بررسی تطبیقی امکان وجود شخصیت حقوقی برای سامانه‌های هوشمند در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2021.5944.1903

چکیده

هوش مصنوعی در بسیاری از ساحت‌های زندگی انسانی وارد شده و چالش‌های حقوقی جدیدی را به وجود آورده است. داشتن شخصیت حقوقی یکی از نظریه‌های مطرح در مدیریت این چالش‌هاست که برای توجیه عقود منعقده توسط سامانه‌های هوشمند بر مبنای نظریه نمایندگی از یک­سو و انتساب مسئولیت مدنی ناشی از فعالیت­های سامانه‌های هوشمند به خود سامانه‌ها از سوی دیگر ارائه شده است. با این حال، بررسی منسجم و جامعی در خصوص هماهنگی قواعد کنونی اشخاص حقوقی و تطبیق آن با ویژگی‌های سامانه‌های هوشمند انجام نپذیرفته است. این مقاله به دنبال پاسخ­گویی به کفایت یا عدم کفایت مبانی نظری و منابع حقوقی برای شناسائی شخصیت حقوقی برای سامانه‌های هوشمند است که به صورت توصیفی تحلیلی با مطالعه تطبیقی بین فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق غرب نگاشته شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند هر یک از این نظام‌ها، مبانی نظری قابل اعتنایی برای داشتن شخصیت حقوقی را دارا می‌باشند اما وضع و ممیزات اشخاص حقوقی سنتی به همان صورت قابل تطبیق بر ویژگی‌های سامانه‌های هوشمند نیستند و در صورت عدم اصلاح این ساختارها، شناسائی شخصیت حقوقی برای سامانه‌ها آن هم با وجود راهکارهای جایگزین، باعث آشفتگی حقوقی خواهد شد.

تازه های تحقیق

فرض اعطای شخصیت برای سامانه‌های هوشمند یکی از نظرات مطرح برای مدیریت فعالیت این سامانه‌ها است که در میان حقوقدانان غربی طرفداران زیادی ندارد و وارد قوانین و رویه های قضایی این کشورها نشده و در کنوانسیون‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی نیز نیامده است. در ایران نیز بند( میم) ماده (2) قانون تجارت الکترونیکی که ظاهر در شناسایی شخصیت حقوقی برای سامانه‌ها است قابل دفاع نبوده و از سوی حقوق‌دانان مورد پذیرش قرار نگرفته است. سامانه‌های هوشمند، مبانی علمی و منابع فقهی قابل اعتنا برای شخصیت حقوقی را دارا می‌باشند ولی قواعد عام حقوقی در خصوص وضعیت و ممیزات اشخاص حقوقی به دلیل ویژگی‌های خاص سامانه‌های هوشمند، قابل تطبیق بر سامانه‌ها نیست؛ زیرا خلاء‌های زیادی از جمله دشوار بودن توصیف اهلیت استیفا توسط آنها، تعیین اقامتگاه، تابعیت، دارایی و... وجود دارد و با فرض شخصیت حقوقی-مثلا در یک ماده- در وضعیت کنونی نه تنها مشکل حل نخواهد شد بلکه مشکلات حقوقی زیادی نیز به وجود خواهد آمد و با وجود راه‌حل‌های دیگر برای حل مسئله، نمی‌توان با گشاده‌دستی در نو‌آوری‌های حقوقی در گسترش نهاد‌ها، سبب ایجاد تشتت حقوقی شد.

تصمیم قانونگذار برای اعطای شخصیت حقوقی برای سامانه‌های هوشمند در صورتی قابل دفاع است که این تصمیم حاصل پژوهشهای اقتصادی، امنیتی، فنی و حتی فرهنگی و... با توجه به زیر ساخت‌های همان مسائل پیش گفته فنی و امنیتی و... صورت پذیرد و از حیث حقوقی نیز مشکلات و موانع مطرح در این مقاله رفع گردند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Possibility of the Existence of Legal Personality for Intelligent Systems in Islamic Jurisprudence, Iranian law and Law of the West

نویسندگان [English]

  • rezahosin gandomkar 1
  • MUHAMMAD SALEHIMAZANDARANI 1
  • muhammadmahdi hamidi 2
1 Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 Ph. D. Student in Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Artificial intelligence has entered many areas of human life and has posed new legal challenges. Having legal personality is one of the theories in managing these challenges that has been proposed to justify the contracts concluded by intelligent systems based on the theory of representation on one side and the attribution of civil liability resulting from the activities of intelligent systems to the systems themselves on the other side. However, a coherent and comprehensive study is not conducted to harmonize the current rules of legal entities and its compliance with the features of intelligent agent. This article seeks to answer the adequacy or inadequacy of theoretical foundations and legal resources to identify legal personality for intelligent agent, which has been written in a descriptive-analytical method with a comparative study of Islamic jurisprudence, Iranian law and law of the West. The findings of this study show that each of these systems have significant theoretical foundations for having legal personality, but the status and characteristics of traditional legal entities are not equally applicable to the features of intelligent agent and if this structure not modified, the identification of legal personality for the systems, despite the alternative solutions, will cause legal confusion

کلیدواژه‌ها [English]

  • Artificial Intelligence
  • Intelligent Systems
  • Legal Personality
  • Capacity
  • Civil Liability

مراجع

  1. اسکینی،ربیعا،1387ش، حقوق تجارت- شرکتهای تجاری، تهران، انتشارات سمت، چ12، ج1.
  2. حبیب زاده، طاهر،1392ش، «وضعیت حقوقی نماینده الکترونیکی در انعقاد قراردادهای الکترونیکی»، پژوهش‌های حقوق خصوصی، ش5.
  3. حلی، علامه،1420ق، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، انتشارات موسسه امام صادق علیه السلام،چ1، ج2.
  4. خامنه ای، سید علی،1424ق، رساله اجوبه الاستفتائات،قم، انتشارات دفتر معظم له،چ1.
  5. شریفی،سید الهام الدین، بیرمی،گلناز،1397ش،«ماهیت حقوقی نمایندگان هوشمند در عرصه قراردادهای الکترونیکی»، مجله پژوهش های حقوقی، ش 33.
  6. چرچلند،پاول،1386ش، ماده و آگاهی، ترجمه امیر غلامی، تهران، نشر مرکز.
  7. شهریاری،حمید،1392ش،«هوش مصنوعی از دیدگاه فلسفه اسلامی»،مجله افق حوزه،  ش 361 .
  8. خمینی، سید روح الله،1424ق، توضیح المسائل،قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم،چ8 .
  9. صفار،محمد جواد،1373ش، شخصیت حقوقی،تهران،انتشارات دانا،چ1.
  10. فاضل، حسن ابن ابیطالب،1417ق،کشف الرموز فی شرح مختصر النافع،قم،انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ،چ3،ج2.
  11. طباطبائی موتمنی،منوچهر،1381ش، حقوق اداری، تهران، انتشارات سمت،چ7.
  12. عاملی کرکی، علی بن حسین،1414ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، انتشارات موسسه آل البیت علیه السلام،چ2، ج5.
  13. عاملی، سید جواد بن محمد، 1419ق، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چ1،ج22.
  14. عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی،1413ق، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه،قم،انتشارات معارف الاسلامیه،چ1، ج4.
  15. عاملی(شهید اول)، محمد بن مکی،1414ق، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد،قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم،چ1، ج2.
  16. عطازاده،سعید،انصاری،جلال،1398ش،«بازپژوهی مفهوم مسئولیت کیفری هوش مصنوعی( مطالعه موردی خودروهای خودران) در حقوق اسلام، ایران، آمریکا و آلمان»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب،ش 4.
  17. فخعلی، محمد تقی،1392ش، «تحلیل فقهی شخصیت حقوقی»، آموزه های فقه مدنی، ش9.
  18. کاتوزیان، ناصر،1386ش،حقوق اموال و مالکیت، تهران، انتشارات میزان، چ15.
  19. کلینی، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافی، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامی، چ4،ج4.
  20. مطهری، مرتضی،بیتا، مجموعه آثار، قم،چ1، ج20.
  21. محقق حلی، نجم الدین،1407ق، المعتبر فی شرح المختصر، قم: انتشارات موسسه سید الشهدا علیه السلام، چ1، ج2.
  22. مغنیه، محمد جواد،1421ق، فقه الامام صادق علیه السلام،قم،انتشارات موسسه انصاریان،چ1،ج5.
  23. مرتضوی، سیدضیاء، 1391ش، « نظریه شخصیت حقوقی، نقطه عطفی در فقه آیت الله طباطبایی یزدی»، فقه و اصول، ش3.
  24. ------------،1393ش، «مبانی و ادله اعتبار شرعی شخصیت حقوقی»،فقه و اصول، ش2.
  25. مکارم شیرازی،ناصر،1429ق، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه علی ابن ابیطالب علیه السلام،چ52.
  26. مطلبی کربکندی،حسین،مینایی، بهروز، دیرباز،عسگر،1393ش،« بررسی فلسفی امکان تحقق هوش مصنوعی قوی با توجه به دیدگاههای مختلف در مسئله ذهن و بدن»، فلسفه دین، ش 1.
  27. شیروی،عبدالحسین،محمدی،مرتضی،1388ش،«تشکیل قراردادها از طریق نمایندگی سامانه هوشمند»،نامه مفید ش71.
  28. نجفی، محمد حسن،1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت- لبنان، انتشارات دار احیاء التراث العربی،چ7،ج46.
  29. یزدی، سید محمد کاظم، 1414ق، تکملة العروة الوثقی، قم: انتشارات کتابفروشی داوری، چ 1، ج1.
  30. Anthony J. Bellia,)2001(, »Contracting with Electronic Agents«, 50 Emory L. J. 1047.
  31. Allgrove BD,(2004), Legal personality for artificial intellects: pragmatic solution or science fiction. SSRN Electron J, 3.
  32. Anthony D’Amato, Sudhir K. Chopra,)1991( ,»Whales: Their Emerging Right to Life« American Journal of International Law,issue1.
  33. Bryant smith ,)1928(, Legal personality, 37 Yale L.J.
  34. Brent, Edward, and G.Alan Thompson,)1999(, »Socialogy: Modeling Social Interaction with Autonomous Agents«, Social Science Computer Review 17: 3.
  35. Evan Joseph Zimmerman,(2015), Machine Minds: Frontiers in Legal Personhood, University of California, Berkeley - School of Law SSRN: https://ssrn.com/abstract=2563965or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2563965.
  36. Filipe Maia Alexandre,)2017»(The Legal Status of Artificially Intelligent Robots Personhood, Taxation and Control« , Degree of Master of Laws, under the supervision of Prof. Erik Vermeulen, Tilburg University.
  37. Fasli, Maria, (2007), On Agent Technology for E-commerce: Trust Security and Legal Issues, The Knowledge Engineering Review, V.22.
  38. Kerr I ,)1999(, »Providing for autonomous electronic devices in the Uniform Electronic Commerce Act«. In: Proceedings of the uniform law conference of Canada: https://www.ulcc.ca/en/1999-winnipeg-mb/359-civil-section-documents/362-providing-for-autonomous-electronic-devices-in-the-electronic-commerce-act-1999.
  39. Gary Yang( 2006),” The History of Artificial Intelligence, History of Computing CSEP 590A”, University of Washington.
  40. Tom allen and robin widdison,(1996),» can computer make contracts?« Harward journal of law and technology, vol.9,no 1.
  41. Lawrence B. solum , »1992 legal personhood for artificial intelligence «,north Carolina law review, volume70,article 4.
  42. PauliusCˇ erka, Jurgita Grigiene,Gintare, Sirbikyte,)2017(, »Is it possible to grant legal personality to artificial intelligence software systems?« The International Journal of Technology Law and Practice doi: 10.
  43. - S. M. Solaiman )2017(,»Legal personality of robots, corporations, idols and chimpanzees: a quest for legitimacy«, Artificial Intelligence and Law, 25 (2).
  44. Samir Chopra and Laurence White, )2004(, Artificial agents - personhood in law and philosophy, ECAI'04 Proceedings of the 16th European Conference on Artificial Intelligence , Valencia, Spain.
  45. Steffen Wettig1 & Eberhard Zehendner,)2003(,»The Electronic Agent: A Legal Personality under German Law?« https://www.researchgate.net/publication.
  46. Wolff M,(1938), On the nature of legal persons. Law Q Rev,54.
  47. Weitzenböck, Emily M, )2003(,» Electronic Agents and Contract Performance: Good Faith and Fair Dealing«http://www.cirsfid.unibo.it/~agsw/lea02/pp/ pdf.
  48. Weitzenböck, Emily M,(2001)» electronic agent and the formation of contracts «,international journal of law and information technology,vol.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار