قلمرو تعهدات و مسئولیّت مدنی موکل و وکیل ناشی از فعل شخصی و فعل غیر در مقابل یکدیگر و اشخاص ثالث در فقه و حقوق فرانسه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده علوم اداری و اقتصاد.، دانشگاه اصفهان.

چکیده

در فقه، به ید امانی و ضمان ناشی از تعدی و تفریط و تعهد وکیل در رعایت امانت و مصلحت موکل و وضعیت قراردادهای خارج از حدود اختیارات وکیل، پرداخته شده است. اما درباره دیگر تعهدات طرفین و مسئولیت قراردادی ناشی از نقض تعهدات و یا تاخیر در انجام تعهدات مطالب چندانی نیست. در حالی که در قرارداد وکالت، گاه ثالثی حضور داشته و علی­رغم اصل نسبی بودن قراردادها، گاه دامنه تعهدات به ثالث تسری می یابد و نقض هر یک از این تعهدات، مسئولیت ناشی از فعل شخصی و مسئولیت ناشی از فعل غیر را در مقابل وکیل و موکل و در مقابل ثالث محقق می سازد. بنابرین، موکل مسئولیت قراردادی ناشی از فعل شخصی در مقابل وکیل یا طرف دیگر قرارداد داشته و گاه مسئولیت قراردادی یا قهری ناشی از عمل غیر نیز دارد. به همین ترتیب وکیل در مقابل موکل مسئولیت قراردادی ناشی از عمل شخصی و گاه در مقابل موکل و یا دیگر اشخاص، مسئولیت ناشی از عمل غیر دارد که با تطبیق با حقوق فرانسه بررسی خواهد شد.

تازه های تحقیق

بررسی حقوق فرانسه نشان از وسعت تعهدات و مسئولیت های هر یک از وکیل و موکل در مقابل یکدیگر دارد. در حقوق ایران مانند فقه مرسوم است که اصولا به شرح برخی از تعهدات و مسئولیت ناشی از ید ضمانی وکیل در صورت تعدی و تفریط در مقابل موکل بسنده شود. در حالی که مطالعه تعهدات و مسئولیت های وکیل و موکل در مقابل یکدیگر یکی از مباحث مهم حقوق تعهدات است.همچنین وجود اصل نسبی بودن قراردادها مانع از این نیست که در مواردی تعهدات و مسئولیت های ایشان ناشی از فعل یکدیگر در مقابل ثالث، گسترش یابد. به همین دلیل در فرانسه به طور مفصل تعهدات و مسئولیت های ایشان در مقابل یکدیگر و ثالث مورد بررسی قرار گرفته. البته در فقه ، ید امانی و طریقه تبدیل ید امانی به ضمانی بحث شده و فقها در حمایت از وکیل، ید وی را امانی اعلام کرده اند که چنین موضوعی خاص سیستم حقوق اسلامی است. اما در فقه، از منظر حقوق تعهدات به روابط اطراف وکالت کمتر توجه شده و به ویژه در کتاب الوکاله مطالب چندانی در مورد مسئولیت وکیل به جبران خسارات ناشی از نقض تعهدات وی ارائه نشده. در حالی که در حقوق فرانسه بیشتر از منظر حقوق تعهدات به مساله نگاه شده و نه تنها به روابط وکیل و موکل بلکه به روابط ایشان با ثالث نیز توجه شده و با تفکیک فعل ناشی از فعل شخص و فعل غیر در خصوص وکیل و موکل و ثالث مطالب جالبی مطرح شده.همچنین با این که تفکیک بین تعهدات به وسیله و نتیجه در اندیشه فقها وجود داشته، اما صراحتا این تقسیم با این عنوان به چشم نمی خورد ولی در فرانسه تقسیم تعهدات به وسیله و نتیجه و وجود قرارداد پورت فور بر مسئولیت مدنی وکیل بی تاثیر نیست. در حقوق ایران نیز به همان نتایج می توان نائل شد.قانونگذار ایرانی می تواند در آینده با تاکید بر تعهدات به نتیجه و وسیله ناشی از عقد وکالت، دامنه مسئولیت های هر یک از وکیل و موکل را در مقابل یکدیگر و ثالث تعیین نماید. تا آن زمان رویه قضایی می تواند با تشخیص تعهدات هر یک در مقابل یکدیگر و ثالث، نقش هر یک از این تعهدات و مسئولیت های ناشی از نقض هر یک از این تعهدات را به خوبی تبیین نماید تا از تشتت آراء جلوگیری به عمل آید.همچنین با شناسایی رابطه گماشتگی بین طرفین می توان با طرح مسئولیت های ناشی از عمل غیر، حقوق زیان دیده را بهتر تامین نمود.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Domain of Obligations and Civil Liability of Client and Lawyer arising from Personal and Other’s Act against Each Other and Third Parties in Islamic Jurisprudence and French Law

نویسنده [English]

  • alireza yazdanian
Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Administrative Sciences and Economics, University of Isfahan
چکیده [English]

Trust possession (Yade Amani) and the liability arising from encroachment and wastage and the lawyers obligation in observing the trust and expedience of the client and the status of the contracts that the lawyer has signed outside of the scope of his/her powers have been dealt with in Islamic jurisprudence. However, there is a little material regarding other obligations or the contractual civil liability arising from the breach of obligations or contractual liability arising from the delay in the fulfillment of obligations. While there is a third party presence in the attorney contract and sometimes despite the relativity of contracts the scope of the obligations extends to third parties and breach of any of these obligations fulfill the liability resulting from personal and other's act and third party. Therefore, the client not the only  has contractual liability resulted from personal act toward the attorney or the other party of the contract, but sometimes contractually or tortiously liability is liable due to another’s act as well. Correspondingly, the lawyer  has contractual liability arising from personnel act toward client  and sometimes is liable toward the client or other individuals for other's act that is examined through a comparison with French law.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lawyer
  • Client
  • Responsibility
  • Obligation
- ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد ،1410ق، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم،دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چ2، ج2.
2- ابن زهره، حمزة بن على حسینى‌،1417ق،غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌، مؤسسه امام صادق علیه السلام،چ1‌.
3- ایزانلو، محسن،1386ش، شروط محدودکننده وساقط کننده مسئولیت درقراردادها،شرکت سهامی انتشار،چ2.
4 – بادینی، حسن،1384ش،فلسفه مسئولیت مدنی،تهران،شرکت سهامی انتشار،چ1.
5-بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، 1405ق، الحدائق الناظره فی احکام اعتره الطاهره،قم،دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ،چ1، ج22.
6-بدر،بلال عدنان ، 2007م، المسئولیه المدنیه للمحامی،منشورات الحلبی الحقوقیه،چ1.
7- تبریزى، جواد بن على‌،1426ق، منهاج الصالحین‌،قم،مجمع الإمام المهدی،چ1، ج2.
8- جعفری تبار، حسن ،1394ش،کاتوزیان و حقوق زیان، تحلیل نظریه مسئولیت مدنی و نگاه کاتوزیان به آن،مندرج در کتاب بر منهج عدل، به سعی دکتر حسن جعفری تبار، انتشارات دانشگاه تهران،چ2.
9- جبعی عاملی، شهید ثانی،زین الدین بن علی ،1413ق، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام،قم،موسسه المعارف الاسلامیه ،چ1، ج5.
10- حلی،مقداد بن عبدالله سیوری ،1404ق، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع،قم ،انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، چ1، ج2.
11-حلی، جمال الدین احمد بن محمد اسدی ،1407ق، المهذب البارع فی شرح مختصر النافع،قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ،چ1، ج3.
12- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌،1410ق،إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان‌،قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌  ،چ1، ج1.
13- سبزواری،محمد باقر بن محمد مومن،1423ق، کفایه الاحکام،قم،دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چ1، ج1.
14- سنهوری، عبدالرزاق احمد، 1998م،الوسیط  فی شرح القانون المدنی الجدید، منشورات الحلبیه الحقوقیه ،چ3، ج1.
15 – صفایی، سیدحسین، رحیمی، حبیب الله ،1389ش، مسئولیت مدنی( الزامات خارج ازقرارداد)، سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها،چ1.
16-صیمری، مفلح بن حسین،1420ق، غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام،بیروت،دارالهادی ،چ2، ج1.
17- طبرسی، امین الاسلام فضل بن حسن،1410ق، الموئتلف من المختلف بین ائمه السلف،مشهد،مجمع البحوث الاسلامیه ،چ1، ج1.
18-طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن،1387ش، المبسوط فی فقه الامامیه،تهران،المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، چ3، ج2.
19- طوسى، محمد بن على بن حمزه‌،1408ق، الوسیلة إلى نیل الفضیلة،قم،انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى،چ1.
20- عاملی، محمد بن مکی،1410ق، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، بیروت ، دارالتراث الاسلامیه،چ1.
21- عبدالله، هدی،2008م،الاعمال غیر المباحه، منشورات الحلبی الحقوقیه،چ1، ج3.
22- عوجی، مصطفی، 2009م، القانون المدنی، المسئولیة المدنیه، منشورات الحلبی الحقوقیه، چ4، ج2.
23 – غمامی، مجید، 1376ش، مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود،تهران،نشر دادگستر،چ1.
24- قاسم زاده، سیدمرتضی ،1378ش، مبانی مسئولیت مدنی،تهران، نشردادگستر،چ1.
25- قاسم زاده، سیدمرتضی،1388ش،الزامهاومسئولیت مدنی بدون قرارداد، تهران،نشرمیزان،چ7.
26-کاتوزیان. ناصر ،1376ش،حقوق مدنی.عقود معین،شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا ، چ2، ج4.
27-کاتوزیان. ناصر ،1369ش،حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، انتشارات بهنشر، چ 2،ج2.
28- کاتوزیان. ناصر ،1386ش،حقوق مدنی الزام های خارج از قرارداد، انتشارات دانشگاه تهران،چ 8،ج1.
29 –کیدری،قطب الدین محمد بن حسین، 1416ق،اصباح الشیعه بمصباح الشریعه،قم،موسسه امام صادق علیه السلام،چ1.
30- محمود سوادی، عبدالباقی، 2010م،مسئولیه المحامی المدنیه عن اخطائه المهنیه،دارالثقافه للنشر و التوزیع،چ2.
31- مکارم‌ شیرازى، ناصر،1425ق، أنوار الفقاهة- کتاب النکاح‌،قم،انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام،چ1.
32- موسوی خمینی،روح الله،1373ش، تحریر الوسیلهد،قم،فتر انتشارات اسلامی،چ1، ج3.
33- میرزاى قمّى، ابو القاسم بن محمد حسن‌،1371ش، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات‌، تهران،مؤسسه کیهان، چ1 ،ج3.
34-نجفی، محمد حسن،بی تا،جواهر الکلام، دارالاحیاء التراث العربی،چ7، ج27.
35- Antonmettel,Paul-Henn,Raynard,Jacques,Seube,Jean-Baptiste,(2002) Travaux dirigé de Droit des obligations. 4é.éd. Litec.
36- Bacache-Gibeili ,Mireille,( 2007)Droit civil.Les obligations.La responsabilité civile extracontractuelle. T.5 . 1é.éd. Economica.
37- Benabant .Alain.( 2005) Droit civil .Les obligations. 10.é.éd.Librairie général de droit et de jurisprudence. Montchrestien.
38. Bertolaso.Sabine. (1999)"Mandataire" JurisClasseur Responsabilité civile et Assurances. Fasc. 415.
39-Borghetti .Jean-Sébastien(2010) "La responsabilité du fait des choses, un régime qui a fait son temps". RTD Civ.
40-Buffelan Lanore. Yvaine. Larribau-Terneyre. Virginie(2008) Droit civil. Les obligations. 11é.éd. Siry.
41- Carbillac .Remy(2008) Droit des obligations. 8é.éd.Dalloz.
42- Carbonnier. Jean(1998) Droit civil. Les obligations. T4. 21é. éd. presses universitaires de France.
43- Colin .Ambroise. Capitant .H.( 1935) Cours élémentaire de Droit Civil Français. T.2. 8é. éd. Dalloz.
44- Delebecque .Philippe. Jérome pansier .Frédéric(2014) Droit des obligations. 6é.éd. LexisNexis.
45-Fabre-Magnan .Muriel.( 2008) Droit des obligations.T.1 contrat et engagement unilateral. 1é.éd. Presses universitaires de France.
46- Fabre-Magnan .Muriel(2007) Droit des obligations.T.2.Responsabilité civile et quasi-contrats. 1é.éd. Presses universitaires de France.
47-Flour.Jaques. Aubert. Jean-Luc. Savaux. Eric (2008) Droit Civil. Les Obligations.T.1. L’acte juridique. 13é.éd. sirey.
48-Jourdain .Patrice (2007) Les principe de la responsabilité civile.7é.ed. Dalloz.
49- Le Tourneau .Philippe. Cadiet.Loic.( 1998) Droit de la responsabilité. 1é.éd.Dalloz.
50- Malaurie. Philippe. Aynes. Laurent. Stoffel-Munck. Philippe (2007) Droit civil. Les obligations. 1 é.éd. Editions juridiques associées. Défrenois.
51- Malaurie .Philippe. Aynes .Laurent(1998 ) Droit Civil. Contrats speciaux. 12é.éd. Cujas.
52-Marty.Gabriel.Raynaud.Pierre.Jestaz.Philippe.(1989) Droit civil.Les obligations. T.2.2e.ed.Sirey.
53-Mazeaud .Henri. Léon. Jean(1978) Leçons de droit civil. T.2. volume premier. Obligations. 6éd.éd. par françois chabas. Paris. Montchrestien.
54- Mazeaud .Denis.( 2007 ("Perte de chance ". Revue des contrats. N°2.
55-Outin-Qdam,Anne. (2011)"Responsabilité des employeures et salarié" .in Pour une réforme de droit de la responsabilité civile .1é.éd .Dalloz.
56-Radé .Christophe.( 2007)"DROIT À RÉPARATION. Responsabilité du fait d'autrui. Domaine: responsabilité des commettants". JurisClasseur Responsabilité civile et Assurances. Fasc. 143.
57- Saint-Pau, Jean-Christophe(2013) "DROIT à REPARATION  Conditions de la responsabilité contractuelle  Fait générateur  Inexécution imputable au débiteur", JurisClasseur Responsabilité civile et Assurances. Fasc. 171-20.
58-Starck .Boris(1972)Droit civil. Obligations. 1é.éd. Librairies technniques.
59-Terré .François. Simler.Philippe. Lequette.Yves(2005) Droit Civil. Les Obligations.9 é.éd .Dalloz.
60- Vaillier.Pascale.( 2014) " Avocat". JurisClasseur Responsabilité civile et Assurances. Fasc. 330.
61- Viney. Genevieve. Jourdain. Patrice.( 1998)Traité de Droit civil. Les conditions de la responsabilité civile. 2é. éd. Librairie générale de Droit et de Jurisprudence.
62- Viney.Geneviève(1995) Traité de droit civil. Introduction à la responsabilité. 2é.éd. librairie générale de droit et de jurisprudence.
63- Viney. Genevieve(1988)Traité de Droit Civil. Les obligations. La responsabilité. 1 é.éd.librairie générale de droit et de jurisprudence.
64- Weill .Alex. Terré.François(1975) Droit civil. Les obligations. 2é.éd. Dalloz.
 
 
 
CAPTCHA Image