مبانی مسئولیت مدنی صاحب ویژند در زنجیره تأمین کالا در قبال خسارات وارده به کارگران در حقوق اتحادیه اروپا و فقه امامیه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس.

2 دانشیار حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس .

3 ‌استادیار حقوق خصوصی، دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس.

چکیده

با پیچیده‌تر شدن تولید و تجارت بین‌الملل، شرکت‌های تجاری برای کاهش هزینه‌ها، فرایند تولید کالایشان را به کشورهای جهان سوم برون‌سپاری می‌کنند؛ کشورهایی که در آن‌ها کارگران غالباً در شرایط نامناسب و بدون برخورداری از حقوق قانونی کار می‌کنند. این زنجیره‌های تأمین منجر به نقض حقوق کار و فجایع انسانی متعددی شده است که تصویب مقررات خاص در حوزه مسئولیت مدنی صاحب ویژند را به ضرورت بدل کرده است. ازاین‌رو، کشورهای پیشگام و به‌ویژه اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر قوانین مؤثری ازجمله مراقبت پایدار شرکتی مصوب 2024 برای مسئولیت‌پذیری شرکت‌ها و صاحبان ویژند در زنجیره تأمین کالا تدوین کرده‌اند. در این مقاله با تمرکز بر آسیب‌های زنجیره تأمین کالا بر حقوق کارگری، مبانی مسئولیت مدنی شرکت‌های تجاری صاحب ویژند شامل مبانی اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و فقهی بررسی می‌شود. این پژوهش با توجه به نبود مقررات ناظر بر مسئولیت صاحب ویژند در زنجیره تأمین در ایران به‌رغم وجود زنجیره‌های تأمین داخلی و شواهدی از کار برای زنجیره‌های تأمین بین‌المللی، بر اهمیت تنظیم مقررات مشابه با دستورالعمل اتحادیه اروپا، در ایران تأکید دارد و پیشنهاد می‌کند که با تکیه بر مبانی نظری و خصوصاً فقهی نظیر قواعد لاضرر و تسلط و احترام و نیز با توجه به نیازهای بومی، چارچوب‌های قانونی مناسب برای اعمال این مسئولیت تدوین گردد.

تازه های تحقیق

مسئولیت مدنی صاحب ویژند در زنجیره تأمین کالا که در سال‌های اخیر مورد توجه افکار عمومی جهانی و خصوصاً قانون‌گذاران کشورهای غربی قرار گرفته است، بر مبانی اخلاقی، اجتماعی، فقهی و اقتصادی استوار است. ازنظر مبنای اجتماعی، نقش و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در قبال جامعه و محیط‌زیست، دیگر محدود به مسئولیت نسبت به سهامداران نیست. زنجیره‌های تأمین پیچیده که در جوامع کمتر توسعه‌یافته ریشه کرده‌اند، تأثیرات گسترده‌ای بر جوامع محلی دارند. مسئولیت صاحب ویژند، به‌ویژه در قبال شرایط کاری و معیشتی کارگران، نشان‌دهنده پذیرش وظایف اجتماعی فراتر از کسب سود است.

احترام به کرامت انسانی و شفافیت و عدالت، اصول بنیادینی هستند که مسئولیت اخلاقی شرکت‌ها را شکل می‌دهند. این اصول نشان می‌دهند که شرکت‌ها باید فراتر از الزامات قانونی، به ارزش‌های اخلاقی پایبند باشند. مسئولیت اخلاقی صاحب ویژند در زنجیره تأمین، تضمینی است برای جلوگیری از استثمار کارگران و تضمین حقوق انسانی آن‌ها.

از منظر اقتصادی، مسئولیت صاحب ویژند با کاهش خلأهای ناشی از محدودیت‌های مالی، اطلاعاتی و اجرایی تأمین‌کنندگان همراه است. انتقال مسئولیت به صاحب ویژند که دسترسی به منابع مالی و اطلاعاتی بیشتر دارد، می‌تواند موجب کاهش هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از خسارات زنجیره تأمین شود.

مبانی فقهی مانند قاعده لاضرر، قاعده تسلط و قاعده احترام، زمینه‌ساز استدلال‌های حقوقی برای توجیه مسئولیت مدنی صاحب ویژند هستند. این قواعد، بر منع هرگونه زیان و الزام به جبران خسارات وارده تأکید دارند. مسئولیت صاحب ویژند در قبال شرایط زیان‌بار کاری، به‌ویژه در چارچوب فقه اسلامی، به‌عنوان وظیفه‌ای شرعی و اخلاقی قابل استناد است.

بر مبنای پژوهش حاضر، مسئولیت مدنی صاحب ویژند در زنجیره تأمین، ضرورتی است که از مبانی اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و فقهی سرچشمه می‌گیرد. این مسئولیت می‌تواند تضمین‌کننده عدالت، شفافیت و کرامت انسانی در زنجیره تأمین باشد و با تنظیم قوانین مناسب، بستری برای کاهش خسارات و ارتقای حقوق کارگران فراهم آورد. بر اساس این مبانی تدوین مقررات داخلی ناظر بر مسئولیت صاحب ویژند در زنجیره تأمین با الگوگیری از قوانین سایر کشورها، ازجمله دستورالعمل مراقبت بایسته در پایداری شرکتی اتحادیه اروپا مصوب 2024، گامی مؤثر برای بهبود شرایط کاری و اجتماعی کارگران خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Foundations of the Civil Liability of the Brand Owner in the Supply Chain for Damages Caused to Workers in the Legal Systems of the European Union and Imamieh Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Saeideh Ramezani Nejad Khakiani 1
  • Mohammad Bagher Parsapour 2
  • Tayebeh saheb 3
1 Ph.D. in Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran .
3 Assistant Professor of Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

With the increasing complexity of international production and trade, commercial companies are outsourcing their production processes to developing countries to reduce costs. In these countries, workers often operate under poor conditions without proper legal protections. These supply chains have resulted in numerous labor rights violations and human tragedies, necessitating the adoption of specific regulations on the civil liability of trademark owners. Consequently, leading nations, particularly the European Union, have recently introduced effective legislation, such as the 2024 Corporate Sustainability Due Diligence Directive, to ensure corporate and trademark owner accountability in supply chains. This article focuses on the labor rights violations within supply chains and examines the civil liability foundations of trademark-owning companies, including ethical, social, economic, and Islamic jurisprudential principles. Highlighting the absence of regulations governing the liability of trademark owners in Iran, the study emphasizes the importance of adopting a regulatory framework similar to the EU directive. It proposes developing suitable legal structures tailored to Iran’s needs, drawing upon theoretical foundations and local requirements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • supply Chain
  • Civil Liability of Brand Owner
  • Islamic Jurisprudence
  • Corporate Social Responsibility
  • Workers’ Rights

مراجع

قرآن کریم.
ارسطو (1378). اخلاق نیکوماس. ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
امامی، محمد؛ پولادین طرقی، حجت؛ محمدی مقدم، محمدجواد و فرح‌زاد، محسن (1402). «مبانی فقهی مسئولیت ناشی از فعل غیر»، فصلنامه علمی پژوهشی جستارهای فقهی و اصولی، سال نهم، شماره 30.
انجمن صنفی صنایع بیسکوییت، شیرینی و شکلات ایران (1401). شکوفایی زنجیره‌های تأمین، تولید و فروش در
گروه صنعتی مینو. قابل دسترسی در: http://www.iranianacm.ir/fa/news/169. تاریخ دسترسی: 11/04/1394.
انصاری، شیخ مرتضی (1364). المکاسب. جلد 3، تهران: مؤسسه دارالکتاب.
بادینی، حسن و مؤمنی، خسرو (1391). «رویکردی نو برای اثبات جریان قاعده لاضرر در احکام عدمی درزمینهٔ مسئولیت مدنی». فصلنامه حقوق، دوره 43، شماره 3.
باریکلو، علیرضا (1402). مسئولیت مدنی، تهران: نشر میزان.
جبعی عاملی، زین‌الدین (شهید ثانی) (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417 ق). العناوین. قم: جامعه المدرسین.
حکمت‌نیا، محمود (1386). مسئولیت مدنی در فقه امامیه (مبانی و ساختار). قم: دفتر تبلیغات اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (محقق حلی) (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف (علامه حلی) (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث، جلد 13، چاپ اول.
راسخ، محمد (1388). «نظریه حق». فصلنامه باروری و ناباروری، دوره 10، شماره 4.
رحمت‌الهی، حسین؛ عبدالمحمدی، فرزانه و حبیب نژاد، سید احمد (1401). «مفهوم رشد انسانی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با تطبیق بر قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان». پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 9، شماره 4.
طباطبایی، سید علی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. جلد 2، مؤسسه آل‌البیت(ع).
طوسی، محمد بن حسن (شیخ الطائفه) (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. چاپ دوم. بیروت: دارالکتاب العربی.
علوی قزوینی، سید علی و مسعودیان‌زاده، سید ذبیح الله (1393). قاعده «من له الغنم فعلیه الغرم». پژوهشنامه اندیشه‌های حقوقی، شماره 4.
قنواتی، جلیل و جاور، حسین (1390). «مبنای احترام در شناسایی و حمایت از حریم خصوصی». نشریه حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 29.
کاتوزیان، ناصر (1384). مسئولیت ناشی از عیب تولید. چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1366). اصول کافی. کتاب معیشت باب ضرار. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
محقق داماد، سید مصطفی (1406 ق). قواعد فقه. چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مدنی کاشانی، رضا (1408 ق). کتاب الدیات. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مفتاحی، مهدی؛ احمدی، سید محمدصادق و نوروزی باغمکه، قدرت الله (1401). «برابری در آراء و نظرات شورای نگهبان با تأکید بر کرامت انسانی». پژوهش‌های اخلاقی. سال 13، شماره 1.
مکی عاملی. محمد بن جمال‌الدین (شهید اول) (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: الدار الاسلامیه.
نائینی، شیخ محمدحسین (1376). منیه الطالب. جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی، شیخ محمدحسن (صاحب جواهر) (1981م). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. چاپ هفتم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوری یوشانلویی، جعفر و جوهر، سعید (1393). «مفهوم‌شناسی مسئولیت اجتماعی شرکت‌های تجاری در حقوق آلمان، فرانسه، انگلستان و ایران با رویکرد تطبیقی». حقوق تطبیقی، دوره 5، شماره 2.
ویژه، محمدرضا (1383). «مفهوم اصل برابری در حقوق عمومی نوین». نشریه حقوق اساسی، سال دوم، شماره ۲.
یزدانیان، علیرضا (۱۳۹۱). «مطالعه تطبیقی طرح قاعده مسئولیت مدنی ناشی از عمل غیر در حقوق ایران و فرانسه». فصلنامه حقوق و مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره ۴.
یوسفی، حسن بن ابی‌طالب (فاضل آبی) (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. چاپ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
 
References
Bagchi, A (2019). Production liability. Fordham Law Review, 87, 2501. Available at:          
https://ir.lawnet.fordham.edu/flr/vol87/iss6/9 (accessed June 6, 2024).
Bergkamp, P. A (2019). Models of corporate supply chain liability (Master’s thesis). KU Leuven, Faculty of Law.
Carroll, A. B (1979). A three-dimensional conceptual model of corporate performance. Academy of Management Review, 4.
Chen, L., Lee, H. L., & Tang, C. S (2022). Supply chain fairness. Production and Operations Management, 31(11). https://doi.org/10.1111/poms.13849 (accessed May 21, 2024).
Committee for Economic Development (1971). Social responsibilities of business corporations. New York. Available at https://www.ced.org/reports/single/social-responsibilities-of-business-corporations (accessed June 13, 2024).
European Parliament (2024). Corporate sustainability due diligence directive, final version adopted on May 24, 2024. Available at:  
https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2024-0329_EN.html (accessed June 15, 2024).
European Parliament (2016). Resolution of October 25, 2016, on corporate liability for serious human rights abuses in third countries (2015/2315(INI)).
European Parliament (2017). Resolution of September 12, 2017, on the impact of international trade and the EU’s trade policies on global value chains (2016/2301(INI)).
Friedman, M (1963). ‘The social responsibility of business is to increase its profits’. The New York Times Magazine.
Grossman, R. L., Adams, F. T., & Levenstein, E (1993). Taking care of business: Citizenship and the charter of incorporation. New Solutions: Journal of Environmental and Occupational Health Policy, 3(3).
Hult, G. T. M., et al (2008). Supply chain orientation and balanced scorecard performance. Journal of Managerial Issues, 20(4).
Joyner, B., & Payne, D (2002). Evolution and implementation: A study of values, business ethics, and corporate social responsibility. Journal of Business Ethics, 41(4).
Kambia-Chopin, B (2010). Environmental risks, the judgment-proof problem, and financial responsibility. European Journal of Law & Economics, 30.
Klassen, R., & Vereecke, A (2012). Social issues in supply chains: Capabilities link responsibility, risk (opportunity), and performance. International Journal of Production Economics, 140(1), 103–115. Retrieved from        
https://api.semanticscholar.org/CorpusID:153817027 (accessed June 29, 2024).
Koenig, C (2024). An economic analysis of supply chain liability. Working paper, Harvard Law School. https://ssrn.com/abstract=4819667 (accessed June 21, 2024).
Miwa, Y (1999). Corporate social responsibility: Dangerous and harmful though maybe not irrelevant. Cornell Law Review.
Porter, M. E., & Kramer, M. R (2006). Strategy and society: The link between competitive advantage and corporate social responsibility. Harvard Business Review, 84(12).
Srivastava, S. K (2007). Green supply-chain management: A state-of-the-art literature review. International Journal of Management Reviews, 9(1).
Stout, L. A (2012). The shareholder value myth. San Francisco: Berrett-Koehler Publishers.
Terwindt, C., Leader, S., Yilmaz-Vastardis, A., & Wright, J (2017). Supply chain liability: Pushing the boundaries of the common law? Journal of European Tort Law, 8(3),
261-296. https://doi.org/10.1515/jetl-2017-0011 (accessed June 9, 2024).
Ulfbeck, V., Andhov, A., & Mitkidis, K (2019). Law and responsible supply chain management: Contract and tort interplay and overlap. Routledge.
White, M (2021). ‘Land grabs’ linked to major commodity supply chains will increase. Retrieved from gtreview.com (accessed June 13, 2024).
Wood, S (2011). Four varieties of social responsibility: Making sense of the ‘sphere of influence’ and ‘leverage’ debate via the case of ISO 26000. Osgoode CLPE Research Paper. No. 14.
In Persian and Arabic
Qur'an.
Aristotle (1999). Nicomachean ethics (M. H. Lotfi, Trans.). Tehran: Tarh-e No.
Emami, M., Pouladin Taraghi, H., Mohammadi Moghaddam, M. J., & Farahzad, M (2023). The jurisprudential foundations of liability arising from the act of another. Fiqh and Usul Research Journal, 9(30).
Iranian Confectionery, Biscuit, and Chocolate Industry Association (2022). Flourishing supply chains, production, and sales in Mino Industrial Group. Retrieved from           
http://www.iranianacm.ir/fa/news/169 (Accessed: June 2, 2015).
Ansari, S. M (1985). Al-Makasib (Vol. 3). Tehran: Dar al-Kitab Institute.
Badini, H., & Momeni, K (2012). A new approach to proving the application of the La-Zarar rule in negative rulings in civil liability. Law Quarterly, 43(3).
Barikloo, A (2023). Civil liability. Tehran: Mizan Publishing.
Jabaei Amili, Z. A (Shahid Thani) (1989). Al-Rawdah al-Bahiyyah fi Sharh al-Lum'ah
al-Dimashqiyyah. Qom: Davari Bookstore
Hurr Amili, M. B. H (1989). Wasa'il al-Shi'a. Qom: Al al-Bayt Institute.
Hosseini Maraghi, M. A (1996). Al-‘Unwan. Qom: Jami’at al-Mudarrisin.
Hekmatnia, M (2007). Civil liability in Imamieh jurisprudence (Foundations and structure). Qom: Islamic Propagation Office, Research Institute for Islamic Sciences and Culture.
Hilli, N.J.B.H (Muhaqqiq Hilli), (1987). Shara'i al-Islam fi Masa'il al-Halal wa al-Haram
(2nd ed.). Qom: Isma'iliyan Institute.
Hilli, J.H.B.Y (Allameh Hilli), S. J. A. H. b. Y. b. A. b. M (1993). Tadhkirat al-Fuqaha
(Vol. 13). Qom: Al al-Bayt Institute for Reviving Heritage.
Rasekh, M (2009). Theory of rights. Journal of Fertility and Infertility, 10(4).
Rahmatollahi, H., Abdolmohammadi, F., & Habibnejad, S. A (2022). The concept of human growth in the Constitution of the Islamic Republic of Iran with a comparative study of the Constitution of the Federal Republic of Germany. Comparative Studies of Islam and the West, 9(4). https://doi.org/10.22091/csiw.2021.6752.2047
Tabatabai, S. A (1997). Riyadh al-Masa'il fi Tahqiq al-Ahkam bil-Dalail (Vol. 2).
Tusi, M. b. H (Shaykh al Taefa) (1980). Al-Nihayah fi Mujarrad al-Fiqh wa alFatawa (2nd ed.). Beirut: Dar al-Kitab al-ArabiQom: Al al-Bayt Institute
.Alavi Qazvini, S. A., & Masoudianzadeh, S. Z (2014). The rule of “Man Lahu al-Ghunm Fa'alayhi al-Ghurm”. Journal of Legal Thought, (4).
Ghanavati, J., & Javar, H (2011). The basis of respect in recognizing and protecting privacy. Islamic Law Journal, 8(29).
Katouzian, N (2005). Liability for defective products (2nd ed.). Tehran: University of Tehran
Kulaini, A. M. Y (1987). Usul al-Kafi, Kitab al-Ma’ishat, Bab al-Darar. Tehran: Institute for Cultural Studies and Research.
Kulaini, A. M. Y (1986). Al-Kafi (4th ed.). Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Muhaqqiq Damad, S. M (1986). Fiqh Rules (12th ed.). Tehran: Center for Islamic Sciences Publications.
Madani Kashani, R (1988). Kitab al-Diyat. Qom: Islamic Publications Office, affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.
Meftahi, M., Ahmadi, S. M. S., & Nowruzi Baghmakeh, G (2022). Equality in the views and opinions of the Guardian Council with an emphasis on human dignity. Ethics Research Journal, 13(1).
Makki Amili, M.J (Shahid Awwal), M. b. M (1989). Al-Lum'ah al-Dimashqiyyah fi Fiqh
al-Imamieh. Beirut: Al-Dar al-Islamiyyah. Dimashqiyyah. Qom: Davari Bookstore.
Na'ini, S. M. H (1997). Maniyyat al-Talib (Vol. 2). Qom: Islamic Publications Office, affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.
Najafi, S.M. H(Saheb Javaher) (1981). Jawahir al-Kalam fi Sharh Shara'i al-Islam (7th ed.). Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Noori Youshanlouei, J., & Jowhar, S (2014). Conceptual analysis of corporate social responsibility in German, French, English, and Iranian law: A comparative approach. Comparative Law Journal, 5(2).
Vijeh, M. R (2004). The concept of the principle of equality in modern public law. Journal of Constitutional Law, 2(2).
Yazdanian, A (2012). A comparative study of the civil liability rule for acts of others in Iranian and French law. Journal of Law, Faculty of Law and Political Science, (4).
Yousofi, H.B.A.T (fazel Abi) (1996). Kashf al-Rumuz fi Sharh Mukhtasar al-Nafi’ (3rd ed.). Qom: Islamic Publications Office, affiliated with the Society of Seminary Teachers of Qom.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار