نوع مقاله: علمی و پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه قم
چکیده
از منظر قانونگذار مجازات اسلامی، وجود عنف در رکن مادی جرم زنا موجب تشدید مجازات زانی و ثبوت حد اعدام می‌شود. در ترمینولوژی قوانین کیفری و دکترین حقوقی عنف متضمن اِعمال زور و خشونت و جبر مادی از سوی مرتکب است. این در حالی است که در بسیاری از موارد قربانیانِ متجاوزین جنسی، بدون وجود عنف و از طریق اغفال، تهدید یا در شرایطی که توانایی مقابله ندارند مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. در این نوشتار با روشی تحلیلی – توصیفی مبانی فقهی موضوع کاویده شده و به این نتیجه رسیدیم که در روایات وقوع جرم مزبور متوقف بر وجود عنف و حتی اکراه دانسته نشده است. بلکه ملاک، در صدق عنوان اغتصاب یا مکابره می‌باشد که با واکاوی لغوی و اصطلاحی این مفاهیم باید حکم به تحقق آنها به مجرد فقدان رضایت مزنی‌بها داد. در حقوق جزای انگلیس نیز به موجب قانون جرایم جتسی مصوب 2003 عدم رضایت بزه‌دیده برای تکوین جرم تجاوز جنسی کفایت می‌کند. هر چند در مقررات موضوعه و رویه قضایی این کشور ابهامات زیادی پیرامون موقعیت رضایت به عنوان شرط سلبی تحقق تجاوز جنسی وجود دارد.
تازه های تحقیق
یکی از ویژگی‌های رکن مادی جرم زنا که موجب تشدید مجازات زانی می‌شود، حسب مواضع نظام‌های حقوقی و نگرش‌های فقهی در عنف، اجبار، اکراه یا فقدان رضایت بزه‌دیده نهفته است. نتایج تحقیق بیانگر آن است:
- در فقه امامیه، عنف در معنای اعمال خشونت و جبر مادی در رفتار زانی شرط تحقق تجاوز جنسی موجب حد اعدام نیست، بلکه صرف فقدان رضایت مزنی‌بها جهت وقوع جرم به گونه‌ای که صدق اغتصاب نماید کفایت می‌کند، اعم از آنکه مرتکب او را اکراه یا اجبار نموده باشد، و یا در حالاتی که وی توانایی مقاومت نداشته، نظیر خواب یا بی‌هوشی، با او زنا کند.
- موضع قانونگذار مجازات اسلامی در سال 1392 مبنی بر تعمیم تجاوز جنسی به حالات فقدان رضایت قربانی، بدون آنکه عنف یا اکراهی از طرف زانی صورت گرفته باشد، قابل تحسین است اما پافشاری وی بر به کارگیری تعبیر عنف به گونه‌ای که او را ناگزیر از آن نموده تا مصادیق اخیرالشمول را در حکم زنای به عنف توصیف کند، فاقد توجیه می‌نماید.
- در حقوق جزای انگلیس، قانون جرایم جنسی مصوب 2003 عنوان مجرمانه‌ی «تجاوز جنسی» فقط نسبت به کسی به رسمیت شناخته شده است که به اختیار خود آن را نپذیرفته باشد، در حالی که واجد آزادی و قابلیت چنین گزینشی بوده باشد. اعمال خشونت، ناهوشیاری یا فریب قربانی در عداد اماراتی هستند که با وجود آنها فقدان رضایت بزه‌دیده مفروض انگاشته می‌شود.
- وجود رضایت به عنوان شرط سلبی تجاوز جنسی در فقه اسلامی، حقوق جزای ایران و انگلیس در صورتی متصور خواهد بود که مزنی‌بها اهلیت تراضی را داشته باشد و رضایتِ ابراز شده، واقعی بوده و در اثر عواملی مانند فریب و اغفال مخدوش نشده باشد.
- در نظام‌های حقوقی مورد مطالعه متعلق رضایت باید رابطه‌ی جنسی با اوصاف اساسی مورد نظر قربانی نظیر شخصیت زانی یا ماهیت رابطه مانند رابطه‌ی در حد مادون زنا یا زنای از دبر باشد، به نحوی که تجاوز مرتکب از آن سبب تحقق جرم زنای مشدد مورد بحث خواهد شد.
- حقوق جزای انگلیس در موضعی مشابه فقه اسلامی قائل به ضرورت وجود رضایت در ابتدای زنا می باشد که با فقدان آن تجاوز جنسی تحقق خواهد یافت. از این رو رضایت بعدی مزنی‌بها در اثنای رابطه خللی در مسؤولیت کیفری مرتکب ایجاد نمی‌کند. با وجود این، بر خلاف فقه اسلامی که در رعایت حقوق متهم و تفسیر نصوص به نفع وی نهایت احتیاط را به کار می‌برد، در حقوق کیفری انگلیس بقای رضایت شرط تشدید مجازات مرتکب چنین عمل مستمری نمی‌باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Element of absence consent in Sexual intercourse From the perspective Islamic jurisprudence, Iran and England criminal law
نویسنده [English]
- Ruhollah akrami
چکیده [English]
From the viewpoint of the Islamic Penal Code, Absence consent in committing Actus Reus of Illegal Sexual intercourse results in the punishment aggravation and leads to death penalty. In the terminology of criminal regulation and legal doctrine, Absence consent involves the use of force and material allegory by the perpetrator. But in many cases, rape victims are abused without violence, through seduction or threat, or in situations where they cannot cope. In this article, through the analytical-descriptive method, the jurisprudential foundations of the subject are explored and it is concluded that in the jurisprudential narratives, the commitment of this crime has not stopped the existence of violence or even reluctance. The criterion, however, is the realization of the "agitation". With the lexical and terminological analysis of these concepts, rape is committed solely because of the lack of victim’s consent. In British Criminal Law, according to the "Sexual Offences Act" 2003, the lack of victim’s consent is sufficient to commit a rape. However, there are many ambiguities in U.K. regulation about whether consent is a condition for of rape commitment or not.
کلیدواژه‌ها [English]
- Illegal Sexual intercourse
- Absence consent
- Rape
- Sexual intercourse with coercion
- Duress adultery
- آقایی‌نیا، حسین، 1392ش، جرایم علیه اشخاص: شخصیت معنوی، تهران، میزان، چ6.
- ابن ادریس حلی، محمد،1410ق، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چ2، ج3.
- ابن بابویه قمی [شیخ صدوق]، محمد بن علی، 1415ق، المقنع، قم، مؤسسه الإمام الهادی علیه‌السلام، چ1.
- ـــــــــــــــ ، 1418ق، الهدایه فی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه الإمام الهادی علیه‌السلام، چ1.
- إبن براج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز، 1406ق، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چ1، ج2.
- ابن حمزه‌طوسی، أبو جعفر محمد بن علی،1408ق، الوسیله إلی نیل الفضیله، قم، منشورات مکتبه آیه‌الله المرعشی‌النجفی ره،چ1.
- ابن زهره حلبی، سید أبوالمکارم حمزه بن علی،1417ق، غنیه النزوع إلی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه الإمام الصادق علیه‌السلام، چ1.
- ابن سعید حلی، یحیی، 1405ق، الجامع للشرایع، قم، مؤسسه سیدالشهداء العلمیه، چ1.
- ابن قطان حلی، شمس‌الدین محمد، 1424ق، معالم الدین فی فقه آل یاسین ، قم، مؤسسه الامام الصادق علیه‌السلام، چ1،ج2.
- ابن منظور إفریقی، أبوالفضل جمال‌الدین محمد، 1414ق، لسان‌العرب، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چ3، ج 1 و 5 و 9.
- اردبیلی [مقدس]، احمد، 1403ق، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ1، ج 13.
- باقری، ابراهیم، 1394ش، شرح جامع و کاربردی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392: حدود، قم، نشر قضا، چ1، ج1.
- بغدادی [شیخ مفید]، محمد بن محمد، 1413ق، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید ره، چ1.
- پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی، 1394ش، مجموعه آرای قضایی دیوان عالی کشور: کیفری-مهر،آبان و آذر 92، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه،چ1.
- پژوهشکده شورای نگهبان، 1395 ش، قانون مجازات اسلامی در پرتو نظرات شورای نگهبان، تهیه و تنظیم فهیم مصطفی‌زاده، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، چ1.
- تبریزی، میرزا جواد،1417ق، اُسس الحدود و التعزیرات، قم، نشر مؤلف،چ1.
- ترحینی عاملی، سید محمد حسن، 1427 ق، الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، قم، دار الفقه للطباعه و النشر، چ4، ج8.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1381ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چ2، ج4.
- جوهری، إسماعیل بن حماد،1410 ق، الصحاح: تاج اللغه و الصحاح العربیه، بیروت، دار العلم للملایین، چ1، ج1 و 4.
- حسینی روحانی، سید محمد صادق،1412ق، فقه الصادق علیه‌السلام، قم، دارالکتاب مدرسه امام صادق علیه‌السلام،چ1،ج25.
- حسینی شیرازی، سید محمد، 1409 ق، الفقه: کتاب الحدود و التعزیرات، بیروت، دار العلوم، چ2، ج87.
- حلبی، ابوالصلاح تقی‌الدین، 1403ق، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبه الإمام أمیرالمؤمنین علیه‌السلام، چ1.
- حلی(علامه)، حسن بن یوسف،1410ق، إرشادالأذهان إلی أحکام الایمان، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چ1،ج2.
- ـــــــــــــــ ،1411 ق، تبصره المتعلمین، تهران، مؤسسه طبع و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1.
- ـــــــــــــــ ،1420ق، تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، قم، مؤسسه الامام الصادق علیه‌السلام،چ1،ج5.
- ـــــــــــــــ ، 1413ق، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام،قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، چ1، ج3.
- حلی[محقق]، نجم الدین جعفر بن حسن،1408ق، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم، نشر اسماعیلیان، چ2، ج3 و 4.
- ـــــــــــــــ ،1418ق، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه، چ6، ج1.
- حمیری، نشوان بن سعید،1420 ق، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دار الفکر المعاصر، چ1، ج8..
- خوانساری، سیداحمد، 1405ق، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ2، ج7.
- زراعت، عباس، 1384ش، حقوق جزای اختصاصی 1: جرایم علیه اشخاص،تهران، فکرسازان، چ1.
- سبحانی، جعفر، 1389ش، تقریرات خارج فقه حدود و تعزیرات، برگرفته ازآدرس www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/89/891008/.
- سبزواری، سیدعبدالاعلی، 1413ق، مهذب الاحکام فی بیان الحلال والحرام، قم،دفترآیت‌الله سبزواری، چ4، ج27.
- سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، 1404ق، المراسم العلویه و الأحکام النبویه فی الفقه الإمامی، قم، منشورات الحرمین، چ1.
- سید مرتضی،علی بن حسین،1415ق، الإنتصار فی إنفرادات الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی،چ1.
- شبیری زنجانی، سید موسی، 1428ق، المسائل الشرعیه، قم، مؤسسه النشر الفقاهه، چ1.
- شکری، رضا و سیروس، قادر، 1382 ش، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، تهران، نشر مهاجر، چ2.
- صاحب بن عباد، اسماعیل، 1414 ق، المحیط فی اللغه، بیروت، عالم‌الکتاب، چ1، ج2 و 5.
- طریحی، فخرالدین، 1416ق، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چ3، ج2 و 5.
- طوسی [شیخ‌الطائفه]، محمدبن حسن،1400ق، النهایه فی مجردالفقه والفتاوی،بیروت،دارالکتاب العربی، چ2.
- عاملی[شهید اول]، شمس الدین محمد بن مکی،1410ق، اللمعه‌الدمشقیه فی فقه الإمامیه، بیروت، دار التراث دار الإسلامیه،چ1.
- عاملی [شیخ حر]، محمد بن حسن، 1409ق، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، چ1، ج 28.
- فاضل لنکرانی، محمد، 1390، آیین کیفری اسلام: شرح فارسی تحریرالوسیله :حدود، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار علیهم‌السلام، چ1، ج1.
- ـــــــــــــــ ، 1422 ق، تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله: کتاب الحدود، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار علیهم‌السلام، چ1.
- فراهیدی، أبی عبدالرحمن خلیل بن أحمد، 1410 ق، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چ2، ج2 و 3 و 4.
- فتحی،حجت‌الله،1393ش، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب 1392: حدود، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی،چ1،ج1.
- قربان‌نیا،ناصر،1393ش، ملاحظاتی درباره قانون مجازات اسلامی 92، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،چ1.
- قیاسی، جلال‌الدین و قائم‌فرد، سید محسن، 1394ش، بازاندیشی در تحقق دفاعیات کیفری اضطرار و اکراه در مصادیق مشتبه، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش4.
- کیدری، قطب الدین،1416ق، إصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه الإمام الصادق علیه‌السلام، چ1.
- گلدوزیان، ایرج، 1393ش، محشای قانون مجازات اسلامی،تهران،مجد،چ2.
- مجلسی [علامه]، محمدباقر،بی‌تا، حدود و قصاص و دیات، تهران، مؤسسه نشر آثار اسلامى، چ1.
- مجلسی [مجلسی اول]، محمدتقی،1400ق، یک دوره فقه کامل فارسى، تهران، انتشارات فراهانى، چ1.
- مشکینی، میرزا علی، 1418ق، الفقه المأثور، قم، نشر الهادی، چ2.
- مصطفوی، حسن، 1402ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمه و النشر، چ1، ج7 و 10.
- مظاهری، حسین، 1389ش، رساله توضیح المسائل: احکام، اخلاق و اعتقادات، قم، موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا سلام‌الله علیها، بی‌چا.
- مغنیه، محمد جواد،1421ق، فقه الإمام الصادق علیه‌السلام، قم، مؤسسه انصاریان، چ2،ج6.
- مقری فیومی، أحمد بن محمد، بی‌تا، المصباح المنیر، قم، منشورات دارالرضی، چ1، ج2.
- مکارم شیرازی، ناصر، 1418ق، أنوار الفقاهه: کتاب الحدود و التعزیرات، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه‌السلام، چ1، ج1
- منتظری، حسین‌علی، بی‌تا، کتاب الحدود، قم،دارالفکر،چ1.
- مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا،1390ش،گنجینه استفتائات قضایی،قم، نسخه 2.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، 1392ش، حقوق و دادرسی کیفری در آینه فقه، قم، انتشارات رادنگار، چ1، ج1.
- ـــــــــــــــ ، 1427ق، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسسه النشر لجامعه المفید ره، چ2، ج1.
- موسوی‌خمینی [امام]، سید روح‌الله، بی‌تا، تحریرالوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چ1، ج2.
- موسوی‌خویی، سید ابوالقاسم، 1422ق، مبانی تکمله المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، بی‌چا، ج 41.
- موسوی‌گلپایگانی، سید محمدرضا،1412ق، الدر المنضود فی احکام الحدود، قم، دارالقرآن الکریم، چ1، ج1.
- مؤمن قمی، محمد،1422ق، مبانی تحریرالوسیله: الحدود، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی ره،چ1.
- میر محمد صادقی، حسین، 1392 ش، جرایم علیه اشخاص، تهران، میزان، چ11.
- نجفی، محمد حسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ7، ج43 و 41.
- نجفی کاشف‌الغطاء، احمد،1423ق، سفینه‌النجاه و مشکاه‌الهدی و مصباح‌السعادات، نجف، موسسه کاشف‌الغطاء، چ1،ج3.
- واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چ1، ج 2 و 7.
- Allen, Michael, (2007), Criminal Law, Oxford, Oxford University Press, 9th Ed.
- Clarkson, C.M.V, (1987), Understanding Criminal Law, London, Fontana Press, 3rd Ed..
- Elliott, Catherine & Quinn, Frances, (2014), Criminal Law, England, Pearson Education Limited, 10th Ed.
- Herring, Jonathan, (2012), Criminal Law: text, cases and materials, Oxford, Oxford University Press, 5th Ed.
- ـــــــــــــــ, (2013), Criminal Law Statutes 2012–2013, London, Routledge, 1st Ed.
- ـــــــــــــــ, (2005), "Mistaken Sex", Criminal Law Review, Available at: https://ssrn.com/abstract=1287130.
- Jefferson, Michael, (2013), Criminal Law, Edinburgh, Pearson Education, Limited, 11th Ed.
- Graupner, Helmut, (2000), "Sexual Consent: The Criminal Law in Europe and Outside of Europe", Journal of Psychology & Human Sexuality, Vol. 29, Issue. 5.
- Martin, Jacqueline, (2014), Criminal Law: key facts key cases, London, Routledge, 1st Ed.
- ـــــــــــــــ & Storey, tony (2015), Unlocking Criminal Law, New York, Routledge, 5th Ed.
- Naffine, Ngaire, (1994), "Possession: Erotic Love in the Law of Rape", The Modern Law Review, Vol. 57, Issue. 1.
- Padfield, Nicola, (2010), Criminal Law, Oxford, Oxford University Press, 10th Ed.
- Scott, Jacqueline, (2010), "the concept of consent under the sexual offences act 2003", Plymouth Law Review, Vol. 3.
- Wilson, William, (2011), Criminal Law: Doctrine and Theory, Edinburgh, Pearson Education Limited, 4th Ed.
ارسال نظر در مورد این مقاله