حق نمایندگی اقلیت ها در اسناد بین المللی و حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه‌حقوق عمومی،دانشکده‌حقوق،‌دانشگاه قم

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

چکیده

نمایندگی حقی است بنیادین که تجلی­گر حق حاکمیت است و به عنوان پدیده‌ای غیرقابل تفکیک از مردم در نظر گرفته می‌شود تا همه اقشار مردم- اقلیت‌ و اکثریت- بتوانند برای تعیین منافع خویش، نمایندگانی را انتخاب کنند. تضمین حقوق اساسی اقلیت‌ها، مستلزم به رسمیت شناختن حق نمایندگی مؤثر ایشان در یک نظام نمایندگی واقعی وکارآمد است. یک نظام نمایندگی مطلوب باید عملاً قادر به انعکاس اراده­ی سیاسی اقلیت در کنار اکثریت مردم باشد و در غیراین صورت، حق حاکمیت مردم در تعیین سرنوشت خویش فاقد ضمانت اجرای مؤثر است. از شاخصه‌های دولت حق­بنیاد و مردم­سالار در دولت مدرن، مسأله حقوق اقلیت‌ها و به نوعی تأمین و تضمین حداکثری حقوق آن‌ها در عرصه‌های گوناگون بوده است که این مهم، تنها از طریق شناسایی حق نمایندگی برای اقلیت‌ها حاصل خواهد شد. علی‌رغم اهمیت این حق بنیادین، اسناد بی­‌المللی به طرز بسیار محدودی به آن توجه نموده‌اند. به طوری که مفهوم دموکراسی نمایندگی در مهم‌ترین اسناد بین‌المللی از جمله میثاقین (1966)، با قاطعیت تعریف و تجویز نشده است. در نظام جمهوری اسلامی ایران، اقلیت‌ها، شهروند جامعه­ی اسلامی به شمار می‌روند که این مسأله جایگاه سیاسی یکسانی با اکثریت جامعه به آن‌ها اختصاص می‌دهد و لذا حق نمایندگی برای اقلیت‌ها -که مبتنی بر حق تعیین سرنوشت و حق برابری می‌باشد- همچون سایر شهروندان، در اصل (64  ق. ا.) مورد تأکید و تضمین قرار گرفته است. رویکرد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اقلیت‌ها، با اعتقاد به اشتراک در ارزش و کرامت انسانی و نیز دعوت به همگرایی پیروان ادیان مختلف حول مشترکات، الگویی منطقی و معقول را برای همزیستی و تعامل میان اقلیت‌ و اکثریت ارائه داده است.

تازه های تحقیق

حق نمایندگی از مهم‌ترین حقوق اساسی است که در صورت اجرای درست و واقعی آن می‌تواند زمینه‌ساز حاکمیت مؤثر مردم برسرنوشت خویش باشد. این حق، مهم‌ترین حق سیاسی یک ملت به شمار می‌رود. اقلیت‌ها در یک جامعه سیاسی، بخشی از آحاد ملت آن جامعه محسوب می‌شوند که باید همچون سایرین (اکثریت) از تمامی حقوق و آزادی‌های بنیادین متعلق به ملت برخوردار باشند. تضمین حق نمایندگی اقلیت‌ها در جامعه، مستلزم وجود مبانی و ساختارهای دموکراتیک است. پذیرش آرای اقلیت به عنوان بخشی از یک ملت در حوزه‌های متعدد، از حقوق بنیادینی است که می‌تواند از حق تعیین سرنوشت آن‌ها محافظت کند و نظام نمایندگی را به یک سیستم واقعی و کارآمد تبدیل کند. برهمین اساس حق نمایندگی اقلیت ها زمانی محقق می‌شود که همچون اکثریت به عنوان بخشی از منبع قدرت سیاسی تلقی شوند و بتوانند فعالانه در تصمیم‌گیری‌های مؤثر برسرنوشت خود مشارکت کنند. عدم مشارکت سیاسی اقلیت‌ها در عرصه تصمیم‌گیری‌ها منجر به محرومیت آن‌ها از سایر حقوق اقتصادی و اجتماعی و ... می‌گردد. بنابراین نظام نمایندگی در مفهوم واقعی و عملی باید قادر به انعکاس اراده سیاسی همه اقتشار و اعم از اقلیت و اکثریت- باشد و در غیر این صورت حق تعیین سرنوشت ایشان فاقد ضمانت اجرای مؤثر است. نظام نمایندگی پویا برای استقرار حاکمیت همه اقشار مردم- اقلیت و اکثریت- برسرنوشت خویش، نیاز به پذیرش دیدگاهی دارد که این حق را به عنوان یک موضوع فراحقوقی تلقی کند. علی‌رغم اهمیت این حق بنیادین، با بررسی اسناد بین‌المللی در رابطه با حق نمایندگی اقلیت‌ها و سایر حقوق مرتبط با آن - حق تعیین سرنوشت و حق برابری و عدم تبعیض-  این برآیند حاصل شد اولا که حق نمایندگی اقلیت‌ها به طرز بسیار محدودی مورد توجه قرار گرفته است ؛ بطوریکه مفهوم دموکراسی نمایندگی در متون بین‌المللی مهم از جمله میثاقین (1966 م) با قاطعیت تعریف و تجویز نگردیده است. ثانیا وظیفه دقیق دولت‌ها در اعمال این حقوق مشخص نیست و تدابیر مؤثری به منظور حمایت و نظارت بر اجرای صحیح این حقوق پیش‌بینی نشده است .ثالثا اجرای این حقوق تا حد زیادی بسته به اراده دولت‌هاست که این مسئله به روابط موجود میان آن دولت و اقلیت‌های مقیم در آن کشور بستگی دارد. بنابراین همانطور که مشاهده می‌شود خلأ مهمی در رابطه حق نمایندگی اقلیت‌ها در اسناد بین‌المللی وجود دارد.  این در حالی است که تقویت حقوق مشارکتی اقلیت ها، جبران نابرابری ها در فرایند تصمیم گیری های سیاسی با اعمال تبعیض مثبت و اعطای میزانی خودمختاری به آن ها موجب تضمین حق تعیین سرنوشت و به تبع آن  تحقق حق نمایندگی آن ها می گردد. حق نمایندگی اقلیت‌ها در نظام جمهوری اسلامی ایران برپایه همزیستی مسالمت‌آمیز به عنوان شهروند ایرانی‌ همانند سایر افراد جامعه مورد توجه قرار گرفته است (اصل 64 ق.ا)؛ که این امر منجر به حضور فعال و گسترده آن‌ها در جامعه شده است. مشارکت فعال اقلیت‌ها در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در مقام عمل می‌تواند فعالیت‌های مختلف و دامنه‌داری را شامل گردد که این فعالیت‌ها به تناسب شرایط زمانی و مقتضیات عصر قابل گسترش می‌باشد. یکی از راه‌های تحقق حق حاکمیت سرنوشت اقلیت‌ها، اعمال تبعیض مثبت می‌باشد که اصل (64 ق.ا) به منظور تأمین حق بر مشارکت سیاسی و تعیین سرنوشت با در نظر گرفتن نوعی تبعیض مثبت ضمانت اجرای محکمی برای اقلیت‌های دینی پیش‌بینی کرده است. در این اصل هدف از تخصیص تعدادی از کرسی‌ها به اقلیت‌ها، تضمین حق حضور اعضای گروه‌های مربوط به اقلیت در مجالس مزبور است. این امر استثنایی برمفهوم جدید نمایندگی است که مطابق آن، افراد منتخب نماینده ملت و نه نماینده بخش‌ها یا اقلیت‌ها هستند اما هدف از به کارگیری چنین شیوه‌ای جذب جوامع مشخصی است که ممکن است در غیراین صورت از نظر سیاسی به حاشیه رانده شوند.لذا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،بالاترین استانداردهای تضمین حقوق بشری برای هم وطنان اقلیت وجود دارد و این امر برگرفته از تعالیم انسان دوستانه اسلام است که از همان ابتدای تشکیل حکومت از حقوق یکسانی برخوردار هستند و فارغ از هرگونه تبعیض بر طبق رعایت دقیق موازین حقوق بشری مورد احترام می‌باشند.اسلام نه تنها در مقام تئوری بلکه در مقام عمل نیز احترام به حقوق دیگران را سرمشق قرار داده و لذا است که در طول قرن‌ها، اقلیت‌های زیادی را در داخل خود حفظ کرده و به هیچ مسلمانی اجازه تجاوز به حقوق آن‌ها را نداده است. بنابراین ایران در مقایسه با برخی از کشورهای غربی دارای اقلیت، حداقل اختلاف و تضاد و بیشترین انسجام و وحدت ملی را با اقلیت‌ها داراست. پر بیراه نیست که چنین بیان نمود مواردی چون اختصاص حق نمایندگی به اقلیت‌ها با وجود جمعیت کم آن‌ها و یا حضور نمایندگان اقلیت‌های دینی در مجلس تدوین قانون اساسی، نظام جمهوری اسلامی را مترقی‌تر از اسناد بین‌المللی حقوق بشری کرده است. هرچند علاوه بر راهکار تمهید شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، می‌توان گام‌های مثبت دیگری نیز برای ممانعت از فرودست قرار گرفتن همیشگی اقلیت‌ها برداشت. ابزارهایی نظیر سهیم کردن اقلیت‌ها در برخی مناصب دولتی براساس نسبت جمعیت آن‌ها، قایل شدن حق و تو برای آن‌ها در مورد قوانینی که مصالح حیاتی‌شان را تهدید می‌کند و یا اعطای خودمختاری واقعی به آن‌ها برای حل مسائل مربوط به خودشان و ... که می‌تواند سهم تأثیرگذاری اقلیت‌ها در امور مربوط به خودشان بیش از پیش افزایش دهد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rights of Minorities to Represent in the International Instruments and Constitutional Law of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Davoud i Mohebb 1
  • azam taleb najafabady 2
1 Assistant Professor, Department of Public Law, Faculty of Law, University of Qom
2 MA in Public Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Representation is a fundamental right that represents the right to sovereignty and is regarded as an indispensable phenomenon from people so that all parts of the population including minority and majority can choose representatives to determine their own interests. Ensuring the fundamental rights of minorities requires recognition of their effective representation in a genuine and effective representation system. A desirable representation system must actually be able to reflect the political will of the minority along with the majority of the people; otherwise, the right to sovereignty of the people in determining their own destiny lacks an effective guarantee. One of the characteristics of a right-based and democratic state in the modern state has been the issue of the rights of minorities and securing and ensuring their rights in various fields in a maximum level which would only be achieved through the recognition of the right of representation for minorities. Despite the importance of this fundamental right, international instruments have paid attention to it in a highly restricted way that the democratic concept of representation is not defined and prescribed decisively in the most significant international instruments including 1966 Covenants. In the Islamic Republic of Iran, minorities are considered citizens of the Islamic society, which assigns them the same political status as of the majority of the society and therefore, similar to other citizens, the right to represent of minorities –which is based on right to self-determination and right to equality- has been emphasized and guaranteed in Principle 64 of the Constitution. The Islamic Republic of Iran's Constitution's approach toward minorities, with the belief in common human value and dignity and inviting convergence of followers of different religions around the commonalities, has provided a logical and reasonable model for coexistence and interaction between the minority and the majority.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Minority
  • Representation
  • Elections
  • International Instruments
  • Constitutional Law of Iran

مراجع

1)    اخوان، منیره،1395 ش،«حقوق اقلیتها در حقوق بین‌الملل و جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعاتی حقوق زنان، ش4.
2)    اسلامی، رضا، محسن جیهانی، فاطمه، 1395ش، «حمایت از حقوق اقلیتها و امنیت ملی»، فصلنامه راهبرد، ش78.
3)    اسلامی، رضا؛ قریشی، سیدرسول؛  1393ش، «نقض حقوق بشر و جدایی طلبی در پرتو حق تعیین سرنوشت»، مجله تحقیقات حقوقی، ش65.
4)    امیدی، علی، 1380ش، «خودمختاری و مدیریت مناقشات سیاسی جوامع دارای اقلیت قومی»، رساله دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق.
5)    امیدی، علی، 1385 ش، «قبض و بسط مفهومی حق تعیین سرنوشت در حقوق بین‌الملل»، مرکز امور حقوقی بین‌المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، ش35.
6)    امیدی، علی، 1387 ش، «گسترش مفهومی حق تعیین سرنوشت از استقلال ملل تحت سلطه تا حق دموکراسی برای همه»، فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ش2.
7)    آریا‌منش، بشیر، 1390ش ،«حقوق اقلیت‌ها از منظر قانون اساسی و موازین بین‌المللی»، مجله تعالی حقوق، ش14 و 13.
8)    پروین، خیرالله؛ سپهری‌فر، سیما، 1393ش،«حقوق اقلیت‌ها در قانون اساسی»، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، ش6.
9)    پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ حسینی، سیدمحمد؛ حسینی، سیدعلی، 1394ش،«تحلیلی بر چگونگی پراکندگی‌ کرسی‌های مجلس شورای اسلامی ایران» پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ش1.
10)تقی‌زاده، جواد، 1385 ش،«شرایط خاص انتخاب‌پذیری در انتخابات سیاسی»، مجله حقوق اساسی، ش7 و 6.
11)جامعی، محمدامین؛ حسینی، سیدحسن، 1396 ش،«بررسی حقوق اقلیت‌های دینی از منظر فقه اسلامی»، مطالعات حقوق، ش15.
12)جاوید، محمدجواد، 1392ش،«تبعیض مثبت در اسلام و حقوق اقلیت‌های دینی در حکومت اسلامی»، مجله حکومت اسلامی، ش67.
13)حق پناه، جعفر، 1382ش،«گزارش راهبردی: روند تدوین سیاست قومی در نظام جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی،ش19.
14)خلف رضایی، حسین؛حیدرنژاد، ولی‌الله؛ ناصری منشادی، حمید؛ 1396ش، «بررسی تطبیقی نسبت حق تعیین سرنوشت و حقوق اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل ونظام جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات حقوق عمومی،ش3.
15)دبیرنیا، علیرضا، 1395ش، (الف)«حاکمیت مردم در مفهوم مدرن»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ش3.
16)دبیرنیا، علیرضا،1395ش، (ب) «تحلیلی بر مفهوم نظام نمایندگی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با نگاهی تطبیقی به اندیشه سیاسی غرب»، پژوهش‌های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش1.
17)ذوالعین، نادر، 1374ش،«حمایت از حقوق اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل»، مجله تحقیقات حقوقی،ش 15.
18)زارعی، بهادر؛ زینی‌وند، علی؛محمدی، کیمیا، 1392ش ،«حقوق اقلیت‌ها از منظر اسناد بین‌المللی، اسلام و قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ش1.
19)سونلسو، 1381 ش،«مطالعه تطبیقی در باب سلامت انتخابات و صلاحیت انتخاب شوندگان»، ترجمه احمد رنجبر، مجلس و راهبرد، ش36.
20)سیفی، سیدجمال، 1373ش،«تحولات مفهوم حاکمیت دولت‌ها در پرتو اصل تعیین سرنوشت»، مجله تحقیقات حقوقی، ش15.
21)شریعتی، روح‌الله،1381ش، حقوق و وظایف غیرمسلمانان در جامعه اسلامی، قم: بوستان کتاب.
22)شعبانی، قاسم، 1373ش، حقوق‌اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، ، تهران: اطلاعات،ج2.
23)شکاری، روشنعلی؛ ملیحی، حمیدرضا؛ ممتازنیا، محمدسعید، 1396ش،«واکاوی فقهی آیه نفی‌سبیل و ادله هم سو و شمول آن نسبت به مناصب انتخابی در دولت مدرن»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش21.
24)صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران1358، 1364ش، تهران: مجلس شورای اسلامی، ج3.
25)طراز کوهی، حسین، قره‌باغی، عبدالله، 1389ش،«تحلیل قاعده منع تبعیض نسبت به اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل»، مجله حقوقی بین‌المللی، ش42 .
26)عزیزی، ستار، 1387ش،«استقلال کوزوو، بررسی مشروعیت جدایی یک‌جانبه در حقوق بین‌الملل»، مجله حقوقی بین‌الملل، ش38.
27)عزیزی، ستار، 1394ش، حمایت از اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل، چ دوم، تهران، گنج دانش.
28)عمید زنجانی، عباسعلی،بی تا، ایات الاحکام، تهران،خرسندی.
29)فضائلی، مصطفی، کرمی، موسی ، 1396ش، «اقلیت‌های قومی در ایران یا اقوام ایرانی از نگاه‌ ژورنالیستی تا دیدگاهی حقوقی» مجله مطالعات حقوق دانشگاه شیراز، ش3.
30)فضائلی، مصطفی، کرمی، موسی، 1395ش،«حمایت از حقوق فرهنگی اقلیت‌های قومی در حقوق بین‌الملل با نگاهی به وضعیت کردها در ترکیه»،تهران، شهر دانش،چ1.
31)قاسمی، محمد علی، 1382ش،«اقلیت‌ها در قانون اساسی جمهوری‌ اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبری، ش4.
32)قاسمی، محمدعلی،1381ش، بررسی راهکارهای افزایش مشارکت نهادین سیاسی گروه‌های قومی و اقلیت، تهران،نشر آن.
33)قربان‌‌نیا، ناصر‌، 1392 ش، «حقوق طبیعی و حقوق بشر»، مجله حقوق بشر، ش2 و 1.
34)کوهن‌، کارل، 1373ش، دموکراسی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، خوارزمی.
35)گرجی، علی‌اکبر؛ خبری، حامد؛ میرمحمدصادقی، مریم، 1390ش، «تبعیض مثبت: تبعیض عادلانه یا درمان اثرات تبعیض»، مجله تحقیقات حقوقی، ش55.
36)لاگلین، مارتین، 1392ش، مبانی حقوق عمومی، ترجمه محمدزاسخ، تهران، نی،چ3.
37)لاهیجی، عبدالکریم، 1379ش،«مروری بر وضع حقوقی ایرانیان غیرمسلمان»، ایران‌نامه، ش74 و 73.
38)معین، محمد، 1386ش، فرهنگ فارسی، تهران، ادنا، ج1، چ14.
39)موسوی خمینی، روح‌الله، 1378ش، صحیفه امام، تهران: دفتر نشر آثار امام(ره) ، ج11 و 6، چ1
40)هاشمی، سید محمد،( ب) ،1392ش،حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، تهران: میزان، چ2.
41)هاشمی، سید محمد،(الف)، 1392ش، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، ج2، چ12.
42)هاشمی، سیدمحمد، 1391ش، حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی، تهران: میزان، چ2.
43)هریسی نژاد، کمال‌الدین، 1380ش،«نظری بر ابعاد حقوقی انتخابات و راه‌های توسعه آن»، نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، ش181-180
44)هکی، فرشید، 1391ش، گفتمان حقوق بشر برای همه، ، تهران، شهردانش،چ2.
45)        Altmans, A& Wellman, C.H, (2009), a Liberal Theory of International Justice, Oxford University Press.
46)        Capotorti, Francesco, (1985),"Minorities" in Rudolf Bemhard, Ed Encyclopedia of Pubic International Law, vol 8
47)        Cassese, Antonio, (1995), Self Determation of People: a Legal Appraisal, Cambridge University Press.
48)        Griffin, J., (2008), in Human Rights, Oxford University Press.
49)        Kempin, Reuter,(2008-2009)," Dealing with Claim of Ethnic Minorities in International Law". Connecticut. Journal of International Law. Vol.24. Pp: 1-14
50)        Levy, J.T, (2009), Vonstitutions without Social Contract, Sage press.
51)        Magen, A. & Morlino, L., (2009), International Actors, Democratization and- the Rule of Law Anchoring- Democracy, Routledge Press.
52)        Mclean, S.A.M., (2010), Autonomy, Consent& the Law, Routledge Carvendish Press.
53)        Morlino, L, (2007), what is a Good Democracy: Theory& the Case of Italy, Routhledge press.
54)        Nasstorm, S.(2007), the Legitimacy of the People, Sage Publication Come.
55)        Oflynn, I., (2006), Deliberative Democracy& Divided Societies, Edinburg University Press.
56)        Rawls, John, (2005), "a Theory of Justice", Publishers: Harvard University Press. Available at: http://books.google.com
57)        Sihera, Elaine, (2002) "Managing diversity maza" Publisher: Anser Publishing. Available at: http://books.google.com
58)        Smith, R.K.M., (2010), Text Book on International Human Rights, Fourth Edition, Oxford University Press.
59)        Tennent Harrington, Baglay, (1950), General Principles and Problems in the International Frotection of Minorities, Geneva Imprimeries Popalaires.Pp:385-400
60)        Troper.Michel, (2003),"the Logic of Justification of Judicial Review", International Jornal of Constitutional Law, Oxfors University Press and Newyork University School of Law, vol1.Pp:99-121
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار