مقایسه تطبیقی نظام حقوقی حاکم بر احزاب در جمهوری اسلامی ایران و آلمان: سنجش منزلت حقوقیِ سپهر عمومی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان.

10.22091/csiw.2021.5980.1907

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین جایگاه سپهر عمومی در نظام حقوقی ایران از طریق مقایسه تطبیقی احزاب در حقوق ایران و آلمان است. مشارکت معنادار شهروندان در امور کشور و اصالت سیاست، تابعی از منزلت سپهر عمومی و کنش افراد در قالب آن است. احزاب کارا­ترین نهاد سپهر عمومی هستند و آزادی و نقش آن­ها در ساخت سیاست، آینه تمام­نمایِ منزلت سپهر عمومی در یک جامعه سیاسی است. روش پژوهش، مقایسه تطبیقی با رویکرد استقرایی است؛ یافته­ های پژوهش حاکی از این است که در حقوق ایران، به­رغم این­که قانون اساسی آزادی احزاب را در سطح بالاتری نسبت به آلمان تضمین می­کند، در مصوبات مجلس، کارکرد احزاب، فعالیت در چارچوب سیاست­هایِ از پیش موجود است، سازکار تأسیس حزب پیچیده است، نحوه نظارت بر آن­ها عمدتاً تصویبی، پیشینی و سیاسی است و نظارت و اجرا خلط شده ­اند. تسری استقرایی یافته ها به سپهر عمومی، نتیجه می ­دهد که در ایران سپهر عمومی به لحاظ حقوقی، جایگاه نازلی دارد و ارتقای آن مستلزم بازنگری در قوانینی مانند قانون احزاب، در جهت شفافیت و تدقیق قانون و تبعاً تحدید صلاحیت نهادهای نظارتی، تضمین حق تشکل به­ عنوان یک حق شهروندی و به­ رسمیت­ شناختن مشارکت شهروندان در سیاست­ سازی است.

تازه های تحقیق

احزاب، به­ عنوان یکی از نهادهای سپهر عمومی، کارآمدترین میز/فضا برای مشارکت در ساخت سیاست هستند. در مقام مقایسه میان نظام حقوقی حاکم بر احزاب در ایران و آلمان، به­رغم این­که قانون اساسی ایران در سطح بالاتری آزادی احزاب را به­ رسمیت­ شناخته ­است، در قانون احزاب، فعالیت حزبی، به­ جای حق شهروندی، از جنس امتیاز است که کمیسیون، آن را با نظر خود اعطا می­ کند. در حالی که در آلمان قانون اساسی حدود متعددی برای آزادی حزبی تعیین کرده و مصوبه پارلمان دقیقاً آن حدود را تبیین نموده­ است. تفاوت مهم دو قانون در نوع نظارت است؛ در آلمان تخلفات و ضمانت اجراها دقیقاً در قانون بیان و صلاحیت ناظر و مجری تدقیق شده­است؛ به ­عبارت دیگر اصل حاکمیت قانون در نظام حزبی برقرار است؛ در حالی که در ایران قانون به طرح کلیات بسنده کرده و مجری، در هنگام تصمیم ­گیری و در مواجهه با قانونِ ناکافی، چاره از اعمالِ نظرِ شخصی خود ندارد و به­ این ترتیب آزادی احزاب به­ خطر می ­افتد و حاکمیت قانون نقض می­شود.

تفاوت مهم سپهر عمومی در ایران و آلمان این است که در آلمان انجمن­ هایِ سیاسی، در کنار احزاب از نهادهایِ سپهر عمومی هستند. این­ها بر خلاف احزاب نمی­ توانند در انتخابات نامزد معرفی کنند؛ بنابراین چنان چه گروهی، شرایط تحزب را نداشته­ باشد، در حد انجمن، امکان کنش در سپهر عمومی دارد. در ایران قانون اساسی به­ این مقوله اشاره می ­کند ولی در مصوبات مجلس و رویه عملی، اثری از انجمن سیاسی دیده نمی­ شود؛ مگر این که از مصادیق سازمان­ های غیردولتی فرض شوند که در این­ صورت به نهاد مدنی تبدیل می­ شوند و کارکرد سیاسی ندارند.

فرضیه پژوهش به­ این­ ترتیب تکمیل می­ شود که در آلمان از یک طرف قانون جایگاه حزب در ساخت سیاست و تبعاً جایگاه سپهر عمومی را به ­رسمیت شناخته ­است از طرف دیگر محدودیت­ها و نظارت­هایِ گسترده مالی و ساختاری بر احزاب اعمال می­شود؛ به­ حدی­ که بعضاً نظارت جنبه پیش­گویانه می­ یابد. منتها این محدودیت­ ها جهت پاسداری از دموکراسی و تضمین سلامت سپهر عمومی و متکی بر استقلال دادگاه فدرال قانون اساسی است. در ایران قانون احزاب، با تلفیق مقامات اجرایی، نظارتی و قضاوتی و اعمال نظارت تصویبی بر احزاب، استقلال احزاب از دولت و نیز آزادی احزابِ مورد نظر قانون اساسی را مخدوش کرده ­است. گستره صلاحیت نظارتی و نوع نظارت آن، جایگاه احزاب و تبعاً جایگاه سپهر عمومی را تضعیف می­کند.

ضمن اذعان به یکی نبودن سپهر عمومی در عرصه عینی جامعه و عالم انتزاع حقوقی، لازمه تقویتِ سپهر عمومی از طریق حقوق، اصلاح قانون احزاب در جهت رعایت آزادی تشکلِ شهروندان، روشن شدن مصادیق ممنوعیت فعالیت احزاب، تفکیک میان ناظر و مجری و تعیین صلاحیت هر یک از این­ها می ­باشد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Law Governing Political Parties in Islamic Republic of Iran and Germany: Assessment on Legal Status of the Public Sphere

نویسنده [English]

  • Samaneh Rahmatifar
Assistant Professor, Department of Law, Faculty off Humanities, Islamic Azad University, Hamedan Branch.
چکیده [English]

The present study aims to determine the status of public sphere in the legal system of Iran through a comparative study on political parties in law of Iran and Germany. Meaningful participation of citizens in public affairs and the originality of politics is dependent on the strength of the public sphere and actions of individuals in it. Political parties are the most efficient entities of the public sphere, and their freedom and role in construction of politics reveals the status of the public sphere in a political society in the best way. The research method is comparative study with inductive approach. The findings indicate that under Iranian law, despite the fact that the Constitution ensures the freedom of parties in a higher level than Germany, in parliamentary enactments the function of political parties is acting within the existing policies, their establishment mechanism is complex, the way to monitor them is mostly approving, a prior and political and monitoring and enforcement are confused. The inductive extension of the findings to the public sphere results that in Iran the public sphere legally lacks strength and its promotion requires the amendment of laws such as Prties Act in oreder to transparency and clarification and consequently restricting the authority of monitoring bodies, guaranteeing the right to association  as a citizenship rights and recognition of the citizens participation in policy-making.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Equality؛ Freedom of Parties
  • Political Associations
  • Monitoring
  • Party Budget

مراجع

1)     اخوان کاظمی، بهرام، 1388ش، «حزب و تحزب در اندیشه اسلامی»، مطالعات اسلامی،فقه و اصول، ش 82.
2)     اسکندری، محمد، 1378ش، «نگاهى به مفهوم سیاست»، روش­ شناسی علوم انسانی، ش 21.
3)     جوادی ارجمند، محمد جواد ،دلبر، حسین، 1395ش، «رویکرد نظری نسبت به احزاب و ثبات سیاسی (با نگاهی به احزاب در جمهوری اسلامی ایران)»، مطالعات انقلاب اسلامی، ش 44.
4)     حسین­ زاده ، علی­حسین ، ممبینی، ایمان ، 1392ش، «عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان باورپذیری کلیشه­ های جنسیتی در دو سپهر عمومی و خصوصی»، علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی-شوشتر،ش20.
5)     حضوری، مصطفی، 1392ش، آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی بررسی مفهوم نظارت، تهران، انتشارات شورای نگهبان،چ1.
6)     حق­ شناس، محمد جواد ، زمردبخش آزاد، شهناز، 1398ش، «بررسی موانع مشارکت زنان در احزاب فراگیر کشور پس­از تصویب قانون احزاب»، سیاست، دوره 49، ش 3.
7)     خانیکی، هادی ، خجیر، یوسف، 1398ش، «ظرفیت­ها و چالش­های شبکه­های اجتماعی مجازی برای جامعه مدنی ایران»، ش 17.
8)     عبادی بشیر، مقصود، 1398ش، «تدابیر حقوقی تضمین سلامت مالی احزاب سیاسی»، مطالعات حقوق عمومی، دوره 49، ش4.
9)     غلامی، حسین،1389ش، «بررسی جرایم احزاب سیاسی در حقوق کیفری ایران»، پژوهش حقوق و سیاست، ش30.
10)فیرحی، داود ، 1378ش، «مبانی تحزب در مذهب شیعه»، یاد، ش56 -53.
11)---------، 1377ش، «تکثرگرایی و مشارکت سیاسی در جامعه مدنی و دولت اسلامی»، دانشگاه اسلامی، ش 5.
12)محسنی ،فرید ، ابراهیم­ وند، حسام، 1396ش، «مسؤلیت کیفری احزاب سیاسی در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، ش 98.
13)هریسی­ نژاد، کمال­الدین ، ایزدی، رجب ، چلبی، فایقه، 1397ش، «کارکرد احزاب سیاسی در تنظیم روابط قوای حاکم؛ مطالعه تطبیقی نظام های انگلستان، آمریکا و ایران»، پژوهش ­های راهبردی سیاست، ش 57.
14) Arendt, Hannah; (1968), between Past and Future: Eight Exercises in Political Thought, New York, Viking Press, 1st Ed..
15) --------------------; (1979), the Origins of Totalitarianism, San Diego, Harcourt Brace Jovanovich.
16) --------------------; (1998), Human condition, Chicago, University of Chicago Press, 2nd Ed.
17) Bundestag; (1967), “Gesetz über die politischen Parteien”, (Political Parties Act).
18) ------------; (1993), “Federal Elections Act”, (Official Tran).
19) ------------; (1998), Strafgesetzbuch, (Penal Code).
20) Dézé, Alexandre; (2004), between Adaption, Differentiation and Distinction: Extreme Right-Wing Parties Within Democratic Political Systems, in: Eatwell, Roger & Mudde, Cas; Western Democracies and the New Extreme Right Challenge, London, Routledge, 1st Ed.
21) Federal Constitutional Court; (2017), “Judgment of the Second Senate” - 2 BvB 1/13.
22) Germany, Bundesrepublik Deutschland; (1949), “Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland”, (Basic Law).
23) Goerres, Achim & Mayer, Sabrina J. & Spies, Dennis C; (2020), “Immigrant Voters against Their Will: A Focus Group Analysis of Identities, Political Issues and Party Allegiances among German Resettlers during the 2017 Bundestag Election Campaign”, Journal of Ethnic and Migration Studies, Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 46, Iss. 7.
24) Habermas, Jurgen; (1991), the Structural Transformation of the Public Sphere an Inquiry into a Category of Bourgeois, Thomas Burger (Ed.), Cambridge, MIT Press, 6th Ed.
25) Hoffmann, Hanna & Springer, Frederik; (2019), “the Individual- Level Determinants of German Party Membership”, German Politics, Published Online.
26) Hol, Antoine M; (2005), “Adjudication and the public realm an Analysis Based on the Work of Hannah Arendt”, Utrecht Law Review, Vol. 1, Iss. 2.
27) Ingram, James; (2008), “What Is a “Right to Have Rights”? Three Images of the Politics of Human Rights”, American Political Science Review, Vol. 102, No. 4.
28) ------------------; (2015), “Democracy and Its Conditions: Étienne Balibar and the Contribution of Marxism to Radical Democracy”, in: Breaugh, Martin and Holman, Christopher and Magnusson, Rachel and Mazzocchi, Paul and Penner, Devin (Eds), Thinking Radical Democracy: The Return to Politics in Post-War France, 1st ed. Toronto: University of Toronto Press.
29) Klabbers, Jan; (2007), “Possible Islands of Predictability: The Legal Thought of Hannah Arendt”, Leiden Journal of International Law, Vol. 20, Iss. 1.
30) Küppers, Anne; (2020), “Effects of Party Primaries in German Regional Party Branches”, German Politics, Published Online.
31) Kvistad, Gregg Owen; (1999), “Building democracy and changing institutions: The professional civil service in the Federal Republic of Germany” in: The Postwar Transformation of Germany: Democracy, Prosperity and Nationhood, John Shannon Brady, Beverly Crawford, Sarah Elise Wiliarty (Eds), Michigan, University of Michigan Press, 1st Ed.
32) Muirhead, Russell & Rosenblum Nancy L; (2020), “Annual Review of Political Science the Political Theory of Parties and Partisanship: Catching Up”, Annual Review of Political Science, Vol. 23.
33) Nonnenmacher, Alexandra; (2018), “The Social Representativeness of German Party Membership”, German Politics.
34) Pilet, J.B and van Haute, E. Criteria; (2012), Conditions, And Procedures for Establishing a Political Party in The Member States Of The European Union, EU Pub.
35) Schneider, Carl J; (1957), “Political Parties and the German Basic Law of 1949”, The Western Political Quarterly, Vol. 10, No. 3.
36) Van Biezen, Ingrid; (2012), “Constitutionalizing Party Democracy: The Constitutive Codification of Political Parties in Post-war Europe”, British Journal of Political Science, Vol. 42.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار