آزادی دینی در فضای مجازی و تأثیر آن بر صلح و امنیت بین‌المللی: با نگاهی به آموزه‌های اسلامی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

3 دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

چکیده

همپای توسعه­ ی روزافزون فضای مجازی، حوزه ­ی نفوذ دین در سطح جهانی گسترش یافته و روند جهانی ‌شدن آن تقویت شده است. این امر به نحو  بالقوه می­تواند با زمینه سازی برای همگرایی میان ادیان و مذاهب مختلف، سبب کاهش درگیری ­های مذهبی و در نتیجه ارتقای صلح و امنیت بین ­المللی ­گردد. لازمه­ی جهانی‌شدن دین، پذیرش اصل آزادی دین و مذهب به­ عنوان یکی از اصول بنیادین نظام بین ­المللی حقوق بشر است و ماهیت جهان­ شمول فضای مجازی، نقشی مستقیم در این ارتباط دارد. اگرچه حق بر انتخاب و داشتن دین، مورد شناسایی کاملِ قواعد حقوق بشری است، ولی حق ابراز عقیده در فضای مجازی مطلق نبوده و با محدودیت­هایی روبرو است. سنجه­ هایی همچون احترام به حقوق و حیثیت دیگران و اخلاق عمومی، ممنوعیت دعوت به تنفر مذهبی و منع ترویج ایدئولوژی­ های دایر بر برتریِ مذهبی در زمره­ی موارد تحدیدکننده­ ی آزادی ادیان در فضای مجازی به ­شمار می­ آیند. نوشتار حاضر، از رهگذر شیوه­ ی توصیفی تحلیلی و با بکارگیری رهیافتی حقوق بشری و نگاهی به آموزه‌های اسلامی، می­ کوشد تا به تبیین جایگاه آزادی دینی در  فضای مجازی و تأثیر آن بر صلح و امنیت بین‌المللی دست یازد. به باور نگارندگان، ترویج آموزه­ های ناب اسلام در خصوص صلح و مدارا با دیگر ادیان در فضای مجازی، می­تواند نقش چشم گیری در افزایش همگرایی دینی در سطح جهان داشته و موجبات حفظ و تحکیم صلح و امنیت بین­ المللی را فراهم آورد.

تازه های تحقیق

امروزه، برخلاف گذشته که در چارچوب فضای محدود فیزیکی تا حد امکان از نفوذ جریان­های فکری مخالف ممانعت می­ گردید، با گسترش فضای مجازی در زندگی بشری، دین از انحصار، خارج و با موج افکار و دیدگاه­ های متضاد مواجه شده است. این فضای جهانی­ شده، به ­رغم تأثیرات منفی در حوزه ­ی دین، می­تواند با فراهم ساختن امکان تعامل مثبت دینی و دوری از خشونت­های محتمل در فضای واقعی، زمینه همگرایی دینی را فراهم سازد.

ماهیت فضای مجازی که بر پایه­ی جریان آزاد اطلاعات و آزادی عقیده و بیان استوار است، در بسط مفهوم همگرایی دینی واجد تأثیر و دارای اهمیتی چشمگیر است. مفهوم آزادی دینی که زمینه ­ساز همگرایی دینی و تا اندازه­ای ضامن صلح و امنیت بین ­المللی است، در اسناد حقوق بشری بسیاری مورد شناسایی قرار گرفته که خود حاکی از اهمیت و جایگاه کم­ نظیر آن در منظومه­ی حقوق و آزادی­های بشری است. اِعمال صلاحیت­ های موسّع ازجمله دکترین اثرگذاری در فضای مجازی مخلّ موازین حقوق بشری و اصل آزادی ادیان بوده و دولت­ها باید از توسل به آن خودداری نمایند. از آن­جاکه تقابل منفی در حوزه­ی مجازی مخل به تعاملاتِ وحدت­بخش دینی است، تسری محدودیت­های حقوق بشری به فضای مجازی می­تواند کمک شایانی به بسط همگرایی دینی در عرصه­ی عمل نماید. بنابراین، بند سه مواد (18) و (19) میثاق بین­المللی حقوق مدنی و سیاسی، موارد ایجاد محدودیت بر آزادی مذهب را حفظ نظم و امنیت، احترام به حقوق و حیثیت دیگران و سلامت و اخلاق عمومی دانسته است. ضرورت احترام به احساسات مذهبی دیگران در بند دو ماده­ی (29) اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد شناسایی قرار گرفته است. ممنوعیت انحصارگرایی مذهبی از زمره موارد احترام به مفاد کنوانسیون بین­ المللی حذف تمامی اَشکال تبعیض نژادی محسوب می­گردد. استعمال الفاظ نفرت­انگیز مذهبی یکی از موارد شایع نقض اخلاق عمومی در فضای مجازی بوده و بر این اساس، کمیته حقوق بشر ملل متحد، دولت­ها را ملزم به رعایت ضابطه مندرج در بند دو ماده (20) میثاق دانسته است. همچنین، عدم تعیین دقیق موارد محدودیت توسط دولت­ها ضمن ایراد خدشه به آزادی مذهب در فضای مجازی، ناقض دیگر قواعد بشری نظیر ضابطه قانونی بودن جرم و مجازات خواهد بود.

اگرچه رویه­­ی کشورها در این زمینه متفاوت است و هر کشوری از شناسایی معیارهای قانونی و احکام قضایی کشور دیگر در حیطه صلاحیتی خود امتناع می­نماید، مگر آن­که رخداد مزبور با قلمرو حاکمیتی آن دارای ارتباط ذاتی و ماهوی باشد. در این زمینه می ­توان از برخی نهادهای بین ­المللی که قابلیت صدور فرامین و اسناد همگن ساز در سطوح ملی را دارند، کمک گرفت. با عنایت به همراهی منشور جدید سازمان همکاری­ های اسلامی با هنجارهای بین­ المللی درخصوص ارتقای صلح و سازش فرامذهبی و عضویت دولت جمهوری اسلامی ایران در این نهاد، طرح همسان­ سازی قوانین ملی دولت­های اسلامی در ممنوعیت برخی جرایم نظیر هرزه­نگاری و استقرار نظام استرداد مجرمین، باب همکاری و تعامل دینی در بحث حقوقی را در میان کشورهای عضو فراهم می­سازد. در این زمینه، رویکرد اسلام به اقوام، ملل و آحاد بشر، با اعتقاد به اشتراک در ذات، ارزش و کرامت انسانی و مقام خلیفه ­اللهی و نیز دعوت به همگرایی پیروان ادیان گوناگون حول مشترکات، الگویی منطقی و معقول برای همزیستی و تعامل میان اقوام گوناگون در جوامع بشری ارائه داده است که با ابتنای بر آن می ­توان موجبات همگرایی دینی و مذهبی در میان مردم و ملت­های جهان را فراهم آورد و در راستای تأمین و تحکیم صلح و امنیت بین ­المللی کوشید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Religious Freedom in Cyberspace and its Impact on International Peace and Security: With Some References to Islamic Teachings

نویسندگان [English]

  • Mostafa Fazaeli 1
  • Ehsan Shakib 2
  • Mousa Karami 3
1 Associate Professor of International Law, Department of International Law, Faculty of Law, University of Qom
2 MA in International Law, Faculty of Law, University of Qom
3 Ph. D. Candidate in Public International Law, Faculty of Law, University of Qom
چکیده [English]

Along with the increasing development of cyberspace, the scope of influence of religion is extended universally and the process of its globalization is improved. This fact, through paving the way for integration among different faiths and religions, potentially can decrease the religious conflicts and consequently promote international peace and security. Globalization of faith requires the acceptance of freedom of faith and religion as a fundamental principle of International Human Rights Law and the universal nature of cyberspace plays a direct role in this regard. Although the right to choose and have faith is fully recognized under human rights rules, the right to express belief in cyberspace is not an absolute one and is faced with some restrictions. Criteria such as respecting rights and dignity of others and public morals, prohibition of calling to religious hatred and prohibition of ideologies based on religious superiority are among restrictions imposed on faith freedom in cyberspace. The present paper, through a descriptive-analytic method and by means of a human rights approach and with a view to Islamic teachings, attempts to illustrate the position of religious freedom in cyberspace and its impacts on international peace and security. The authors maintain that promoting the noble teachings of Islam as to peace and tolerance toward other faiths in cyberspace can play a notable role in religious integration in the world and provides the maintenance and strengthening of international peace and security.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Freedom
  • Cyberspace
  • Islamic Teachings
  • International Peace and Security
  • Human Rights

مراجع

* قرآن کریم
1)      الکاسانی الحنفی، علاءالدین أبو بکر بن مسعود بن أحمد، 1986 م، بدایع الصنایع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دار الکتب العلمیه، ج 7.
2)      الویری، محسن، 1388ش، جهانی­شدن و جهان اسلام، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی،چ1.
3)      آقایی، بهمن، 1376ش، فرهنگ حقوق بشر، تهران، گنج دانش،چ1.
4)      جهانگیر، عیسی، 1391ش، شیعه در فضای مجازی، رویکردی اجتماعی، قم، موسسه آموزشی امام خمینی(ره)،چ1.
5)      جهانی، محمد، 1392ش، «تاثیر اقلیت گرایی مذهبی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران (با تاکید بر نقش سلفیت)»،آفاق امنیت، دوره­ی 6، ش20.
6)      رهایی، سعید، 1389ش، آزادی دینی از منظر حقوق بین­الملل، رساله دکتری حقوق بین­الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
7)      سیوطی، جلال الدین، 1407ق، الإتقان فی علوم‌القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج 2.
8)      شکیب­نژاد، احسان، 1396ش، قانون­گذاری در فضای مجازی از منظر حقوق بین­الملل ، تهران، شهر دانش،چ1.
9)      شریف الرضی، محمد بن حسین، 1414 ق، نهج البلاغه، (محقق: صبحی صالح)، قم، هجرت،چ1.
10)   عیوضی، محمدرحیم، 1386ش، «گفت و گوی ادیان و جهانی­شدن»،قبستان، ش43.
11)   فضائلی، مصطفی و کرمی، موسی، 1395ش، «تأملی بر نسبت میان حمایت از اقلیت‌ها و صلح و امنیت منطقه‌ای در اسلام و حقوق بین‌الملل»، پژوهش­های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 3، ش 2 .
12)   فضائلی، مصطفی، کرمی، موسی و اسدی، ثریا، 1396ش، «حمایت از اقلیت­های مذهبی در نظام حقوقی اسلام و نظام بین­المللی حقوق بشر»، پژوهش­های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 4، ش1..
13)   فکوری، محمدعلی، 1390ش، «جهانی­شدن و دین؛ تعامل یا تقابل»، سفیر نور، سال پنجم، ش 17.
14)   کلینی، محمد بن یعقوب، 1367 ش، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چ 3، ج 2.
15)   مدنی، جلاالدین، 1386ش، کلیات حقوق اساسی، تهران، نشر پایدار،چ13.
16)   موسوی، سید فضل الله، 1394ش، اسلام، پیام­آور صلح و دوستی؛ برداشت­هایی از دیدگاه اسلام در خصوص صلح با اشاره­ای به اسناد بین­المللی، تهران، خرسندی.
17)   مهرپور، حسین، 1390 ش، نظام بین­المللی حقوق بشر، تهران، اطلاعات،چ3.
18)   میرمحمدی، سیدمصطفی، 1396ش، «برنامه های عمل ده ساله سازمان همکاری اسلامی، صلح و امنیت بین المللی»، پژوهش­های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 4، ش1.
19)   هاشمی، سیدمحمد، 1385ش، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر میزان،چ7،ج1.
20)   یزدانی، عباس، 1389ش ،«رابطه دین و مدرنیته، تعارض یا سازگاری؟»، الهیات تطبیقی، سال 1، ش3.
21)  Appleby, Scott R. (2000), The Ambivalence of the Sacred: Religion, Violence, and Reconciliation, New York, Rowman & Littlefield.
22)  Berman, Alan (2015), “Human Rights Law and Racial Hate Speech Regulation in Australia: Reform and Replace?”, Georgia Journal of International & Comparative Law, Vol. 44.
23)  Brasher, Brenda E. (2004), Give Me that Online Religion, San Francisco, Rutgers University Press.
24)  Campbell, Heidi (2006), “Religion and the Internet”, Communication Research Trends, Vol. 25, No. 1.
25)  Casey, Cheryl Anne (2001), “Online Religion and Finding Faith on the Web: An Examination of Beliefnet.org”, Proceedings of the Media Ecology Association, Vol. 2.
26)  Cassidy, Elizabeth K. (2015), “Restricting Rights? The Public Order and Public Morality Limitations on Free Speech and Religious Liberty in UN Human Rights Institution”, The Review of Faith & International Affairs, Vol. 13, No. 1.
27)  CERD (15 August 2005), Jewish Community of Oslo v. Norway, Communication No. 30/2003, U.N. Doc. CERD/C/67/D/30/2003.
28)  Chitsaz, Mohammad Javad & Hosseini Moghaddam, Mohammad (2018), “Religiosity and Cyberspace: A Meta-Analysis on the Studies of Religion and Cyberspace”, Journal of Cyberspace Studies, Vol. 2, No. 2.
29)  Council of Europe (28 May 2003), Declaration on Freedom of Communication on the Internet, 840th meeting of the Ministers’ Deputies.
30)  Crisan, Iulia (2009), “The principles of legality “nullum crimen, nulla poena sine lege” and their role”, Published as part of the Effectius Newsletter, Issue 5, 2010.
31)  Dana, Shahram (2009), “Beyond Retroactivity to Realizing Justice: A Theory on the Principle of Legality in International Criminal Law Sentencing”, The Journal of Criminal Law & Criminology, Vol. 99, Issue 4.
32)  Danchin, Peter G. (2008), “The Emergence and Structure of Religious Freedom in International Law Reconsidered”, Journal of Law & Religion, Vol. 23.
33)  Esler, Brian W. (2005), Human Rights in the Digital age, (ed.: Mathias Klang & Andrew  Murray), US: Cavendish Publishing Ltd.
34)  European Court of Human Rights (15 September 2011), Criminal proceedings against Magatte Gueye and Valentín Salmerón Sánchez.
35)  European Union (7 December 2000), Charter of Fundamental Rights of the European Union.
36)  Foster, Neil (2012), Freedom of Religion under Bills of Rights, (ed. Paul Bobie, Neville Rochow), Australia: University of Adelaide Press.
37)  Gerle, Elisabeth (2003), “Global ethics and multicultural conflicts”, New Routes: A Journal of Peace Research and Action, Vol. 8, No. 3-4.
38)  Giddens, Anthony (1998), The Third Way, Cambridge: Polity Press.
39)  Goldsmith, Jack (1999), “Against Cyberanarchy”, University of Chicago Law Review, No. 40.
40)  Goldsmith, Jack (2001), “The Internet and the Legitimacy of Remote Cross-Border Searches”, University of Chicago Legal Forum, Vol. 2000, Issue 1, Article 4.
41)  Human Rights Committee (16 December 1996), Robert Faurisson v. France, Communication No. 550/1993, U.N. Doc. CCPR/C/58/D/550/1993.
42)  Human Rights Committee (31 August 2001), General Comment No. 29: Article 4:  Derogations during a State of Emergency, Adopted at the Seventy-second Session of the Human Rights Committee.
43)  Karaflogka, Anastasia (2002), “Religious Discourse and Cyberspace”, Elsevier Science Ltd, Vol. 32.
44)  Land, Molly (2013), "Toward an International Law of the Internet", Harvard International Law Journal, Vol. 54, No. 2.
45)  Larsson, Thomas (2001), The Race to the Top: The Real Story of Globalization, Washington, D.C.: Cato Institute.
46)  Lepomäki, Maiju (March 2017), Supporting the Peace Mediation Efforts of Religious Leaders: An Empirical Study of Co-operation between Finnish NGOs and the Ministry for Foreign Affairs of Finland, Master’s Thesis, University of Tampere.
47)  Ling, Hu (2011), Shaping the Virtual State: Internet Content Regulation in China (1994-2009), China: University of Hong Kong.
48)  Mayer-Schönberger, Viktor (2003), “The Shape of Governance: Analyzing the World of Internet Regulation”, Virginia Journal of International Law, Vol. 43.
49)  Mills, Alex (2012), “Towards a Public International Perspective on Private International Law: Variable Geometry and Peer Governance”, Private International Law as Global Governance Workshop Series, pp. 3-25.
50)  Netanel, Neil W. (2000), “Cyberspace Self-Governance: A Skeptical View from Liberal Democratic Theory”, California Law Review, Vol. 88, Issue 2.
51)  Norris, Pippa, Inglehart, Ronald (2004), Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide, UK: Cambridge University Press.
52)  OSCE, 2013(a) (29 June to 3 July 2013), Istanbul Final Declaration: Resolution on Promoting Freedom of Religion or Belief in the OSCE Region.
53)  OSCE, 2013(b) (29 June to 3 July 2013), Istanbul Final Declaration: Resolution on Freedom of the Media.
54)  Regulation on Internet Information Service of the People's Republic of China (RIISPRC), (25 September 2000).
55)  Rodriguez, Daniel B. (2015), “The Inscrutable (Yet Irrepressible) State Police Power”, New York University Journal of Law & Liberty, Vol. 9.
56)  Rosenfeld, Michel (2003), “Hate Speech in Constitutional Jurisprudence: A Comparative Analysis”, Cardozo Law Review, Vol. 24.
57)  Scott M. Thomas (2005), The Global Resurgence of Religion and the Transformation of International Relations: The Struggle for the Soul of the Twenty-First Century, New York: Palgrave.
58)  Security Council (8 April 2009), Report of the Secretary-General on Enhancing Mediation and Its Support Activities, S/2009/189.
59)  UN General Assembly (25 November 1981), Declaration on the Elimination of All Forms of Intolerance and Discrimination Based on Religion or Belief, A/RES/36/55.
60)  UN General Assembly (4 January 1969), International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination.
61)  UN Office on Genocide Prevention and the Responsibility to Protect (2016), Plan of Action for Religious Leaders/actors from the Asia-Pacific Region to Prevent Incitement to Violence that Could Lead to Atrocity Crimes.
62)  United States Court of Appeals for Sixth Circuit (29 January 1996), United States v. Thomas, 74 F.3d 701.
63)  Van Banning, Theo, Magdalena Sepúlveda, Christine Chamoun, Gudrún D. Gudmundsdóttir (2004), Human Rights Reference Handbook, Costa Rica: University for Peace.
64)  X. v. Germany, Application No. 8141/19, (10 March 1981).
65)  Yahoo! Inc. v. La LigueContre Le Racisme et l'Antisemitisme, United States District Court for the Northern District of California: San Jose Division (7 November 2001), 169 F. Supp. 2d 1181.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار