امکان جبران خسارت و دادخواهی مصرف کننده در بورس اوراق بهادار با مطالعه تطبیقی حقوق ایالات متحده امریکا و کشورهای اروپایی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی.

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی

10.22091/csiw.2020.4237.1551

چکیده

حمایت از حقوق مصرف­ کنندگان بعنوان قشری که دارای ضعف اقتصادی و اطلاعاتی بوده و قدرت چانه­ زنی کمتری دارند، همواره مورد توجه قانونگذاران کشورهای مختلف بوده است. به جهت همین نقص­ هاست که همواره تاکید می­ گردد صرف تکیه به اصل آزادی قراردادی حافظ حقوق آنها نیست. این امر هم نسبت به مصرف ­کنندگان عادی بازار واقعی و هم مصرف­ کنندگان بازار مالی و در راس آن بازار سرمایه صادق است. سرمایه­ گذاران خرد یا مصرف­ کنندگان بورس اوراق بهادار به عنوان مهمترین بخش بازار سرمایه، اشخاصی هستند غیرمتخصص که اگرچه با هدف کسب درآمد اقدام به خریدوفروش اوراق بهادار در بورس می­نمایند، ولی این فعالیت برای آنها جنبه شغل اصلی ندارد و به جهت ضعف­های فوق، نیازمند حمایت­های خاص قانونی هستند. از جمله حقوق مصرف­کننده بورس، اعطایحق جبران خسارت و دادخواهی به آنها در برابر زیانهای احتمالی­ای که از تقصیر سایر بازیگران بازار بورس به آنها وارد شده، می­باشد که به نوعی حافظ سایر حقوق آنهاست و مهمتر از آن، جنبه پیشگیرانه نیز دارد. این حق در قانون بازار اوراق بهادار مصوب 1384 و دیگر کشورها مانند ایالات متحده امریکا و کشورهای اروپایی پیش­بینی شده و صلاحیت رسیدگی به این امر به موجب ماده (36) آن، بعد از عدم سازش در کانون مربوطه، برعهده هیات داوری گذاشته شده است که برخلاف آنچه که در مورد داوری­ها مرسوم بوده و رجوع به آن اختیاری می­باشد، مراجعه به هیات داوری بورس اجباری است. این مقاله در پی آن است تا به این سوالات پاسخ دهد: مصرف­ کننده بورس کیست؟ شکل رسیدگی به دعوی جبران خسارت در بازار سرمایه چگونه است؟.
 

تازه های تحقیق

مصرف­ کنندگان بورس اوراق بهادار که به سرمایه­ گذاران خرد این بازار که اشخاصی غیرمتخصص بوده و با هدف کسب درآمد و بدون اینکه شغل اصلی آنها معاملات اوراق بهادار باشد، در این بازار به فعالیت مزبور مشغولند، اطلاق می­گردد، همانند سایر مصرف ­کنندگان بازارهای مالی و واقعی به دلیل ضعف­ های اقتصادی و آگاهی و اطلاعاتی که دارند نیازمند حمایت ویژه بوده و حقوقی دارند که از جمله آنها حق افشای اطلاعات توسط ناشر، حق آموزش، حق انتخاب کارگزار و اوراق بهادار و حق جبران خسارت و دادخواهی می ­باشد. سه حق اول که با یکدیگر ارتباط دارند موجب افزودن بر مهارت و دانش مصرف­ کننده شده و منتج به انتخاب مناسب اوراق بهادار برای معامله می­ گردد. ولی حق جبران خسارت و دادخواهی وی، به نوعی برای حفاظت از سایر حقوق او بوجود آمده و تا تقصیری از دیگری سر نزده و خسارتی وارد نشود، مطرح نمی­گردد به نوعی از جمله حقوق ثانویه محسوب و ابتدا به ساکن مورد بحث نمی ­باشد.علاوه بر این، وجود این حق و به رسمیت شناختن آن در قانون، جنبه پیشگیرانه نیز دارد تا بازیگران بورس احتیاط بیشتری بعمل آورده تا از وقوع خسارت به دیگری جلوگیری شود. در مقابل سرمایه­گذار خرد بورس که مصرف­کننده تلقی می­گردند، سرمایه­گذاران نهادی وجود دارند که برعکس دسته اول، اشخاص ماهری بوده و فعالیت در بورس شغل اصلی آنها می­باشد و نیازمند حمایت ویژه نمی­باشند. حق جبران خسارت و دادخواهی به جهت اهمیت آن، در حقوق اکثر کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا که آن را اساس و زیربنای آزادی دانسته­ اند، تصریح و در مواد (43) و (52) قانون بازار اوراق بهادار 1384 و نیز ماده (15) قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست­های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب 1388 کشورمان هم آمده است. ماده (36) قانون بازار 1384، ارجاع اختلاف خسارت رخ داده بین طرفین به کانون مربوطه جهت سازش پیش از رجوع به داوری را مقرر داشته که الزامی می­ باشد. علاوه بر آن، صلاحیت هیات داوری در این بازار هم برخلاف آنچه که در مورد داوری سایر اختلافات مرسوم است، اجباری می­ باشد و اگر شخصی بدون توجه به این مقرره به محاکم دادگستری مراجعه نماید، دادگاه قرار عدم صلاحیت صادر خواهد نمود. در حالی که در اکثر کشورها از جمله: استرالیا، فرانسه، ایالات متحده آمریکا، مالزی ارجاع اختلافات بازار بورس به داوری، اختیاری بوده و منوط به توافق طرفین است موضوعی که در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 کشور ما حاکم می­باشد. نه تنها برای ارجاع اختلافات حوزه بازار سرمایه به داوری نیازی به تراضی طرفین نیست، بلکه مقنن در ماده (37) قانون بازار هیچ سهمی برای طرفین اختلاف برای تعیین اعضای داوران رسیدگی­ کننده آن­گونه که در داوری­ های معمول مرسوم است، قائل نشده است.

موضوع قابل ذکر دیگر اینکه منبع تعیین صلاحیت اصلی و اولیه هیات داوری، ماده (36) قانون بازار مصوب 1384 است و هیات مزبور بعد از طی مراحل قانونی وفق تبصره (5) ماده (37) قانون اخیر حکم قطعی و لازم ­الاجرا صادر می­کند که در خصوص قابلیت یا عدم قابلیت اعتراض، تجدیدنظر، اعاده دادرسی و ... آن اختلاف­ نظر وجود دارد که تحقیقات مجزایی را می­طلبد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Possibility of Reparation and Consumer Litigation in the Stock Exchange with A Comparative Study of the US Law and Law of European Countries

نویسندگان [English]

  • abbas ghasemi hamed 1
  • yousef barari chenari 2
1 . Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University.
2 Ph. D. Candidate in Private Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University.
چکیده [English]

Consumer rights protection as a group with weak economic and information resources and less bargaining power has always been the focus of lawmakers in various countries. For these shortages it is always emphasized that relying solely on the principle of contractual freedom does not preserve their rights. This is true for both normal and real market consumers, especially the financial market and, above all, the capital market. Small investors or consumers of the stock exchange as the most important part of the capital market are non-specialists who, although buy and sell securities on the stock exchange with the aim of earning money, this activity is not the main job for them and due to the above weaknesses need special legal protections. Among rights of the stock exchange consumer is granting the right to compensation and litigation to them against the possible losses incurred by other players in the stock market which somehow protects their other rights, more importantly, it has a preventive aspect as well. This right is predicted in Securities Market Act adopted in 2005 by our country and other countries like the United States and European countries. And according to art. 36 of the related Act, the jurisdiction to deal with, after disagreement with the relevant center, is delegated to the arbitration board which contrary to what is prevalent in arbitrations and referring to them is optional, referring to the Exchange arbitration board is mandatory. This article seeks to answer the following questions: Who is the stock exchange consumer? What is the form of a capital market litigation?.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Consumer
  • Retail Investor
  • Stock Exchange
  • Right to Reparation and Litigation
  • Arbitration Board

مراجع

1)      آقاجانی، زهرا،1390ش، حق تعویض و استرداد کالا در حقوق ایران (با تاکید بر حقوق مصرف­کننده)، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش­های بازرگانی، چ2.
2)      انصاری، علی، صفدری، مرضیه،1390ش، «ضمانت­اجرای حقوقی معاملات در بازار سرمایه (مطالعه تطبیقی در حقوق کشورهای مالزی و امریکا)»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، سال چهارم، ش 16.
3)      باقری، محمود، 1387ش، «قابلیت داوری اختلافات ناشی از حقوق اقتصادی: ناکامی قراردادی در رجوع به داوری در دعاوی حقوق رقابت و حقوق بازار بورس»، مجله تحقیقات حقوقی، ش 48.
4)      باقری مطلق، نرگس، 1391ش، «سرمایه­گذاری خارجی در بورس اوراق بهادار»، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق اقتصادی، استاد راهنما: دکتر عبدالرسول قدک، استاد مشاور: دکتر محمد سلطانی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق.
5)      بزرگمهر، داود، 1385ش، «مسئولیت مدنی تولیدکنندگان کالا»، مجله حقوقی دادگستری، ش 54.
6)      جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1386ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چ3، ج3.
7)      دهخدا، علی اکبر، 1377ش، لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ2، ج7.
8)      رجب­زاده اصطهباناتی، علیرضا، 1392ش، ماهیت حقوقی و روش­های حل­وفصل دعاوی در بازار اوراق بهادار، تهران، انتشارات بورس، چ1.
9)      سلطانی، محمد، 1391ش، «تبیین و تحلیل جایگاه ماده 99 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران در بازار سرمایه کشور»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، سال پنجم، ش 20.
10)  --------، 1395ش، حقوق بازار سرمایه، تهران، انتشارات سمت و دانشگاه شهید بهشتی، چ1.
11)  --------، 1392ش، «صلاحیت هیات داوری موضوع قانون بازار اوراق بهادار»، مجله تحقیقات حقوقی، دوره 16، ش 153.
12)  سوادکوهی، سام، 1388ش، هیات داوری بازار اوراق بهادار، تهران، انتشارات شرکت اطلاع­رسانی و خدمات بورس، چ2.
13)  شمس، عبدالله، 1385ش، آیین دادرسی مدنی، تهران، انتشارات دراک، چ5، ج3.
14)  صادقی، محسن، 1394ش، «نارسایی­های حقوق خصوصی ایران در مقابله با مخاطرات بازار بورس برای مصرف­کننده»، اولین همایش ملی مخاطرات و حقوق.
15)  غفاری فارسانی، بهنام، 1389ش، مصرف­کننده و حقوق بنیادین او (نگاهی به قانون حمایت از حقوق مصرف­کنندگان)، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، چ1.
16)  قربانی لاچوانی، مجید، 1386ش، «نظام حقوقی بازار اوراق بهادار ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق آمریکا»، رساله دوره دکتری حقوق خصوصی، استاد راهنما: دکتر مرتضی نصیری، استاد مشاور: دکتر محمد عیسائی تفرشی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
17)  کاتوزیان، ناصر، 1389ش، الزام­های خارج از قرارداد- مسئولیت مدنی، قواعد عمومی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ11، ج1.
18)  کاظمی، داود، رستمی، ولی، 1395ش، «مبانی و ابعاد حق دادخواهی مالیاتی در حقوق ایران و انگلستان»، پژوهش­های حقوق تطبیقی، دوره 20، ش 3.
19)  کاله-اولوآ، ژان، تامپل، انری، 1393ش، حقوق مصرف، ترجمه و تحقیق: مجید ادیب، تهران، نشر میزان، چ1.
20)  کاله-الووا، ژان، 1379ش، «تعریف مصرف­کننده»، ترجمه عبدالرسول قدک، مجله تحقیقات حقوقی، ش 29- 30.
21)  مددی، صادق، 1388ش، مسوولیت مدنی تولیدکنندگان و فروشندگان کالا، تهران، نشر میزان، چ1.
22)  میرزایی منفرد، غلامعلی،1390ش، حقوق بازار اوراق بهادار بخش اختلافات، تهران، نشر میزان، چ1.
23)  نوروزی، مسعود، 1394ش، روش­های سرمایه­گذاری در بازارهای مالی (بازارهای سهام، ارز، سکه و طلا)، تهران، شرکت اطلاع­رسانی و خدمات بورس، انتشارات بورس، چ2.
24)  نیکبخت، حمیدرضا، پیری، فرهاد، 1396ش، «سرمایه­گذاری خارجی در سبد اوراق بهادار (پورتفولیو): رویکرد دیوان­های داوری و معاهدات سرمایه­گذاری»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، سال دهم، ش 39.
25) Bhattacharyya, Mr. Rajib, (2014), An Analysis on the Various Aspects of Consumer Protection in India, International Journal of Research (IJR), University Law College, Gauhati University. India, Vol-1, Issue-6.
26) Black, Julia, (2006), Involving Consumers in Securities Regulation, Prepared for the Taskforce to Modernize Securities Regulation in Canada, London.
27) Campbell Black, Henry, (1968), Black's Law Dictionary, M. A, Revised Fourth Edition By The Publisher's Editorial Staff, ST. Paul, Minn. West Publishing CO. 4th Ed. Rev.
28) Cartwright, Peter, (2004), Banks, Consumers and Regulation, The university Nottingham, Publisher: Hart, Oxford and Portland Oregon.
29) Cartwright, Peter, (1999), Consumer Protection in Financial Services, International Banking, Finance and Economic Law Series, Centre for Commercial Law Studies, University London, Published by Kluwer Law International Ltd.
30) Çelik, Serdar and Isaksson, Mats, (2013/2014), Institutional investors and ownership engagement, OECD Journal: Financial Market Trends, Vol. 2.
31) CHATTERJEE, Aman and Sheetal SAHOO, (2011), Consumer Protection: Problems and Prospects, Postmodern Openings, Published by: Lumen Publishing House On behalf of: Lumen Research Center in Social and Humanistic Sciences, Year 2, Vol. 7.
32) Chin Ong, Tze and Sakina Shaik Ahmad Yusoff, (2016), Remedy as of Right for Consumer Protection, Mediterranean Journal of Social Sciences, MCSER Publishing, Rome-Italy, Vol 7, No 2.
33) Ellis Wild, Susan, (2006), Legal Editor, Webster’s New World Law Dictionary, Published by Wiley, Hoboken, NJ, Published in the United States of America.
34) European Commission, (2018), Distribution systems of retail investment products across the European Union, Final report.
35) FINANCIAL MARKET OPERATIONS-INVESTORS PROTECTION, (2016), Available at: http://cec.nic.in/wpresources/module/Commerce/III_Year/141/e-con%20201%20transcript.pdf
36) Jickling, Mark, (2010), The Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act: Title IX, Investor Protection, Congressional Research Service, Prepared for Members and Committees of Congress.
37) Kun Ho Hwang, (2011), Capital Market In Korea, Korea Financial Investment Association (KOFIA).
38) Malik, Mahnaz, (2008), Recent Developments in the Definition of Investment in International Investment Agreements, Second Annual Forum of Developing Country Investment Negotiators, International Institute for Sustainable Development.
39) OICU-IOSCO, (2003), International Organization of Securities Commissions, Objectivees and Principles of Securities Regulation.
40) Plener Cover, Benjamin, (2017), The First Amendment Right to a Remedy, University of California -College of Law, Vol. 50, Davis L. Rev. 1741.
41) Security Analysis and Portfolio Management, (2016), Available at: http://www.pondiuni.edu.in/storage/dde/downloads/finiv_sapm.pdf.
42) SMITH, DON L, (1971), THE RIGHT TO PETITION FOR REDRESS OF GRIEVANCES: CONSTITUTIONAL DEVELOPMENT AND INTERPRETATIONS, A DISSERTATION IN GOVERNMENT, Submitted to the Graduate Faculty of Texas Tech University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of DOCTOR OF PHILOSOPHY.
43) STATEMENT OF FACTS AND BELIEFS REGARDING THE RIGHT TO PETITION THE GOVERNMENT FOR A REDRESS OF GRIEVANCES, (2003), available at: http://famguardian1.org/Subjects/Taxes/LegalEthics/RightToPet-031002.pdf
44) Valant, Jana, (2015), Consumer protection in the EU, EPRS-European Parliamentary Research Service.
45) W. Arnett, George & Wiley, John & Sons, (2011), Global Securities Markets Navigating the Worlds Exchanges and OTC Markets, Inc, Printed in the United States of America.
46) W. Harvey, Brian, (2000), L. Parry, Deborah, The Law of Consumer Protection and Fair Trading, Publisher: Butterworths, 6, illustrated Edition, London.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار