جایگاه و اصول دادرسی عادلانه در حقوق بشر و دکترین قضایی اسلام

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

ضروری¬ترین و اصلی¬ترین تضمین برای برخورداری افراد از حقوق اساسی خود، از جمله حق حیات، آزادی و امنیت و بهره‌مندی از سایر حقوق مدنی، سیاسی، فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی تأمین دادرسی عادلانه است، پای¬بندی به آیین و ساز و کارهای دادرسی عادلانه (عدالت شکلی) اهمیت و ضرورت فوق العاده می‌‌یابد، به طوری که می‌‌توان گفت اهمیت عدالت شکلی اگر بیش از عدالت ماهوی نباشد به یقین کم‌‌تر از آن نیست. بررسی جایگاه اصل دادرسی عادلانه و ضرورت و اهمیت اصول، آیین و ساز کارهای آن، در دکترین و نظام قضایی اسلام موضوعی است که در مقاله حاضر به آن پرداخته شده و نگارنده سعی کرده تا نشان دهد برخلاف تصوری که شاید اصول، قواعد و آیین شکلی را در اسلام چندان مورد اعتنا نمی‌داند، دادرسی عادلانه و استلزامات آن پیش از سایر نظام‌‌ها در دکترین و سیره قضایی اسلام مورد توصیه و تأکید بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Fair Trial in Human Rights and the Islamic Judicial Doctrine

نویسنده [English]

  • mOSTAFA fAZAELI
چکیده [English]

Mostafa Fazaeli[1]
Assistant Professor, International Law Group, Law Faculty,Qom University, Qom, Iran
 
Basically justice has different philosophical, ethical and legal aspects, but the evaluation of its implementation in various social processes requires objective standards. Judicial justice also requires to be fair and objective. Objectiveness of judicial proceedings requires that all facts be considered under previously established rules and procedures in order to make justice to be done. In other words, judicial proceedings is a way to discover the truth, and this can be ensured only through specific method consisting of specific rules and regulations, as in any other scientific research whose goal is to reach to the truth. So there is no way except due processes to ensure justice and fairness in judicial proceedings. And this is the main important means to secure basic rights and freedoms of human beings. The present work considers the significance of a fair trial, the importance of due process and procedural justice from the view point of the Islamic judicial doctrine.  It attempts to illustrate fair trial and its procedural requirements have been strongly recommended by Islamic judicial doctrine.
 [1] Corresponding Author’s Email: mfazaeli2007@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fair Trial
  • procedural justice
  • substantive justice
  • Islamic judicial doctrine
  • Human Rights

مراجع

  1. قرآن کریم.

    نهج البلاغه( شرح صبحی صالح، 1395، قم، دارالهجره)

     آشتیانی، میرزا محمد،1363ش،کتاب القضاء،قم، دارالهجره.

    1. آشوری، محمد،1383ش، حقوق بشر و مفاهیم مساوات،انصاف وعدالت، مجموعه مقالات، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق، مؤسسه تحقیقات علوم جزایی و جرم‌شناسی.
    2. الاربلی، علی بن عیسی،1405ق، کشف الغمه، بیروت، دارالاضواء.
    3. استفانی، گاستون، ژرژ لوسوار و برنار بلوک،1377ش، حقوق جزای عمومی، ترجمه حسن دادبان، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
    4. افتخار جهرمی، گودرز،1378ش، اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌‌ها و تحولات آن، مجله تحقیقات حقوقی، ش 25-26.
    5. امیری، اعظم،1392ش، حق دفاع متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی در نظام حقوقی ایران، مجله دادرسی، ش 97.
    6. باقر الموسوی، محسن،1999م، القضا و نظام القضائی عندالامام علی (ع)، بیروت، الغدیر.
    7. بروجردی، محمد تقی،1405ق، نهایه الافکار، تقریرات درس آقا ضیاء الدین عراقی، القسم الثانی من الجزء الثالث، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
    8. ترمذی، محمد، 1403ق، سنن، ج2، بیروت، دارالفکر.
    9. تستری، محمد تقی،بی‌تا، قضاوتهای امیرالمؤمنین، قم، انتشارات قائم.
    10. خویی، سید ابوالقاسم،بی‌تا، مصباح الاصول، ج2، قم، انتشارات داوری.
    11. سجادی نژاد، سید احمد،1385ش، اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌‌ها در فقه و حقوق، مجله تخصصی الهیات و حقوق، ش20.
    12. سروش، عبدالکریم،1376ش ، روشنفکری و دینداری، تهران، پویه.
    13. سید مرتضی،1376ش ، الذریعه الی اصول الشیعه، ج2، قم، مجمع ذخایر اسلامی.
    14. شیخ مفید، محمد بن محمد،1389ش، ارشاد،  قم،  انتشارات سرو.
    15. صادقی زیازی،حاتم، ابراهیمی منش، مهران،1393ش، حق آزادی و امنیت شخصی در اسناد بین‌المللی حقوق بشر و حقوق ایران، با نگاهی به نوآوری‌‌های قانون آیین دادرسی کیفری، نشریه مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 5، ش1.
    16. صدر، سید محمد باقر،1399ق، اقتصادنا، قم، انتشارات خیام.
    17. صدوق،1394ق، من لایحضره الفقیه، ج4، تهران، مکتبه الصدوق.
    18. حر عاملی، محمد حسن،1387ش، وسائل الشیعه، ج 18، بیروت ،دار احیاء التراث العربی.
    19. عوده، عبدالقادر،2002م، الموسوعه العصریه فی الفقه الجنایی الاسلامی، مصر، دارالشروق.
    20. فضائلی، مصطفی،1392ش، دادرسی عادلانه در محاکمات کیفری بین‌المللی، شهر دانش، چ3.
    21. کاتوزیان، ناصر،1379ش، گامی به سوی عدالت، ج2، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
    22. کلانتری،کیومرث،1375ش، اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها، بابلسر، انتشارات دانشگاه مازندران.
    23. کلی، جان،1382ش، تاریخ مختصر تئوری حقوقی غرب، ترجمه محمد راسخ، تهران، طرح نو.
    24. کلینی، محمد بن یعقوب،1413ق، اصول کافی، ج7، بیروت، دارالکتاب العربی.
    1. مالوری، فیلیپ،1382ش، اندیشه‌‌های حقوقی، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران، انتشارات آگه.
    2.  ماوردی، ابوالحسن علی بن محمود بن حبیب،1392ش، ادب القاضی، بخشی از الحاوی الکبیر (شرح مختصرالمنزی)، بغداد، دار احیاء التراث الاسلامی.
    3. ـــــــــــــــــ ،1406ق، الاحکام السلطانیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1398ق، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    4. محقق داماد، سید مصطفی،1378ش، قاعده قبح عقاب بلابیان و مقایسه آن با اصل قانونی بودن مجازات، مجله پژوهش‌‌های فلسفی کلامی، ش 5.
    5. محلاتی، ذبیح الله،1377ش، قضاوت‌‌های حضرت امیرالمؤمنین، انتشارات قائم.
    6. محمدی ری شهری، محمد،بی‌تا، موسوعه الامام علی بن ابی طالب، ج 4، قم، انتشارات دارالحدیث.
    7. محمودی، فیروز،1378ش، اصل تفسیر به نفع متهم، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، ش 9.
    8. مطهری، مرتضی،1409ق، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، انتشارات حکمت.
    9. منتظری، حسینعلی،1408ق، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
    10. ــــــــــــــ ،1383ش، رساله حقوق، قم، نشر سرایی.
    11. میرزای قمی، ابوالقاسم بن ملا محمد حسن جیلانی،1318ش، قوانین الاصول، ج2، چاپ سنگی، تهران، بی‌‌نا.
    12. میلانی، علیرضا،1387ش، اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌‌ها در بستر تاریخ، مجله حقوقی دادگستری، دوره جدید، ش 62-63.
    13. نجفی، محمد حسن،بی‌تا، جواهرالکلام، ، چ7، ج40، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    14. نوربها، رضا،1375ش، زمینه حقوق جزای عمومی، چ2، تهران،کانون وکلای دادگستری.
    15. نوری (محدث)، حسین بن محمد، 1408ق، مستدرک الوسائل، ج 12، قم، موسسه آل البیت.
    16. Aristotle(1999), Nichomachean Ethics, Book VIII, 1: 1155a, in the Complete Works of Aristotle, Vol.2, in Brian Bix, Jurisprudence: Theory and Context, second edition, Sweet & Maxwell.
    17. Bassiouni, M. C(2003). , Introduction to International Criminal Law, Transitional Publishers.
    18. Cassese, Antonio(2003), International Criminal Law, Oxford University Press.
    19. Chamberlain(2003), Special Advocates and Procedural Fairness in closed Proceedings, CGQ.
    20. Hart, H. L. A(1994), The Concept of Law, 2nd ed. Clarendon Press, Oxford.
    21. Kavanagh, Aileen(2010), "Special Advocates, Control Orders, and the Right to a Fair Trial", Journal Compilation, 2010, The Modern Law review, 73(5)..
    22. Kittichisaree, K(2001), International Criminal Law, Oxford, OPV,.
    23. La Fave, V.L(1983), "Appeal ", in S. Kadish (general ed.), Encyclopedia of Crime and Justice, New York, The Free Press.
    24. Navratil, Szonja(2007), "A Comparative Overview of Publicity in the Administration of Justice, in Attila Bado (editor), Fair Trial and Judicial Independence, Hart Publishing.
    25. Nowak, Manfred(1993), Committee on Civil and Political Rights Commentary, United Nations Covenant on Civil and Political Rights,  N.P.Engel Publisher, Kehl. Strasburg.
    26. Wladimiroff, M.(2000), "The Right of Suspects and Accuseds", in The Experience of National and International Courts, Vol.1, ed. by McDonald and O. Sweak Goldman.
    27. Zappala, Salvatore(2003), Human Rights in International Criminal Proceedins, Oxford.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار