حمایت از اجساد درحقوق بین الملل بشردوستانه و دیدگاه اسلامی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

چکیده

حقوق بین­ الملل بشردوستانه حمایت­ های متعددی را در مورد رفتار احترام ­آمیز با اجساد درگذشتگان جنگ­ ها مقرر داشته است. این حمایت­ ها، با تعهد به جستجوی مفقودین آغاز شده و تا دفن محترمانه­ ی اجساد ادامه دارد. علاوه بر مشکلات مربوط به اجرای این مقررات، نظام حقوق بشردوستانه در جرم ­انگاری برخی رفتارها علیه اجساد مانند نبش قبرهای غیر مجاز، موانع شناسایی اجساد و رها ساختن آن­ها در میدان جنگ دچار کاستی است. از آنجا که منشأ بسیاری از مقررات بشردوستانه­ی حمایتی در زمینه­ی اجساد، تعالیم ادیان الهی است، دراین مقاله، حمایت از اجساد در چارچوب منابع فقه اسلامی مطالعه شده است. احترام به شخصیت انسان پس از مرگ، ضرورت خاک­سپاری فوری اجساد و حرمت قطع عضو اجساد کشته­ شدگان در جنگ به عنوان یک تکلیف دینی در روایات معصومین (ع) و آراء فقیهان  مسلمان برجسته است. اگر چه دفن با آداب ویژه اسلامی با توجه به نقش محوری ایمان و اعتقاد به توحید و معاد در جهان ­بینی اسلامی، اختصاص به اجساد مسلمانان دارد، اما بر پایه­ ی ضوابط فقه اسلامی ناظر به احکام ثانویه، ضرورت دفن به همه اجساد کشته­ شدگان در جنگ تسری می ­یابد. علاوه بر ملاحظات بهداشتی و اهمیت تبادل اجساد و در نتیجه ضرورت نگهداری و دفن آنان، امروزه دولت­های مسلمان به موجب اسناد بین­المللی بشردوستانه نیز متعهد به رعایت این حمایت ها هستند

تازه های تحقیق

حقوق بین الملل بشردوستانه در قالب کنوانسیون های ژنو و پروتکل های الحاقی آنها ، حمایت های قابل توجهی از اجساد نیروهای متخاصم در جنگ ها پیش بینی نموده است .این حمایت ها با تعهد به جستجوی مفقودین  آغاز شده و تا دفن محترمانه ادامه می یابد و ذیل عنوان رفتار احترام آمیز با اجساد شکل گرفته است .اینگونه حمایت ها به تعالیم ادیان الهی در زمینه احترام به شخصیت مردگان برمی گردد ؛ چه اینکه در تعالیم ادیان توحیدی ، احترام وکرامت انسان ، پس از مرگ نیز مورد تاکید و سفارش است . در این میان ، شریعت اسلامی بیشترین توجه وتعالیم را نسبت به اجساد مردگان به پیروان خویش ابلاغ کرده است . وجوب دفن میت وسرعت در انجام این کار همراه با تشریفات و آداب اسلامی ، حفظ تمامیت جسمی و عدم تعرض به آن ، پرهیز از توهین وبی احترامی ، منع قطع عضو همه حکایت از این توجه ویژه دارد. این رویکرد در دوره صدر اول توسط پیامبر گرامی اسلام نهادینه شد و در جنگ های مسلمین نیز در سطح وسیعی لحاظ شد .سیره امام علی ( ع) نیز در جنگ های داخلی حکایت از توجه جدی به مساله احترام به اجساد کشته شدگان در جنگ دارد. در روایات به عنوان منبع مهم فقه اسلامی و به تبع آن آراء فقیهان مسلمان، آداب ویژه دفن مختص میت مسلمان است و هر نوع عدم وجوب یا عدم جواز دفن ، منصرف به دفن با این آداب است لکن در این منابع ، هر گونه توهین به اجساد ، غارت آنها و بویژه قطع اعضای کشته شدگان غیر مسلمان در جنگ ها منع شده است ؛ دفن اجساد در جنگ امری مجاز بلکه ضروری تلقی می شود. تجویز دفن اجساد کشته شده در جنگ ، در ضوابط مربوط به احکام ثانویه قابل درک و استنباط است . رعایت ملاحظات بهداشتی و پرهیز از اذیت و آلوده سازی محیط از معیارهای مورد توجه در این احکام است . علاوه بر این، امروزه تبادل اجساد امری رایج و انسانی در جنگ ها است و هر گونه تبادل اجساد کشته های مسلمان وابسته به حفظ و نگه داری اجساد و دفن مناسب آنهاست تا در وقت تبادل بکار آید. رفتار حزب الله لبنان به عنوان یک گروه وفادار به معیار های اسلامی در دفن و تبادل اجساد کشته های ارتش رژیم صهیونیستی با اسیران مسلمان در این چارچوب قابل درک  است. اضافه بر این، دولت های مسلمان با پذیرش و عضویت در معاهدات حقوق بشردوستانه، به رعایت موازین بین المللی بشردوستانه در زمان جنگ از جمله احترام به اجساد و دفن آنها متعهد شده اند. این وضعیت در جنگ های داخلی مسلمانان نیز جاری است و متخاصمان مسلمان متعهد به رعایت مقررات بشردوستانه هستند ؛ سیره امام علی (ع) در جنگ های جمل ، صفین و نهروان نیز مستند معتبری در این زمینه است که پرهیز از مثله کردن وقطع اعضاء ، تحویل اجساد به بازماندگان ودفن مناسب آنها از مصادیق احترام و حمایت از اجساد درسیره آن امام و الگوی بی نظیر انسانیت و مروت است . با این اوصاف ،اقدامات گروه های تکفیری مانند داعش در سال های اخیر نسبت به اجساد اعم از قطع عضو ، سوختن اجساد  ، نبش قبر شخصیت های مورد احترام مسلمانان و دیگر رفتار توهین آمیز این گروه ها ، خارج از معیارهای اسلامی است .

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Protecting the Dead Bodies under International Humanitarian Law and Islamic Views

نویسندگان [English]

  • Golamali ghasemi 1
  • Maryam Shakeri Far 2
1 Associate Professor, Department of International Law, Faculty of Law, University of Qom
2 MA in International law, Faculty of Law, University of Qom
چکیده [English]

International humanitarian law has provided numerous protections for respectful behavior with the dead bodies of the wars. These protections begin with the obligation to seek the missing and continue until the respectful burying of the bodies. In addition to the problems associated with the implementation of these regulations, the humanitarian law system is grappled with deficiency in criminalization of certain behaviors against bodies such as unauthorized exhumation, obstacles to the identification of bodies and uncared for them on the battlefield. Since the source of many humanitarian protective laws related to the bodies is the teachings of divine religions, in this article, the protection of bodies in the context of sources of Islamic jurisprudence has been studied. Respect for human personality after death, necessity of the urgent burial of corpses, and the prohibition of the amputation of the dead bodies in the war as a religious duty are highlighted  in the traditions of the Infallibles (Ma'soumin) and the views of Muslim jurisprudents. Although burying with special Islamic rituals, in accordance with the pivotal role of faith and belief in Tawhid and Resurrection (Ma'ad) in the Islamic worldview is devoted to the bodies of Muslims, but based on the standards of Islamic jurisprudence regarding the secondary decrees, the necessity of burial is extended to all dead bodies of the war. Along with health considerations and the significance of exchanging the corpses and consequently the necessity to keep and bury them, currently, Muslim governments are obliged to complying with these protections through international humanitarian documents.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dead Bodies
  • International Humanitarian Law (IHL)
  • Geneva Conventions
  • Protection

مراجع

  1. قرآن کریم

    نهج البلاغه

    1. ابن اسحاق ، ۱۴۱۰ق ، سیره ابن اسحاق (کتاب سیر والمغازی)، قم،دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    2. ابن هشام ، بی تا، السیره النبویه ، بیروت، دارالمعرفه،ج2.
    3. احمدی میانجی،علی،1388ش، حقوق مخاصمات مسلحانه در اسلام، ترجمه محمد احمدی میانجی، تهران، انتشارات دادگستر.
    4. امامی ، مسعود، شوپای جویباری، رمضانعلی، 1395ش،دانشنامه اسلام و حقوق بین الملل بشردوستانه، تهران، انتشارات میزان.
    5. باقری، سمیه، محمدی بخش،لیلا،1392ش، اخلاق نظامی پیامبر(ص) در جنگ، مجله بصیرت وتربیت اسلامی،سال دهم ، ش 26.
    6. باقریان، منصوره، 1393ش،  حقوق شرعی اموات مسلمانان از دیدگاه فقه امامیه و اهل سنت، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، رشته فقه ومبانی حقوق اسلامی.
    7. حر عاملی ، محمدبن حسن ، 1409 ق،وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، قم، موسسه آل البیت (ع) ، چ1 ،ج2،3،15،29.
    8. ستوده، حمید ، احمدی، احمد، 1390ش،کالبدشکافی جنایی، پردازش فقهی و حقوقی، فصلنامه فقه پزشکی، ش 9 و 10.
    9. شهید اول ، محمد بن مکی عاملی ، 1417ق، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه ، قم،دفتر انتشارات اسلامی ،چ2،ج2.
    10. صدوق ، محمد بن علی بن بابویه، 1413ق، من لایحضره الفقیه ، قم ،دفتر انتشارات اسلامی ، چ2،ج1.
    11. ضیایی بیگدلی، محمدرضا، 1365ش، نگرشی اجمالی به حقوق جنگ، مجله تحقیقات حقوقی، ش 6.
    12. ------------------،13۹۲ش، حقوق بین الملل بشردوستانه ، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش.
    13. طباطبایی ،سید محمدحسین،1417ق، المیزان فی تفسیرالقران ،، قم ، دفتر انتشارات اسلامی ، چ 5،ج8.
    14. طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن، 1407ق،المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه،ج1،2،6.
    15. عباسی، مجید، 1395ش، نظریه­ی اسلامی حقوق بشردوستانه و صلح بین المللی با تأکید بر کرامت ذاتی وارزش انسان، پژوهش های سیاست اسلامی، سال چهارم، ش10.
    16. عبدالقادر ابوفارس، محمد، 1394ش،مکتب نظامی پیامبر اعظم (ص)، مترجم علی­رضا فرازی، قم، انتشارات زمزم هدایت.
    17. غیبی، محمد معین،1395ش، لزوم دفن اجساد در گذشتگان از منظر فقه اسلامی و حقوق بین الملل بشردوستانه،  مرکز مطالعات تطبیقی حقوق بشردوستانه.
    18. قائدان، اصغر و همکاران، 1393ش، قواعدحقوق جنگ در اندیشۀ فقهای شیعه و مقایسۀ آن با قوانین حقوق بشردوستانه در عصر حاضر،فصلنامه فقه و مبانی اسلامی،ش 2.
    19. قائدان، اصغر، 1392ش،مقایسه و پیشینه قوانین موضوعۀ حقوق جنگ معاصر در سیره و گفتار امام علی (ع) ، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، ش58.
    20. کلینی، ابو جعفر محمد ابن یعقوب،1407ق، الکافی، طهران، دار الکتب الاسلامیة،چ4،ج5.
    21. کنعانی، محمد طاهر،سیاه رستمی ، هاجر، حسین نژاد ، کتایون،1383ش،حقوق بین الملل بشردوستانه ناظر به حمایت از افراد در درگیری مسلحانه( مجوعه اسناد ژنو)، تهران کمیته ملی حقوق بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران، چ2.
    22. لطفی، عبدالرضا و همکاران،13۹۵ش، اشخاص مورد حمایت در مخاصمات مسلحانه ،تهران، نشر میزان ،چ1،ج1.
    23. محمدی، روح الله، 1393ش، بررسی فقهی حقوق بشردوستانه با تأکید بر حمایت از اشخاص غیر نظامی، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، فقه و مبانی حقوق اسلامی.
    24. نجفی ، محمد حسن ،1404 ق، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام ، بیروت ،دار احیاء التراث العربی ،  چ7،ج21.
    25. وری، پیترو، 1394ش،فرهنگ حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه ، ترجمه دبیرخانه  کمیته ملی حقوق بشردوستانه ، تهران، انتشارات سرسم،چ1.
    26. هنکرتز، ژان ماری، دوسوالدبک، لوئیس،1387ش، حقوق­ بین­الملل بشردوستانه عرفی ، ترجمه دفتر امور بین الملل قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران و کمیته بین المللی صلیب سرخ،تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، چ1،ج1.
      1. Annual Report (2008), Annual Report, (2009) Central tracing agency and protection ICRC. Central tracing agency and protection: extract from ICRC Annual Report 2008, Annual Report, (27-05-2009).
      2. Annual Report (2008), ICRC, Geneva, (2008), p. 187 (on ICRC activities in Afghanistan pertaining to the collection, burial and/or repatriation of human remains after fighting).
      3. Belgium, Law of War Manual (1983).
      4. Comprehensive Agreement on Respect for Human Rights and International Humanitarian Law in the Philippines, (1998).
      5. Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field, Geneva, 12 August (1949).
      6. Convention (II) for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea, Geneva, 12 August (1949).
      7. Convention (III) relative to the Treatment of Prisoners of War. Geneva, 12 August (1949).
      8. Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. Geneva, 12 August (1949).
      9. Convention for the Adaptation to Maritime Warfare of the Principles of the Geneva Convention, 18 October (1907).
      10. Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armies in the Field Geneva,(1929).
      11. F. thesis Cook, Sian,(2015), The Return of Remains: How Can Dignity Be Better Safeguarded?, Uppsala University, Sweden, May 2015.
      12. Henckaerts, Jean-Marie, Doswald-Beck, Louise,(2005),Customary International Humanitarian Law, Cambridge University Press , New York, Vol. II.
      13. Krisasi Olumbe,Alex and Kalebi yakub, Ahmad,( 2002)," Management exhumation and identification of human remains: ",A view point of the developing world IRRC.
      14. Morgan, Oliver et al,(2009), Management of Dead Bodies after Disasters: A Field Manual for First Responders, Pan American Health Organization, Washington D.C.
      15. Orońska, Anna,(2009)," The dignity of a dying human in different religions of the world", Review paper, Lower Silesian Oncology Center, Wroclaw, Poland, Adv. Pall. Med.
      16. Petrig, Anna,(2009), '' The war dead and their gravesites'' , Volume 91, Number 874.
      17. Pictet, jean S,(1960)  Commentary on Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field , ICRC.
      18. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June (1977).
      19. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), 8 June (1977).
      20. Sandoz, Yves , Swinarski, Christopher , and Zimmermann, Bruno (eds),(1987), Commentary on the Additional Protocols of 8 June 1977 to the Geneva Conventions of 12 August 1949, ICRC/Martinus Nijhoff, Geneva/ Dordrecht.
      21. The Hague Conventions on the Laws and Customs of War on Land (1899 and 1907).
      22. The Missing Persons and Presumption of Death Act, Chapter M-20.01 of The Statutes of Saskatchewa(effective September 28, 2009), PART I, Preliminary Matters.
      23. Tidball-Binz, Morris,(2007)," Managing the dead in catastrophes: guiding principles and practical recommendations for first responders", IRRC, Volume 89 Number 866 .
      24. UN Human Right Cauncil A/HRC/22/NGO/157.
      25. Wels, Welemoet,(2015), Dead body management in armed conflict: paradoxes in trying to do justice to the dead, Graduation thesis of the Leiden Law School of Leiden University.

     

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار