تفسیرشناسی حقوقیِ امر حکمرانی در تفکر سیاسی اسلام و دوران میانه در غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی .

2 استادیار گروه حقوق بین الملل، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هر چند ارائه تفسیری کلی و روبناییِ از مبانی و توجیهات اندیشه «حکمرانی» از رهگذر شناخت ساختار و تحولات حقوقی جوامع و با نظر به نحوهٔ تعاملات شهروندان و دولت، ممکن می‌نماید؛ فهم لایه‌های زیربنایی آن (امر حکمرانی)، با چنین نگرشی یکسر ناهمخوان است. بر این باور، پژوهش حاضر بر آن است تا به شناختی موجّه از مبانی نظری حکمرانی در اندیشه اسلام و دوران میانه راه جوید و سپس به ارزیابی و تفسیرشناسی این ایده، نزد متفکران اسلامی و تطبیق آن با ذهنیت متفکران غربیِ دوران میانه پردازد. رویکرد حاکم بر این ارزیابی تطبیقی، چنان است که نخست مبانی نظری حکمرانی در اندیشهٔ سیاسی شیعه و اهل سنّت را معرفی نماید و پس از آن، تحولات مفهومی حکمرانی در تفکر اندیشمندان برجسته غربی در دوران میانه را، فارغ از تمایزات و تشابهات با حکمرانی اسلامی واکاود. چهارچوب نظری مقاله حاضر، به شیوه‌ای تحلیلی- توصیفی، مبانی نظری راهبر حکمرانی در اجزای تفکر اندیشمندان شیعی را، بر بنیاد نظریهٔ «امامت» و در اندیشه اهل سنّت، بر بنیاد نظریهٔ «خلافت» استوار می‌داند و در مقام تطبیق، بنیان نظری اندیشهٔ حکمرانی از منظر فلاسفه حقوق و متألهین غربی دوران میانه را، در پرتو نظریه «حاکمیت الهی» می‌جوید. در فرجام نیز، با رویکردی تفسیرشناسانه (هرمنوتیک حقوقی) بر آن است تا به الگوی حکمرانی سازگار و همخوان با هر دو دیدگاه اشاره نماید.

تازه های تحقیق

مقالهٔ حاضر متأثر از دیدگاهی تفسیرشناسی حقوقی و با رویکردی مقایسه‌ای، مبانی و مناسبات حکمرانی را در افق حقوقی شیعی، در پرتو نهاد «امامت» و در ساحت اندیشهٔ حقوقی اهل سنّت، در پرتو مقام «خلافت»، به بحث گذارد و سپس بازتاب این نظریه را در آرای فلاسفه حقوق و متألهین برجسته غرب در دورهٔ میانه در پرتو نظریه «حاکمیت الهی» مطرح نمود. ازاین‌رو، در مقام نتیجه‌گیری و ارزیابی دیدگاه‌های متفکّران حقوق اسلامی و غرب، باید یادآور شد که گرچه اُمّهات ایدهٔ حکمرانی در افق فکری اندیشمندان اسلامی در مقایسه با حکمای غربی در سدهٔ میانه، به دلایل معرفتی و توجیهات کلامی و بازه زمانی، از هم متمایز است، معذالک وجوه تشابه در مبانی و محکمات هر دو نظام فکری، به دلیل جایگاه قدسی گزاره‌های دینی، موجب شده که ساحتِ «دین» و به اقتضای آن چهارچوب «حقوق اسلامی» و «الهیات حقوقی غرب»، ارزش گذارانه تفسیر گردند و از همین رو از خاستگاهی ممتاز برخوردار باشند. در این جهان‌بینی، حقوق در پرتو مضامین دینی و الهیاتی موجودیت می‌یابد و درنتیجه، هرمنوتیک حقوقی روشی موجّه برای فهم مبانی حکمرانی دینی، تلقّی می‌شود. بر مبنای همین رویکرد، به نظر می‌رسد همسازی آموزه‌های حقوقی با نظریات حکمرانی، به تحقق ایدهٔ «به زمامداری دینی» در تراز الگوی حکمرانی مطلوب، بیانجامد.

 

 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Legal Hermeneutics of Governance Issue in Islamic and Western Political Thoughts in the Middle Age

نویسندگان [English]

  • Ehsan Agha Mohammad Aghaee 1
  • Fathollah Rahimi 2
1 Assistant Professor, Department of Public law, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran .
2 Assistant Professor, Department of International law, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Although it is possible to present a general and apparent interpretation of the foundations and justifications of the idea of "governance" through understanding the structure and legal developments of societies and considering the way citizens and the state interact, understanding its underlying layers (the issue of governance) is completely inconsistent with such an attitude. Based on this belief, the present research aims to gain a sound understanding of the theoretical foundations of governance in Islamic and medieval thought, and then to evaluate and interpret this idea among Islamic thinkers and compare it with the mindset of Western thinkers in the Middle Ages. The approach that governs this comparative assessment is such that first introduces the theoretical foundations of governance in Shiite and Sunni political thought, and then to examine the conceptual developments of governance in the thinking of prominent Western thinkers in the Middle Ages, regardless of the differences and similarities with Islamic governance. The theoretical framework of the present article, in an analytical-descriptive manner, considers the guiding theoretical foundations of governance in the components of Shiite thinkers' thought to be based on the theory of ‘Imamate’ and in Sunni thought, on the theory of ‘caliphate’; and in comparison, it seeks the theoretical foundation of the idea of governance from the perspective of Western legal philosophers and theologians of the Middle Ages in the light of the theory of ‘divine sovereignty’. Finally, with an interpretive approach (legal hermeneutics), it aims to point out a governance model that is compatible and consistent with both views.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal hermeneutics
  • governance
  • Islamic law
  • Imamat theory
  • caliphate theory
  • the middle ages
  • divine sovereignty

مراجع

آقامحمدآقایی، احسان. (11402 ش). نقش دولت در فرآیند مشارکت‌پذیری مردم (بازکاوی مشارکت در میانه حق-تکلیف)، تهران: پژوهشکده حقوقی شهر دانش.
استریر، ژوزف. (1395 ش). تاریخ دولت مدرن در قرون‌وسطی، ترجمه: حسین بادامچی، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
اشتراوس، لئو. (1377 ش). حقوق طبیعی و تاریخ، ترجمه: باقر پرهام، تهران: انتشارات آگاه.
برزگر، ابراهیم. (1387 ش). تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران، تهران: انتشارات سمت.
ترابی، فرهاد، ایازی، سید محمدعلی، مهریزی، مهدی. (1396 ش). نظریهٔ رهبری (امامت)، فصلنامهٔ تخصصی علوم سیاسی، سال سیزدهم، شماره چهارم.
توحیدفام، محمد. (1381 ش). دولت و دموکراسی در عصر جهانی‌شدن، تهران: انتشارات روزنه.
تیرنی، برایان. (1393 ش). دین، قانون و پیدایش فکر مشروطه، ترجمه: حسین بادامچی و محمد راسخ، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
پرخاش، فرشته. (1398 ش). سیر تحول تئوری سیاسی شیعه در دوری امامت، فصلنامه جندی‌شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، سال پنجم، شمار 17، بهار 1398.
حسینی بهشتی، سید محمدرضا. (1383 ش). درس گفتارهای فلسفی، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
حقیقت، سید صادق. (1387 ش). مبانی اندیشه سیاسی در اسلام، تهران: انتشارات سمت.
حلاق، وائل. (1386 ش). تاریخ تئوری حقوقی اسلامی (مقدمه‌ای بر اصول سنّی)، ترجمه: محمد راسخ، تهران: نشر نی.
دبیرنیا، علیرضا؛ موحدی‌پور، احسان؛ طالب، اعظم. (1402 ش). درآمدی بر نسبت میان نظریه اخلاقی امر الهی و حقوق بشر، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 10، شماره 2، پیاپی 36.
رحمت‌الهی، حسین؛ آقامحمدآقایی، احسان؛ کاکا، فاضل. (1394 ش). مشارکت در اندیشه سیاسی اسلام، قم، مجله پژوهش‌های فقهی، دوره 11، شماره 3.
رحمت‌الهی، حسین؛ آقامحمدآقایی، احسان. (۱۴۰۲ش). تأمّلی در مناسبات دولت و شهروند گذار از دولت مطلقه به دولت مشروطه، تهران: انتشارات خرسندی.
رحمت‌الهی، حسین؛ آقامحمدآقایی، احسان. (1399 ش). نگاهی نو به مبانی حقوق عمومی (مفاهیم و ارزش‌ها)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
ردهد، برایان. (1377 ش). از افلاطون تا ناتو، ترجمه: مرتضی کاخی و اکبر افسری، تهران: انتشارات آگاه.
ریخته گران، محمدرضا. (1378 ش). منطق و مبحث علم هرمنوتیک (اصول و مبانی تفسیر)، تهران: نشر کنگره.
ژیلسون، اتین. (۱3۶۶ش). روح فلسفی قرون‌وسطی، ترجمهٔ علیمراد داوودی، تهران: مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات فرهنگی و شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شمس‌الدین، مهدی. (۱38۵ش). نظام حکومت و مدیریت در اسلام، مرتضی آیت‌الله... زاده شیرازی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طاهری، ابوالقاسم. (۱380ش). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در غرب، تهران: قومس،
طباطبایی، سید جواد. (۱380ش). مفهوم ولایت مطلقه (در اندیشه سیاسی سده‌های میانه)، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
عبدالرزاق، علی. (1379 ش). اسلام و مبانی قدرت، رضایی امیر، تهران: نشر قصیده‌سرا.
عالم، عبدالرحمان. (1382 ش). بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی.
عمادی، عباس، 1393 ش، نظام سیاسی اهل سنت، پژوهشکده باقرالعلوم.
عنایت، حمید، 1361 ش، اندیشه سیاسی اسلام معاصر، بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات خوارزمی.
عنایت، حمید. (1377 ش). بنیاد فلسفه سیاسی غرب، تهران: نشر نی.
فیرحی، داود. (1391 ش). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نی.
فیرحی، داود. (1375 ش). مبانی اندیشه‌های سیاسی اهل سنت، فصلنامه حکومت اسلامی، سال اول، شماره 2.
قاضی، ابوالفضل. (1375 ش). گفتارهایی در حقوق عمومی، تهران: نشر دادگستر.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1389 ق). اصول کافی، مصطفوی سید جواد، دفتر نشر فرهنگ اهل‌بیت(ع)، ج 1.
کولسکو، جورج، 1390 ش، تاریخ فلسفه سیاسی (قرون وسطا)، ترجمهٔ خشایار دیهیمی، تهران: نشر نی.
لیدمان سورن اریک. (1386 ش). تاریخ عقاید سیاسی از افلاطون تا هابرماس، تهران: انتشارات اختران.
نیآوردی، ابوالحسن. (1406 ق). الاحکام السلطانیه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
مجلسی، محمدباقر. (1385 ش). بحارالانوار، انتشارات فقه، ج 25.
مصاحب، غلامحسین. (1383 ش). دائره‌المعارف فارسی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، تهران: انتشارات امیرکبیر، ج 2.
نوری، حسین بن محمدتقی، 1320-1254 ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل المجلد 17، قم، انتشارات موسسه آل بیت، الاحیاء التراث.
نویمان، فرانتس. (1380ش). قدرت و قانون و آزادی، عزت‌الله فولادوند، تهران: انتشارات خوارزمی.
واعظی، احمد. (1380 ش). درآمدی بر هرمنوتیک، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هلد دیوید. (1377 ش). خرد در سیاست، دموکراسی، مقاله مندرج در مجموعه خرد در سیاست، ترجمه: عزت‌الله فولادوند، تهران: انتشارات طرح نو.
هلد، دیوید. (1386 ش). شکل‌گیری دولت مدرن، عباس مخبر، تهران: نشر آگه.
هوی، دیوید کوزنر. (1378 ش). حلقه انتقادی (ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی)، ترجمه: مراد فرهادپور، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
یوسفیان، حسن. (1390ش). کلام جدید، تهران: انتشارات سمت.
References
Ackerman. Bruce (2004), The Emergency Constitution, The Yale law Journal, Vol.113.
Agamben, Giorgio, & Daniel Heller-Roazen, (1998), HOMO SACER: Sovereign Power and Bare life, Stanford University Press.
Albert, Richard (a) (2010), Presidential Value in Parliamentary Democracies, International Journal of Constitutional law, 8, No. 21.
Albert, Richard, (b) (2010), The Fusion of presidential and Parliamentarism, Boston college law School, Legal Studies Research Paper Series, March 1.
Bix, Brayan (2004), A Dictionary of Legal Theory, Oxford University Press.
Bruns, Gerald L. (2004), Hermeneutics Ancient and Modern, Yale Studies in Hermeneutics.
Gadamer, Hans-Georg (2008), Philosophical hermeneutics, Translated and Edited by David E. Linge, University of California Press.
Gordin, Jean (1994), Introduction to Philosophical hermeneutics, Yale University Press.
Gordin, Jean (1995), Sources of hermeneutics, State University of New York press.
Forster, Michael (2017), Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Stanford University Press.
Palmer, Richard E. (1969), Hermeneutics, Yale University Press.
Sarat, Austin (2010), Sovereignty, emergency, legality, Cambridge University press.
Sen, Amartya (2009), The Idea of Justice, Penguin books Press.
Tushnet, Mark (2005), Controlling Executive Power in the War on Terrorism, Harvard Law Review, 118.
Wall, Steven (1998), Liberalism, Perfectionism and Restraint, Cambridge University Press.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار