مطالعه تطبیقی نظام‌های جایگزین پرداخت خسارت‎‎های بدنی در حقوق ایران و انگلستان

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‎الله العظمی بروجردی.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران .

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.

10.22091/csiw.2020.2307.1238

چکیده

جبران خسارات بدنی از منظر قانون­گذاران بسیار با اهمیت است به نحوی که موجب ایجاد رویکرد تأسیس نظام‌های جایگزین پرداخت خسارات بدنی شده تا در مواردی که به هر علت این خسارات از سوی شخص خاطی یا بیمه­­گر وی جبران نشود، خود دولت این خسارات را جبران نماید. در حقوق ایران دو نهاد «بیت‏المال» و «صندوق تأمین خسارت‌های بدنی» به عنوان نظام‌های جایگزین جبران خسارت‎های بدنی پیش‎بینی شده‎اند و در انگلستان مشابه این وظیفه را با برخی تفاوت­ها «اداره جبران خسارت‌های ناشی از جرایم» و «اداره بیمه‌گران وسایل نقلیه موتوری» بر عهده دارند. این نظام‎ها در ایران و انگلستان از جهت شرایط و موارد جبران خسارت قابل مقایسه هستند و در این مقاله موارد مذکور به شیوه توصیفی- تحلیلی و به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار می‎گیرند. در انگلستان برای جبران خسارت‎های بدنی توسط نظام‌های جایگزین پرداخت خسارت‎های بدنی شرایط متعددی پیش‎بینی شده است که برخی از شرایط مزبور، در ایران نیز از شرایط جبران خسارت محسوب می‎شود؛ لکن بیشتر این شرایط، در ایران از شرایط دریافت خسارت محسوب نمی‎گردد؛ لذا مشاهده می‎شود رویکرد حقوق ایران برای پرداخت خسارت‎های بدنی، رویکردی سهل‏گیرانه‎تر است. در حقوق ایران، برای تعیین مسئولیت بیت‏المال عمدتاً به منشأ خسارت توجه شده است؛ نظیر خطایی بودن قتل یا اشتباه قاضی، همچنین در مواردی که جبران خسارت‌های ناشی از حوادث رانندگی بر عهده صندوق تأمین خسارت‌های بدنی گذاشته شده است، عمدتاً همین دیدگاه دنبال می‎شود؛ لکن در حقوق انگلستان به ­جای توجه به منشأ زیان، به شرایط و اوضاع و احوال حادثه توجه می‎گردد. 

تازه های تحقیق

حقوق ایران متأثر از آموزه­های فقهی، مدت­ها پیش از نظام‌های پیشرفته امروزی نهادی تحت عنوان «بیت‏المال» را برای جبران برخی خسارات بدنی در زمانی که به طرق معمول قابل جبران نباشند پیش­بینی کرده بود. علاوه بر این نهاد، از سال 1347 نهادی تحت عنوان «صندوق تأمین خسارت‌های بدنی» تأسیس شده است که به ­نوعی مکمل بیت‏المال محسوب شده و جبران برخی خسارت‌های بدنی را بر عهده دارد. در انگلستان «اداره جبران خسارت‌های ناشی از جرایم» و «اداره بیمه‌گران وسایل نقلیه موتوری» از این حیث که نظام‌های جایگزین پرداخت خسارت‎های بدنی محسوب می­گردند، نقشی مشابه با نهادهای حقوق داخلی دارند.

برای جبران خسارت توسط نظام‌های جایگزین پرداخت خسارت‎های بدنی در حقوق انگلستان شرایط گوناگونی مشتمل بر بی­تقصیر بودن زیان­دیده، داشتن تابعیت یا اقامتگاه در محدوده تعیین­شده، قرار گرفتن محل وقوع جنایت در محدوده تعیین­شده، جبران نشده بودن خسارت، عدم انتفاع وارد کننده زیان از خسارت دریافتی، گزارش به پلیس و همکاری با آن و درخواست جبران خسارت در مهلت مقرر پیش­بینی شده است. برخی از موارد مزبور، در حقوق ایران نیز از شرایط جبران خسارت محسوب می‌گردد؛ اما داشتن تابعیت یا اقامتگاه در محدوده تعیین­شده، عدم انتفاع وارد کننده زیان از خسارت دریافتی، لزوم گزارش به پلیس و همکاری با آن و درخواست جبران خسارت در مهلت مقرر از شرایط دریافت خسارت در حقوق ایران محسوب نمی­گردد؛ به نظر می‌رسد این موارد، همگی دارای مبانی منطقی بوده و متناسب با کارکرد نظام‎های جایگزین پرداخت خسارات بدنی است لذا شایسته است نظام حقوقی ایران نیز از جهات مزبور اصلاح شده و این موارد نیز از شرایط مطالبه خسارات از نظام‎های جایگزین پرداخت خسارات بدنی تعیین شود.

از حیث موارد پرداخت خسارت بدنی توسط نظام‎های جایگزین پرداخت خسارت‎های بدنی، نظام حقوقی ایران دیدگاه موسع‎تری داشته و مصادیق بیشتری را تحت پوشش قرار می‎دهد که این مهم با جنبه‎ حمایتی نظام‎های جایگزین پرداخت خسارت‎های بدنی سازگار بوده و دارای مطلوبیت است؛ لکن برخی موارد نظیر عدم شناسایی عامل زیان بدنی در خسارت‎های بدنی مادون قتل که ناشی از حوادث رانندگی نبوده و عامل خسارت نیز شناسایی یا دستگیر نمی‎شود و نیز عدم تمکن مجرم در جبران ضرر ناشی از جرم در نظام حقوقی ایران برخلاف نظام حقوقی انگلستان تحت پوشش قرار نمی‎گیرند و از این جهت مقتضی است قانون‎گذار موارد مزبور را نیز تحت پوشش نظام‎های جایگزین پرداخت خسارت‎های بدنی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Alternative Systems of Compensation for Physical Damages in Iranian and English Laws

نویسندگان [English]

  • Mahdi Chegeni 1
  • Rasool Bahrampoori 2
  • saeed siahbidi kermanshahi 3
1 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Ayatollah Boroujerdi University.
2 Ph. D. Candidate in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
3 Ph. D. Candidate in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran.
چکیده [English]

In the legislator's point of view, compensation for physical damages is very important in a way that it has led to the creation of alternative compensation systems for physical damages so that the government itself shall compensate for such damages in cases where such damages are not paid by the offender or the insurer for any reason. In Iranian law, "Treasury" and "Physical damages compensation fund" are established as alternative compensation systems for physical damages, and in England, "Criminal injuries compensation authority" and "Motor insurers bureau" are responsible for this task with some differences. In Iran and England, alternative compensation systems for physical damages are comparable in regarding to the conditions and items for compensation, and in this article, these issues are examined comparatively through a descriptive-analytic method. As regards the conditions for compensation, in English law for compensating physical damages by alternative systems of compensation several conditions are predicted some of which are considered as the conditions for compensation in Iranian law; but most of these conditions are not conditions for compensation in law of Iran. Therefore, it is observed that the approach of Iranian law is an easier one for compensation of physical damages. In Iranian law, for determination of the responsibility of "treasury" in cases such as manslaughter or error of judges, mainly the attention is paid to the origin of the damage. In a similar vein, in cases where the "Physical damages compensation fund" is responsible for compensation of damages caused by traffic incidents, mostly this approach is followed. But English law, instead of considering the origin of damages, the attention is paid to the conditions and circumstances of the events.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Principle of Compensation
  • Treasury
  • Physical Damages
  • Compensation for Crimes
  • Motor Vehicle Insurance

مراجع

1)      ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، 1410ق، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2، ج 3.
2)      بادامچی، حسین، 1382ش، آغاز قانون‌گذاری در تاریخ بین النهرین، تهران، انتشارات طرح نو، چ1.
3)      پور اسماعیلی، علیرضا، 1392 ش، مطالعة تطبیقی تأثیر تقصیر زیان‌دیده بر مسئولیت مدنی در حقوق اسلامی و کامن‌لا، فصلنامه فقه و حقوق اسلامی، دوره 4، ش 7.
4)      جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1378ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ6، ج 2.
5)      جنیدی، لعیا، 1378ش، تقصیر زیان‌دیده، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش46.
6)      حرّ عاملى، محمد بن حسن، 1409ق، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ1، ج27.
7)      حلّی، مقداد بن عبدالله، 1404ق، تنقیح الرائع لمختصر الشرایع، قم، نشر کتابخانه آیت الله مرعشی، چ1، ج 4.
8)      حلّى، یحیى بن سعید، 1405ق، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، چ1.
9)      حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن، 1412ق، نکت النهایة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، ج3.
10)  حلّی، حسن بن یوسف، 1413ق، مختلف الشیعه فی احکام‎الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2، ج 9.
11)  داورنیا، رحیم، 1385ش، مسئولیت مدنی قاضی در حقوق فرانسه، آمریکا و ایران، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش74.
12)  رحمانی، محمد و زروندی، نفیسه، 1392 ش، تحلیلی بر جایگاه بیت‌المال از منظر فقه، مجله معرفت سیاسی، سال ۵، ش ۲.
13)  رحمان ستایش، محمد کاظم، 1375 ش، دانشنامه جهان اسلام، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)، چ 2، ج1.
14)  رفیعی محمدی، ناصر، 1384ش، پژوهشى در بیت‏ المال، فصلنامه فرهنگ جهاد، ش42.
15)  ساردوئی نسب، محمد، 1386ش، مبانی متفاوت مسئولیت مدنی عاقله، نامه مفید، ش64.
16)  صدوق، محمّد بن على بن بابویه، 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، ج3.
17)  طباطبایى حائرى، سید على بن محمد، 1418ق، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ1، ج16.
18)  طرابلسی، عبدالعزیز، 1406ق، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ1، ج 2.
19)  طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، 1400ق، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دار الکتاب العربی، چ2.
20)  ----------------------، 1407ق، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ1، ج 5.
21)  عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، بی­تا، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ1، ج10.
22)  کاتوزیان، ناصر، 1382ش، الزام­های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ4، ج 1.
23)  کاتوزیان، ناصر، جنیدی، لعیا، 1380ش، مسئولیت مدنی ناشی از حوادث رانندگی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ1.
24)  کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، 1429ق، الکافی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، چ1، ج14.
25)  گلدوزیان، ایرج، 1386ش، حقوق جزای عمومی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ10، ج 1.
26)  نجفی، شیخ محمد حسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم، دارالاحیاء التراث العربی، چ7، ج 43.
27)  نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، 1417ق، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چ1.
28) Bridgman, Jo, (2007), Parental Responsibility Young Children and Healthy care Law, Cambridge.
29) Barrie, Peter, (2005), Personal Injury Law, second edition, Oxford.
30) Criminal Injuries Compensation Authority, Annual Report and Accounts 2012-13.
31) Deakin, Simon, Markesinis, Basil, (2008), Markesinis and Deakin’s Tort Law, 6th Edition, Oxford.
32) Faure, Michael, (2009), The Law and Economics, Vol 1, Edward Edgar Publishing.
33) Harpwood, Vivienne, (2000), Principles of Tort Law, 4th Edition, Cavendish publishing.
34) Madden, M. Stuart, (2005), Exploring Tort Law, Cambridge University Press.
35) Moran, Michael, (2015), Politics and Governance in the UK, Macmillan International Higher Education.
36) Van Boom, Willem H, (2007), Tort and Insurance Law, Springer, Vol. 19.
37) Van Dam, Cees, (2006), European Tort Law, Oxford.
38) Viney, Genevie, (2008), Introduction à la Responsibilite civile, Third Edition, LGDJ.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار