محدودیت‌های آزادی‌های عمومی در حکومت‌های اسلامی و سکولار

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

آزادی های عمومی از طریق مجموعه مقررات الزام آور حقوقی به دنبال تضمین مجموعه امتیازاتی برای بشر می باشد که ذاتی انسان است و از خصوصیات طبیعی او محسوب می گردد و برخی اسناد حقوق بین الملل و حقوق داخلی نیز به بیان آن ها پرداخته اند. قواعد حقوق داخلی در ضمن بیان ضمانت اجراهای حقوق و آزادی های اجتماعی برای آن محدودیت هایی قائل می شوند. از جمع بندی اسناد مرتبط با حقوق و آزادی های عمومی می توان به دو محدودیت آزادی دیگران و منافع عمومی اشاره نمود. بر همین اساس مطالعه ی تفاوت محدودیت های آزادیهای عمومی در حکومت اسلامی و حکومت های سکولار ضروری به نظر می رسد. بر همین اساس  این مقاله، ابتدا به بررسی مفهوم حقوق بشر و آزادی های عمومی می‌پردازد و سپس به اثبات اصل وجود محدودیت برای آزادی های عمومی در حکومت های گوناگون اقدام می نماید. پس از آن به مطالعه تطبیقی آزادی های دیگران و منافع عمومی به عنوان محدودیت های حقوق و آزادی های عمومی در حکومت های سکولار و حکومت اسلامی خواهد پرداخت. به نظر می رسد در ضابطه‌های محدودیت آزادی های عمومی میان حکومت های اسلامی و حکومت های لیبرال تفاوتی وجود ندارد بلکه تفاوت در تعریف آزادی و منافع عمومی است که از عرصه علم حقوق خارج می باشد و نظام های حقوقی مبتنی بر ارزش های حاکم بر حکومتها از آثار تعاریف اصطلاحات مذکور در راستای ایجاد الزام حقوقی استفاده می‌نماید.

تازه های تحقیق

اسناد بین­المللی و مقررات حقوق داخلی به دنبال تضمین حقوق و آزادی­هایی برای انسان­ها است که این حقوق به صِرف انسان بودن به وی تعلق می­گیرد. حقوق و آزادی­های مذکور در دو سطح قابل بررسی است. سطح اول صرفاً ناظر بر حقوق و آزادی­های ذاتی یک انسان مانند حق حیات، حق آزادی بیان، حق آزادی رفت و آمد، حق آزادی مسکن ، ازدواج و... است و عهده­دار توجیه اصل وجود آزادی­ها است که تحت عنوان حقوق بشر نامیده می­شود. به بیان دیگر، حقوق بشر مجموعه حقوق و آزادی­های افراد را در وضعیت مطلوب و ایده­آل مقرر می­دارد. سطح دوم، معطوف به مطالعه تضمین­ها و الزامات ناشی از حقوق و آزادی­های عمومی در قالب قواعد و مقررات داخلی است. هنگامی که حقوق مورد مطالعه در سطح اول جهت تبدیل به مقررات الزام­آور در عرصه اجتماعی وارد در حوزه سطح دوم، موضوع محدودیت­ها و جوانب آن می­شود، این حقیقت آشکار می­گردد که  آزادی مطلق و بی قید و شرط امکان­پذیر نیست و هیچ عقل سلیمی بدان باورمند نیست. بر همین مبنا، مطالعه­ی محدودیت­های ناشی از آزادی­های عمومی در اسناد بین­المللی و مقررات داخلی ضروری به نظر می­رسد. بررسی مجموعه اسناد و مقررات پیرامون آزادی­های عمومی نشانگر آن است که آزادی دیگران و منافع عمومی دو معیار و ضابطه اصلی حدود و ثغور آزادی­ها می­باشد. این در حالی است که تعریف این دو شاخصه با توجه به ارزش­ها و موازین حاکم بر حکومت­های گوناگون، متفاوت است. آزادی دیگران به عنوان معیاری جهت محدود نمودن آزادی­های عمومی، وابسته به درک از آزادی و نحوه نگرش به آزادی است. آزادی به مفهوم نفی حاکمیت و سیطره غیر در اندیشه لیبرال­دموکراسی غرب بر مبنای منفعت­طلبی، لذت­خواهی و سودگرایی انسان­ها و عدم اعتقاد به فراماده شکل گرفته است؛ در حالی که در اندیشه اسلامی، آزادی بر مدار دو اصل «عدم برتری انسان از ناحیه خود بر دیگری» و «بندگی خداوند متعال» معنا می­شود و بر همین اساس، بندگی خداوند و دستیابی به مقام رشد انسانی با اعتقاد به غیب و زندگی جاودانه اخروی با مفهوم آزادی اسلامی در هم تنیده شده است و بر اساس همین تفاوت در معنا، مفهوم آزادی و در نتیجه مفهوم آزادی دیگران نیز در حکومت اسلامی با سایر حکومت­ها تمایز می­یابد و معروف و منکر، معیاری برای شناخت آزدی افراد یا آزادی دیگران به حساب می­آید.

منافع عمومی نیز یکی دیگر از محدودیت­های آزادی­های عمومی است که در اسناد بین­المللی و مقررات داخلی مورد توجه قرار گرفته است. منافع عمومی، خود متشکل از عناصری مانند امنیت عمومی، نظم عمومی، اخلاق حسنه و آسایش و بهداشت عمومی - که این عناصر خود بر مبنای اهداف هر حکومتی سنجه­های متفاوتی دارد – است. برای نمونه، حکومت­های لیبرال هدف غایی خود را سعادت و کامجویی دنیایی می­دانند و در اهداف میانی به دنبال رفاه، امنیت و نظم مادی هستند، در حالی که در حکومت اسلامی رشد انسان­ها و دستیابی به مقام خلیفه­اللهی و رشد جامعه و تأسیس مدینه فاضله، هدف غایی است؛ و اقامه دین و در پرتو آن دستیابی به مجموعه ارزش­های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی اهداف میانی محسوب می­گردند. بر همین مبنا، محدودیت ناشی از منافع عمومی متناسب با اهداف حکومت اسلامی با سایر حکومت­ها متفاوت است.

در مجموع، هرچند سنجه­ها و معیارهای آزادی­های عمومی در حکومت­های اسلامی و غیر اسلامی با یکدیگر برابر است اما بر اساس تفاوت­های ناشی از تعاریف هر یک از شاخص­ها، که مباحث مربوط به آن در حیطه علم حقوق نمی­گنجد و از جهان­بینی حاکم بر هر نظام نشات می­گیرد و حقوق تنها از آثار آن بهره می­برد، نتایج حاصل از آنها متفاوت خواهد بود و حدود هر یک از آزادی­های عمومی نیز متناسب با تعاریفِ صورت­گرفته، قابل ارزیابی می­باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Restrictions of Public Freedom in Islamic and Secular Governmentsi

نویسندگان [English]

  • Ali Bahadori Jahromi 1
  • Ali Fattahi Zafarqandi 2
چکیده [English]

Public freedoms are, through a set of obligatory legal regulations, sought to guarantee the inherent body of human privileges which are considered as natural characteristics of mankind, and dealt with in some international legal documents and municipal law. In municipal law, while expressing the sanctions of rights and social freedoms, some restrictions are imposed on them. Referring to the international documents concerned to public rights and freedoms shows that there are two kinds of limits: respecting others freedom and public interests. There are some differences between Islamic and secular governments in this field which studied in the present article. Accordingly, at first, we review the concept of human rights and public freedoms, and then go on to prove the principle of the existence of restrictions on public freedoms in various governments. Subsequently, the freedoms of others and the public interests as tow main restrictions on the rights and public freedoms will be studied comparatively. It seems that there are no differences in the norms of the restriction of public freedoms between Islamic government and liberal governments, but the difference is in the definition of “freedom” and “public interests”, that is not a subject of legal science, and the legal systems based on the ruling values of governments, use those conceptions and definitions in order to create a legal obligation.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public freedoms
  • freedom restrictions
  • others rights
  • public interests
  • Islamic government secular government

مراجع

  1. قرآن کریم

    نهج‌البلاغه

    1. ابن­شعبه حرانى، حسن­بن­على، 1404ق، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، ج1، بی­چا، قم، جامعه مدرسین.
    2. اسحاقی، سیدحسین، 1382ش، آزادی بیان در اسلام ، بی­چا، قم، رواق اندیشه.
    3. امیر ارجمند، اردشیر، 1386ش، مجموعه اسناد بین­المللی حقوق بشر، بی­چا، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
    4. بکر، لارنس، 1380ش، فلسفه اخلاق، جمعی از مترجمان، بی­چا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    5. جمشیدی، محمدحسین، 1380ش، آزادی و اختیار انسان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش5.
    6. جوادی آملی، عبدالله، 1390ش، ولایت فقیه، بی­چا، قم، اسراء.
    7. --------------، 1389ش، فلسفه حقوق بشر، بی­چا، قم، اسراء.
    8. خامنه­ای، سید علی، 1377ش، آزادی از نظر اسلام و غرب، اندیشه حوزه، ش14.
    9. ذاکریان، مهدی، 1383ش، مفاهیم کلیدی حقوق بشر بین‌المللی، بی­چا، تهران، میزان.
    10. ربانی گلپایگانی، علی، 1382ش، اومانیسم، کلام اسلامی، ش47.
    11. رحیمی، رمضانعلی، 1386ش، انسان و حق تعیین سرنوشت، مجموعه مقالات اصول و مبانی کرامت انسان، بی­چا، بی­نا.
    12. شبان­نیا، قاسم، 1389ش، حقوق بشر در پرتو اهداف حکومت اسلامی، معرفت سیاسی، ش2.
    13. شوشترى، سید محمدحسن مرعشى، 1427 ق، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، بی­چا، تهران، میزان.
    14. صدر، محمدباقر، 1363ش، المدرسة الاسلامیه، بی­چا، قم، مکتبه اعتماد ناشر.
    15. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، 1387ش، حقوق اداری، بی­چا، تهران، سمت.
    16. ظهیری، عباس، 1379ش، حدودآزادی از نگاه کلام و فقه و عـرفان، حکومت اسلامی، ش17.
    17. عباسی، بیژن، 1390ش، حقوق بشر و آزادی­های بنیادین، بی­چا، تهران، دادگستر.
    18. الغنوشی، راشد، 1381ش، آزادی­های عمومی در حکومت اسلامی، ترجمه حسین صابری، بی­چا، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    19. فریدن، مایکل، 1380ش، مبانی حقوق بشر، ترجمه فریدون مجلسی، بی­چا، تهران، وزارت امور خارجه.
    20. فوزی، یحیی؛ کریمی بیرانوند، مسعود، 1389ش، تفاوت­شناسی اهداف حکومت­های سکولار و حکومت اسلامی، علوم سیاسی، بی­ش.
    21. قرائتى، محسن، 1383ش، تفسیر نور، بی­چا، تهران، انتشارات مرکز فرهنگى درس­هایى از قرآن.
    22. کاتوزیان، ناصر، 1376ش، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 1و4، چ4، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
    23. کسوله، عمر احمد، 1384ش، مبانی نظری حقوق بشر، بی­چا، قم، دانشگاه مفید.
    24. کوچ­نژاد، عباس، 1383ش، محدودیت­های حقوق بشر در اسناد بین­المللی، حقوق اساسی، بی­ش.
    25. گرجی، علی­اکبر، 1383ش، مبنا و مفهوم حقوق بنیادین، حقوق اساسی، بی­ش.
    26. محمودی، عبدالحسین، 1385ش، حقوق بشر و چالش‌های فرارو، بی­چا، قم، نشر نجم­الهدی.
    27. مصباح­یزدی، محمدتقی، 1391ش، نظریه سیاسی اسلام، بی­چا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    28. مطهری، مرتضی، 1385ش، پیرامون انقلاب اسلامی، بی­چا، تهران، نشر صدرا.
    29. منتظرى، حسینعلى، 1409 ق، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج3، تهران، مؤسسه کیهان، بی­چا.
    30. مهرپور، حسین، 1370ش، دیدگاه اسلام در مورد آزادی عقیده و بیان، ش27.
    31. موسی­زاده، ابراهیم، 1391ش، تطبیق فلسفه، مبانی و شاخص‌های آزادی در نظام اسلامی و نظام لیبرال دموکراسی، مجموعه مقالات نشست راهبردی آزادی (357-371) قابل دسترسی در سایتdnar.ir
    32. مونتسکیو، شارل بارون، 1371ش، روح­القوانین، مقاله11، آغاز فصل دوم، ترجمه علی­اکبر مهتدی، بی­چا، تهران، امیرکبیر.
    33. منتظرى، حسینعلى، 1408ق، دراسات فی ولایة‌الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، بی­چا، قم، مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
    34. نبویان، سیدمحمود، 1381ش، خدامحوری یا اومانیسم؟، رواق اندیشه، ش13.
    35. نجفقلی­زاده، معصومه، 1391ش، تطبیق فلسفه، مبانی و شاخص­های آزادی در نظام اسلامی و نظام لیبرال دموکراسی، مجموعه مقالات نشست راهبردی آزادی، قابل دسترسی در سایتdnar.ir
    36. نصرتی، علی­اصغر، 1383ش، نظام سیاسی اسلام، بی­چا، تهران، هاجر.
    37. هاشمى­شاهرودی، سید محمود، 1426ق، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، بی­چا، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
    38. هاشمی، محمد، 1384ش، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، بی­چا، تهران، میزان.
      1. Donnelly, Jack, (1986), Universal Human Rights in Theory and Practic, London, Cornel l University Press
      2. Ghagnollaud, (2005), Droit Constitutionnel, Contemporain, Paris, A colin.
      3. Hobbes, Thomas, (1990) , Leviathan, as cited by Richard Tuck, “the International Bill of Rights part II”in philosophical Foundations of Human Rights, Paris, UNESCO
      4. Kurtz, Paul, (1994), Toward a New Enlightenment, Transaction Publishers, U.S.A.
      5. Renucci, (1999), Droit europeen des droits de L''homme, L.G.D.J. Paris.

     

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار