی که غیردینی و حتی گاه ضددینی است، شایستگی، قابلیت و توانایی حمایتِ مناسب و متناسب از خصایص و هویت اقلیت­های مذهبی، که پیوندی ناگسستنی با مذهب و مظاهر آن دارد، را دارا نیست. نظام حقوقی اسلام، به مثابه نظامی مبتنی بر مذهب و عقاید مذهبی، که ریشه در احکام الهی و دینی دارد، در صورت اجرای کامل و مناسب از سوی کشورهای اسلامی و جوامع دینی، به بهترین وجه ممکن قادر است به رفع نیازمندی­ها و تحقق استحقاقات اشخاص متعلق به اقلیت­های مذهبی بپردازد. ضمن این که می‌توان گفت، نهاد حقوقی ذمّه در فقه اسلامی، چنانچه مورد بازخوانی قرارگیرد، ظرفیت آن را دارد که با لحاظ اقتضائات زمان، به مثابه الگوی مؤثری در حمایت از حقوق اقلیت‌ها، به ویژه اقلیت‌های مذهبی، مورد الهام و اقتباس قرار گیرد.

 

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Protection of Religious Minorities under Islamic Legal System and International Law of Human Rights

نویسندگان [English]

  • Mostafa Fazaeli 1
  • null null 2
1 Dean of the International law departement, University of Qom
چکیده [English]

This article, through a descriptive-analytic method and on a library-based approach and by means of analyzing the protection of religious minorities under Islamic legal system in one side and International Minority Protection Law (IMPL) in the other side, aims to illustrate the relation between these two systems. Religious Minorities have been the first type of these groups enjoying international legal protection and it was after the occurrences such as French Revolution and American Independence that protection has been on rather secular basis. Religious minorities have been a serious Islamic concern from the outset of its revelation. Thereupon, through taking into account the requirements of time and place could be a remarkable pattern in protecting minorities. States, by means of human rights obligations, have a duty to respect, protect and fulfill religious rights of minorities under International Law; meanwhile, in Islamic system and under Tribute Contract, Islamic State shall protect minorities and respect and ensure their political, civil, economic, social and judicial rights. As a result, by comparison with International Human Rights Law, it seems that Tribute Contract, at least in a faith community, is more capable in realization and assurance of the rights of religious minorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Minority
  • Minority Rights
  • Islamic Law
  • International Law of Human Rights
  • Tribute Contract

مراجع

  1. * قرآن کریم

    * نهج­البلاغه

    1. ابن قدامه، احمد، 1367ق، المغنی، ج8، بیروت، التاریخ العربی.

    2. اسمیث، کانتول، 1387ش، سیر مذهب در اروپا، ترجمه سیدمحمد ثقفی، کلام اسلامی، سال هشتم، ش32.

    3. آقایی، بهمن 1376ش، فرهنگ حقوق بشر، چ1، تهران، گنج دانش.

    4. امامی، محمد و نورالدینی، حسین، 1393ش، سیری در حقوق اقلیت­های دینی در اسلام، تاریخ نو، سال چهارم، ش7.

    5. توفیقی، حسین، 1379ش، آشنایی با ادیان بزرگ، چ1، قم، سمت.

    6. جهانی، محمد، 1392ش، تأثیر اقلیت­گرایی مذهبی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران (با تأکید بر نقش سلفیت)، آفاق امنیت، س6، ش20.

    6. حق‌پرست، شعبان، 1383ش، راه‌های پایان­دادن جنگ در حقوق اسلام، مجله حقوقی بین­المللی، ش30.

    7. خفاجی، شذی، 1378ش، حقوق اقلیت­ها در اسلام، ترجمه مهدی حسینیان، حکومت اسلامی، ش13.

    8. خلیلیان، سیدخلیل، 1377ش، حقوق بین­الملل اسلامی: تحلیلی نوین در مباحث حقوقی اسلام (کلیات)، ج1، چ7، تهران، فرهنگ اسلامی.

    9. دانش­پژوه، مصطفی، 1380ش، اسلام و حقوق بین­الملل خصوصی، ج1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    10. زیدان، عبدالکریم، 1382ق، احکام الذمّیّین و المستأمنین فی دار­الاسلام، بغداد، جامعه بغداد.

    11. سادات رضوی، اقدس، 1388ش، نوجوانی و هویت­یابی، مشاور مدرسه، دوره پنجم، ش1.

    12. شریعتی، علی، 1380ش، پایه­های حقوق انسانی در انسان اولیه، در: بسته­نگار، محمد، حقوق بشر از منظر اندیشمندان، چ1، تهران، شرکت سهامی انتشار.

    13. شیخ­الاسلامی، اسعد، 1358ش، حقوق اقلیت­های دینی در اسلام، مقالات و بررسی­ها، ش32 و 33.

    14. طوسی، محمدبن حسن، 1412ق، المبسوط فی فقه الإمامیه، تصحیح و تحقیق محمدتقی کشفی، بیروت، دارالکتاب الاسلامی.

    15. عزیزی، ستار، 1385ش، حمایت از اقلیت­ها در حقوق بین­الملل، همدان، نور علم.

    16. فضائلی، مصطفی و کرمی، موسی، 1395ش، حمایت از حقوق فرهنگی اقلیت­های قومی در حقوق بین­الملل: با نگاهی به وضعیت کُردها در ترکیه، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.

    17. کاسانی، علاءالدین، 1327ق، بدایع الدایع فی ترتیب الشرائع، ج7، القاهرة، شرکة المطبوعات العلمیه.

    18. کلینی رازی، یعقوب بن اسحاق، 1401ق، کافی، ج3، بیروت، دارالحدیث.

    19. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1401ق، کافی (فروع کافی)، ج3، بیروت، دارالحدیث.

    20. محمدزاده رهنی، محمدرضا و فریدی، حسن، 1389ش، بررسی فقهی حقوق و تکالیف اقتصادی و تجاری اقلیت­های دینی، فقه و تاریخ تمدن اسلامی، ش23.

    21. معلوف، لوئیس (بی­تا)، المنجد فی اللغة، ج3، ریاض، النصر الحدیثه لصاحبیها عبدالله و محمد الصالح الراشد.

    22. مهرپور، حسین، 1390ش، نظام بین­المللی حقوق بشر، چ4، تهران، اطلاعات.

    23. موحد، محمدعلی، 1382ش، در خانه اگر کس است، تهران، کارنامه.

    24. موسوی خمینی(ره)، روح­الله، 1386ش، تحریرالوسیله، چ2، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

    25. موسوی خویی، سید هاشم، 1388ش، قرارداد ذمّه، نمود صلح‌جویی پیامبر اعظم (ص) در اسلام، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

    26. نظری، محمدتقی، 1384ش، اسلام و حقوق اقلیت­ها، مجله علوم انسانی، ش61.

    1. CCPR (27 September 1993), General Comment No. 22: The Right to Freedom of Thought, Conscience and Religion (Art. 18), CCPR/C/21/Rev. 1/Add. 4.
    2. CCPR (27 September 1993), General Comment No. 22: The Right to Freedom of Thought, Conscience and Religion (Art. 18), CCPR/C/21/Rev. 1/Add. 4.
    1. CESCR (2 July 2009), General Comment No. 20: Non-Discrimination in Economic, Social and Cultural Rights (art.2, para. 2), E/C.12/GC/20.
    2. CESCRS (21 December 2009), General Comment No. 21: Right of Everyone to Take Part in Cultural Life (Art. 15, para. 1(a) of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights), UN Doc. E/C.12/GC/21.
    3. Council of Europe (CoE) (1995). Framework Convention for the Protection of National Minorities (FCNM); for html format see: http://www. Conventions. coe. int/Treaty/en/Treaties/Html/157. htm
    4. Council of Europe (November 4 1950), Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, E.T.S. No. 5, 213 U.N.T.S. 222.
    5. Ghanea, Nazila, (2012). "Are Religious Minorities Really Minorities?", Oxford Journal of Law and Religion, Vol. 1, No. 1: 57-79.
    6. Hidayat, Rehman, Zubair, Muhammad (July 2013). "Development of Minorities' Rights and Critical Analysis of Contemporary Comparative International Human Rights Law for their Protection", International Research Journal of Social Sciences, Vol. 2(7):53-58.
    7. Johns, Fleur (1995). " Portrait of the Artist as a White Man: The International Law of Human Rights and Aboriginal Culture", Australian Yearbook of International Law, 16: 173-197.
    8. Lerner, Natan, "Proselytism, Change of Religion and International Human Rights Law". For the full text see www.irla.org/documents/articles/lerner-proselytism.html
    9. Papoutsi, Emilia (2014). "Minority under international law: How protected they are?", Journal of Social Welfare and Human Rights, vol.2, No.1.
    10. Stamatopoulou, Elsa (2007). Cultural Rights in International Law: Article 27 and Beyond, Leiden/Boston: Martinus Njihoff Publishing.
    11. Swamy, Anarayana (December 2014). "International Perspective to Protect the Human Rights of Religious Minorities- A Critical Study", Journal of Humanities and Social Science, Vol. 19, Issue 2, Version IV: 14-19.
    12. Valentine, John R. (2004). "Toward a Definition of National Minority", Denver Journal of International Law and Policy, 32:445-474.
    13. Wiessner, Siegfried (2011). " The Cultural Rights of Indigenous Peoples: Achievements and Continuing Challenges", EJIL, 22, No. 1:121-140.
    14. Yildirim, Mine (2015). The Collective Dimension of Freedom of Religion and Belief in International Law: The Application of Findings to the Case of Turkey, Abo: Abo Akademi University Press.
    15. Yusuf, Rizwana (2007). "World Conventions and Minority Rights", Paper presented in Symposium on Minorities in the Globalization Era, 1-3 May 2007, Libya: Institute of Hazrat Mohammad (SAW).

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار