حق بر رفراندوم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد بین‌المللی حقوق بشر

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

حق حاکمیت مردم در بسیاری از اسناد بین‌المللی حقوق بشر مورد تأکید قرار گرفته و اِعمال این حق از طریق برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه پیش‌بینی شده است. یکی از روش‌های مطمئن برای تضمین حق حاکمیت مردم، شناسایی حق بر رفراندوم است به نحوی که مشروعیتِ هر نظام سیاسی با چگونگی برگزاری انتخابات و رفراندوم مورد سنجش قرار می‌گیرد. در یک رویکرد حقوق بشری، حق بر رفراندوم نمی‌تواند به نحوی تعبیر شود که ابتکار عمل مردم در اِعمال حق تعیین سرنوشت خویش را محدود سازد. با توجه به پذیرش احکام دین مقدّس اسلام توسط ملت ایران، مبانی حاکمیت و نحوه‌ی اِعمال آن در نظام جمهوری اسلامی ایران متناسب با آموزه‌های دینی و فرهنگی جامعه تعیین شده است. قانون اساسی ایران در اصول متعددی، حق حاکمیت را به عنوان یک حق الهی معرفی و آن را متعلق به ملت دانسته است به نحوی که حق شرکت در انتخابات و رفراندوم در حقوق اساسی ایران به عنوان یک حق بنیادین مورد شناسایی قرار گرفته است. بسیاری از مصادیق حقوق بشر و روش‌های استقرار حق حاکمیت ملت نه تنها در قانون اساسی ایران مورد شناسایی قرار گرفته است، بلکه موجودیتِ نظام جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی منحصراً از آرای ملت نشأت گرفته است.

تازه های تحقیق

نظام بین‌المللِ حقوق بشر در جایگاه یک ساز و کار تقنینی- نظارتی فراملی قرار دارد که نظام‌های سیاسی و حقوقی کشورها را تحت تأثیر الزامات خود قرار داده است. اسناد بین‌المللی حقوق بشری به مباحث پیرامون نحوه اِعمال حق تعیین سرنوشت ملت‌ها از طریق ایجاد یک نظام انتخاباتی آزاد تأکید می ورزند، به نحوی که مشروعیت هر نظام سیاسی با مشارکت آزاد، مؤثر و ابتکاری مردم در فرایند انتخابات و رفراندوم سنجیده می‌شود. در این فرض، چالش میان حاکمیت ملی کشورها و صلاحیت‌های فراملی نهادهای حقوق بشری قابل طرح است و در نتیجه، مفهوم حکمرانی دولت‌ها در چارچوب نظام بین‌الملل حقوق بشر محدود می‌گردد.

در یک نظام مبتنی بر حقوق بشر، حق اصلاح قوانین اساسی برای مردم به عنوان یک حق بنیادین در نظر گرفته می‌شود به نحوی که اراده مردم از طرق مختلف منعکس می‌گردد و به تبع آن، ظرفیت وقوع اصلاحات متعدد در حوزه‌های مختلف وجود دارد. حق بر رفراندوم به عنوان یک حق بنیادین در اسناد بین‌المللی حقوق بشری نیز مورد شناسایی قرار گرفته است. در این اسناد، منشأ قدرت سیاسی به مردم مستند شده و ملت به عنوان منبع انحصاری در تشکیل قدرت سیاسی مشروع مورد شناسایی قرار گرفته است.

با توجه به پذیرش احکام و مقررات نورانی دین مقدس اسلام توسط اکثریت ملت ایران، مفهوم حکمرانی و نحوه‌ی اِعمال حاکمیت در نظام جمهوری اسلامی ایران متناسب با آموزه‌های دینی و فرهنگی جامعه است. قانون اساسی ایران در اصول متعددی حق حاکمیت را به عنوان یک حق الهی معرفی و آن را متعلق به ملت دانسته است به نحوی که اداره تمامی امور کشور باید از طریق انتخابات برگزار شود. بنابراین حق شرکت در انتخابات و رفراندوم در حقوق اساسی ایران به عنوان یک حق بنیادین مورد شنایی قرار گرفته است. بر همین اساس و با توجه به اصول اول، ششم و پنجاه و ششم ، استقرار و تضمین حق حاکمیت مؤثر مردم مستلزم برداشتی از اصول قانون اساسی است که آرای ملت را همواره به عنوان بنیان قانون اساسی مورد شناسایی قرار دهد.

قدر متیقن این است که بسیاری از مصادیق حقوق بشر و ساز و کارهای اِعمال حق حاکمیت مردم در نظام حقوق بشر عیناً در حقوق اساسی ایران نیز مورد شناسایی قرار گرفته است. در این پژوهش با دو نظام ارزشی متفاوت مواجه هستیم که اهداف و غایات مختلفی را دنبال می‌کنند. هر چند حق بر رفراندوم در قانون اساسی ایران در چارچوب مبانی دین مقدس اسلام مورد شناسایی قرار گرفته است و با آرای ملت گِره خورده است اما در عرصه‌ی بین‌الملل و در رویارویی با نظام بین‌الملل حقوق بشر، تعارضاتی میان این دو نظام از نظر مبانی و ساز و کار قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Right to Referendum in the Constitution of the Islamic Republic of Iran and International Human Rights Instruments

نویسندگان [English]

  • alireza dabirnia 1
  • azam taleb najafabady 2
1 Assistant Professor, Department of Public Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 The University of Qom Faculty of Law public law
چکیده [English]

Right to sovereignty of the people is emphasized and its exercise through free and fair elections is foreseen in many international human rights instruments. One of the safest ways to ensure the sovereignty of the people is to recognize the right to referendum so that the legitimacy of any political system is assessed by the quality of holding elections and referendum. In a human rights approach, the referendum cannot be interpreted in such a way that limits the initiative of people to exercise their right to self-determination. Considering the acceptance of Islam by the Iranian nation, the foundations of governance and the way to exercise it in the system of Islamic Republic of Iran is determined in accordance with the religious and cultural teachings of the society. The Iranian Constitution, in numerous articles, has introduced the right to sovereignty as a Divine right and has regarded it as a right belonging to the nation in order that the right to participate in elections and referendum is recognized as a fundamental right in the constitutional law of Iran. Many of the examples of human rights and methods of establishing the sovereignty of the nation are not only recognized in the Constitution of the Islamic Republic of Iran, but also the existence of the Islamic Republic of Iran and the Constitution is exclusively originated from the people's votes.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Referendum
  • Right
  • Sovereignty of the People
  • Human Rights
  • Islamic Republic

مراجع

1-آقا محمد آقایی، احسان ،1392ش، نقش دولت در فرآیند مشارکت پذیری مردم، تهران، شهر دانش، بی‌چا.
2- اعلامیه هزاره ملل متحد،1383ش، مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد، تهران، دفتر هماهنگ کننده نظام ملل متحد در ایران، بی‌چا.
3- امیدی، محمد رضا ،1384ش، بررسی ظرفیت های اصل 177 قانون اساسی، نشریه مشرق.
4- پوچی، جانفرانکو،1384ش، تکوین دولت مدرن، ترجمه بهزاد باشی، تهران، نشر آگاه، چ2.
5- تاموشات، کریستیان 1386ش، حقوق بشر، ترجمه حسین شریفی طرازکوهی، تهران، نشر میزان، چ1.
6- جهان بین ، عبادالله 1394ش، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی1368، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، بی‌چا.
7- حسینی پور، مجتبی1392 ش، سلسله جلسات بازخوانی مجلس بررسی نهایی قانون اساسی1358، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، بی‌چا.
8- خلیلی، محسن1380 ش، نگاهی مقایسه ای به مسأله بازنگری قانون اساسی مجلس خبرگان رهبری1358 و شورای بازنگری 1368، مجله متین، ش3.
9- دبیرنیا، علیرضا ،1393ش، قدرت مؤسس: کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن، تهران، شهر دانش، چ1.
10- ــــــــــــــــ ،1395ش، تحلیلی در حقوق بنیادین در قانون اساسی: حق تعیین سرنوشت، مجله کانون وکلا، ش234.
11- ــــــــــــــــ،1395ش، تحلیلی بر حقوق بنیادین: اصل اول در جایگاه بنیان قانون اساسی ایران، مجله کانون وکلا، ش235.
12- ــــــــــــــــ،1395ش،حاکمیت مردم در مفهوم مدرن، مجله پژوهش های تطبیقی دانشگاه تربیت مدرس، ش3.
13- راسخ، محمد، 1384ش، تئوری حق و حقوق بشر بین‌الملل، مجله تحقیقات حقوقی، دانشگاه شهید بهشتی، ش 41.
14- زمانیان جهرمی، علی،1395ش، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی1358، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، بی‌چا.
15- فروغی نیا، حسین،1391ش، بین‌المللی شدن حقوق بشر و دگردیسی در مفهوم حاکمیت دولت ها در عصر جهانی شدن، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، ش1.
16- قاری سید فاطمی، سید محمد،1382ش، حق تعیین سرنوشت و مسأله نظارت بر انتخابات، نشریه مدرس، ش4.
17- ــــــــــــــــ ،1380ش، تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر؛ حق، تعهد، برابری، آزادی و عدالت، مجله تحقیقات حقوقی، ش34-33.
18- ــــــــــــــــ ، 1381ش، قلمرو حق ها در حقوق بشر معاصر: جهانشمولی در قبال مطلق گرایی، مجله نامه مفید، ش33.
19- ــــــــــــــــ ، 1388ش، حقوق بشر در جهان معاصر- دفتر دوم: جستارهایی تحلیلی از حق ها و آزادی ها، بی‌جا، نشر شهر دانش،چ1.
20- ــــــــــــــــ ، 1382ش، معاهدات حقوق بشری- فضایی متفاوت، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران ش28.
21-کاتوزیان، ناصر1383ش، اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی، نشریه حقوق اساسی، ش3.
22-کعبی، عباس،1394ش، مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران، دفتر مطالعات نظام سازی اسلامی، بی‌چا.
23-کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت،1386ش، ترجمه محمد نجف پور، تهران، اداره حقوق بشر وزارت امور خارجه، بی‌چا.
24-گزیده ای از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی حقوق بشر،1382ش، تهران، نشر دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، چ1.
25- مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی،1364ش، تهران، بی‌نا،چ1، ج1 و 2 و3.
26- مرکز مطالعات حقوق بشر،1382ش، حقوق بشر و چشم اندازها، تهران، نشر دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران،چ 1.
27- مهاجری، محمد و اشکبوس، حمزه،1395ش، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی1358،تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، بی‌چا.
28- مهرپور، حسین،1377ش، نظام بین‌الملل حقوق بشر، نشر اطلاعات،چ1.
29- ــــــــــــــــ ،1378ش، حقوق بشر و راهکارهای اجرای آن، بی‌جا،نشر اطلاعات، چ1.
30- ــــــــــــــــ ،1374ش، حقوق بشر در اسناد بین‌المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران، بی‌جا،نشر اطلاعات، چ1.
31- هاشمی، سید محمد،1384ش، حقوق بشر و آزادی های اساسی، تهران،نشر میزان،چ1.
32- Baynes, K (2009), Toward a Political Conception of Human Rights, Sage Press.
33- Eddy, K (2007), ON Revaluing the Currency of Human Rights, Sage Press.
34- Geenenu, R (2008), Democracy, Human Rights and History, Sage Press.
35- Griffin, J (2008), on Human Rights, Oxford University Press.
36- Hafner Burton, E. & Tsutsui, K & Meyer, J (2008), International Human Rights Law and the Politics of Legitimation, Sage Press.
37- Kalyvas, A (2005) Popular Sovereignty Democracy and the Constituent Power, Blackwell Press .     
38- Kosch, M (2006) , Freedom and Reason in Kant, Schelling, and Kierkegard and Oxford University Press.
39-McLean, S.A.M (2010), Autonomy, Consent & the law, Routledge Cavendish Press.
40- Neumayer, E (2005), Do International Human Rights Treaties Improve, Respect to Human Rights? , Sage Press.
41-Rein, Mullerson (1994), InternationalLaw, Right & Politics, London, Ise, Routledge Press.
42- Rioux, M.H. & Basser (2011), L.A&Jones, M, Critical Perspectives on Human Rights& Disability Law, Martinus Nijhoff Press.
43- Roby, J & Ife, J (2009), Human Rights, Politics and Intercountry Adoption, Sage Press.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار