حق زن بر مازاد نفقه در فقه امامیه و حقوق ایران و انگلیس

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مفید

2 دانش آموخته دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج .

چکیده

در اسلام، مرد با نکاح دائم، مکلف به تأمین نفقه زن است. مبنای فقهی وجوب نفقه، آیات و روایات و مبنای قانونی آن ماده )1106( قانون مدنی است.  اصل وجوب نفقه، اجماعی است لکن ماهیت نفقه از نظر تملیک و یا امتاع بودن در لسان فقها اختلافی است. در قانون ایران در خصوص تملیک و یا امتاع بودن ماهیت نفقه، حکم خاصی وجود ندارد. قول به مالکیت زن بر نفقه، اختیاراتی در نحوه دخل و تصرف در آن به وی می دهد که این اختیارات در قول به امتاع بودن، وجود ندارد و یا دست کم بسیار کم­تر و محدودتر است. در بین فقها در امتاع بودن انفاق اموالی مانند مسکن و خادم که استفاده از آنها مستلزم از بین رفتن عین نیست، هم چنین تملیک بودن اموالی که استفاده مستلزم از بین رفتن عین است، اختلاف نظری دیده نمی­شود. تنها موردی که فقها در خصوص آن از نظر تملیک و یا امتاع بودن اتفاق نظر ندارند، اموالی از قبیل البسه است که در این مورد نیز عرف و عادت مسلم می­تواند مبنای قضاوت و فصل خصومت بین زوجین باشد. در حقوق انگلیس نیز در دوره­ی زندگی مشترک چیزی مشابه نفقه وجود دارد اما به گستردگی و دقت نظر حقوق ایران و اسلام نیست. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به تبیین نظر فقها در خصوص ماهیت نفقه از نظر تملیک و یا امتاع بودن و بیان نکات مشابه و متمایز نفقه در حقوق ایران و انگلیس پرداخته­ایم.

تازه های تحقیق

بر اساس آنچه که گذشت، یافته ها و نتایج پژوهش حاضر عبارتند از

1. در قانون ایران حکم خاصی در خصوص ماهیت نفقه از لحاظ تملیک و یا امتاع بودن وجود ندارد.

2. اعتقاد به تملیک بودن ماهیت نفقه اختیارات بیشتر و گسترده تری را نسبت به اعتقاد به امتاع بودن آن می دهد.

3. با دقت نظر در اقوال فقهای امامیه در مورد تملیک یا حق استفاده از نفقه، به سه دیدگاه دست پیدا می کنیم.

الف)  نفقه ای که زوجه مالک آن می شود عبارت است از: خوراکیها و آشامیدنی ها و چیزهایی که انتفاع ازآنها متوقف بر تلف شدن عین می باشد و در این زمینه هیچ گونه اختلاف نظری وجود ندارد.

ب)  نفقه ای که در اختیار زوجه قرار می گیرد و زوجه تنها حق استفاده از آنها را دارد؛ مانند مسکن وخادم، در این زمینه هم هیچ گونه اختلاف نظری وجود ندارد .

ج)  اما در مورد لباس وامثال آن، اختلاف نظر وجود دارد؛ بعضی از فقها زوجه را مالک آن می دانند و طبق نظر برخی دیگر، فقط اجازه انتفاع از آنها را دارد.

4. با توجه به معیار عرفی، عقیده به «تملیک» در لباس، ترجیح دارد و به نظر می رسد اشیائی که منحصراً برای استفاده ی زوجه در اختیار وی گذاشته می شود از قبیل لوازم آرایش و . . . درحکم لباس باشند یعنی مرد، آنها را تملیک نموده و زن  با وحدت ملاک با لباس مالک باشد زیرا در اینجا نیز، عرف و عادت حکم می کند که مرد لوازم فوق را به زن می بخشد وتملیک می نماید، نه اینکه فقط به زن اجازه استفاده از آنها را بدهد.

5. تفاوتهای اساسی از جمله منشأ وجوب پرداخت نفقه و نوع رابطه زن و مرد از لحاظ زوجیت یا عدم آن در لزوم پرداخت نفقه و نیز ضمانت اجراهای قانونی عدم پرداخت نفقه و مصادیق نفقه و شباهتهایی از جمله ضمانت اجرای حقوقی و منشأ قانونی داشتن بین حقوق ایران و انگلیس در خصوص نفقه زوجه وجود دارد.

6. با توجه به این که در حقوق انگلیس نفقه به صورت وجه نقد پرداخت می شود، به نظر می رسد که بحث ماهیت نفقه به لحاظ تملیک و یا امتاع منتفی باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Right of the Wife to the Surplus of Alimony in Imamiyah Jurisprudence and Iranian and English Law

نویسندگان [English]

  • saifalah mohammadinasab 1
  • GHasem Nazari 2
1 Ph. D. in Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, Mofid University
2 Ph. D. in Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, university of Yasouj.
چکیده [English]

In Islam, a man through a permanent marriage is obliged to provide his wife's alimony. The jurisprudential basis for the necessity of alimony is the verses (ayahs) and narrations and its legal foundation is Article 1106 of the Civil Code. The tenet of the necessity of alimony is based on consensus (Ijmā), but there is disagreement upon the nature of alimony regarding being as acquisition or enjoyment among Islamic jurisconsults. In Iran there is no rule whether alimony is acquisition or enjoyment by nature. Attributing acquisition of alimony to wife provides her with powers in terms of expending and disposing of the alimony that are not existed or at least are much less or restricted in enjoyment. There is no disagreement among Islamic jurisconsults as to the enjoyment nature of possessions such as house or servant using of which does not fade the original and acquisition nature of those that fade by utilizing. The only case upon which Islamic jurisconsults are not agreed is possessions such as clothing, in which case the certain tradition and custom could be the basis of judgment and settlement of the dispute between the spouses. In English law, there is a similar alimony during a marital life as well, but not as much broad and precise as that of Iran and Islam. This article, through a descriptive-analytic method, aims to specify the ideas of Islamic jurisconsults on the nature of alimony regarding being acquisition or enjoyment and express similarities and differences between Iranian and English Law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alimony
  • Acquisition
  • Enjoyment
  • English Law

مراجع

1)    قرآن کریم
2)    ابن حزم، محمدعلی بن احمدبن سعیدبن حزم،1390ق،المحلی، مصر، مکتبه الجمهوریه العربیه.
3)    ابن سعدون، نای ،1378ش ، حقوق زن از آغاز تا امروز (ترجمه گیتی خورسند) ، تهران، انتشارات امیرکبیر.
4)    ابن قدامه، عبدالله بن احمدبن محمد،بی تا،المغنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج8.
5)    ابن المرتضی، احمد بن یحیی،1394ق،ا لبحر الزخار، بیروت، مؤسسه الرساله، چ2، ج3.
6)    ابی البرکات، عبد السلام بن عبد الله بن الخضر بن محمد،1404،المحرر فی الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل ، الریاض ،الناشر : مکتبة المعارف ،چ2، ج2.
7)    ارشدی، علی یار،بی تا، نفقه زوجه در حقوق ایران، انگلیس، هند ؛ بوستان توحید، بی جا.
8)    اسدی، لیلا،1380ش، بررسی نفقه زوجه و اقارب در حقوق انگلستان، مجله فقه و حقوق خانواده، ش 24.
9)    اسعدی، حسن،1387ش، خانواده وحقوق آن، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ سعید، چ1.
10)اصفهانى، سید ابو الحسن،1422ق، وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی) ، در یک جلد، قم ،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره،چ1.
11)امامی، سیدحسن،1379ش،حقوق مدنی، کتابفروشی اسلامیه، تهران، چ4،ج4.
12)بیهقی، أبوبکر أحمدبن الحسین بن علی،1354ق،. السنن الکبری (سنن بیهقی) ، بیروت، دارالمعرفه،چ1، ج6.
13)جبعی عاملی(شهید ثانی) ، زین الدین، 1416ق ، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم ،مؤسسه المعارف الإسلامیه.
14)---- --- ،1403ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعه الدّمشقیّه، بیروت، دارالعلم الإسلامی، ج‏5.
15)جزیرى، عبد الرحمن ،1419ق، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت (ع) ، بیروت ،دار الثقلین، چ1، ج1.
16)جعفری لنگرودی، محمدجعفر،1353ش، حقوق خانواده، دوره متوسطه حقوق مدنی، چاپخانه حیدری.
17)جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى،1417ق، معجم فقه الجواهر،بیروت، الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع، چ1، ج‌6.
18)حلی (علامه ) ، حسن بن یوسف بن المطهر،1410ق،الإرشاد الأذهان، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ1، ج 2.
19)حلی (محقق ) ، ابوالقاسم نجم الدین جعفربن الحسن،1408ق، شرایع الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان ، ج3.
20)الخمینى، روح الله ،1420ق، تحریر الوسیلة، قم، دارالعلم،چ1، ج2.
21)-----------، 1404ق، زبدة الأحکام (للإمام الخمینی) ، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران - ایران، چ1.
22)الخویی، سید ابوالقاسم،1410ق، منهاج الصالحین، ، المعاملات، ایران، قم، مطبعه مهر، ج2.
23)-----------،1378ق،مصباح الفقاهة من المعاملات،النجف الاشرف، المطبعه الحیدریه،ج‏7.
24)راغب الاصفهانى، حسین بن محمد،1404ق، مفردات غریب القرآن، دفتر نشر کتاب.
25)زیلعی، عبدالله بن احمد نسفی،1390ش، شرح الکنز، مشهد : مرکز اسناد آستان قدس رضوی ، ج3.
26)سبحانی، جعفر،1407ق، نظام النّکاح فی الشّریعه الإسلامیّه، ، قم، مطبعه اعتماد ،چ1، ج2.
27)الشربینی، محمد الخطیب،بی تا، المغنی المحتاج إلی معرفه ألفاظ المنهاج، دارالفکر، ج3.
28)شریف، علی،1376ش، نفقه و تمکین در حقوق خانواده ، نشر بشارت، چ1.
29)----------،1383ش، نفقه در حقوق ایران،چاپ از سازمان خانه چاپ، رساله دکترای سال تحصیلی ، دانشکده حقوق دانشگاه تهران
30)شیخ صدوق ، محمد بن على،1413ق، من لایحضره الفقیه، موسسه نشر اسلامى، قم، چ2، ج‏4.
31)صدر، سید محمد،1420ق، ما وراء الفقه، بیروت،دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، چ1، ج‌6.
32)صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله ،1369ش،نکاح وانحلال آن، انتشارات دانشگاه تهران، ج1.
33)---- ---  ، 1378ش ، مختصر حقوق خانواده ، نشر دادگستر، تهران.
34)صمدی ، محمد،1386ش، بررسی و تحلیل مبانی الزام زوج به پرداخت نفقه ، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، استاد راهنما : سید مصطفی محقق داماد، قم، دانشگاه مفید.
35)طباطبایی، علی بن سید محمدعلی،1418ق، الریاض، باب النّفقات، قم، مؤسسه آل البیت،چ1، ج12.
36)طباطبایی، سید محمد ،بی تا، المناهل، باب النفقات، مؤسسه آل البیت.
37)طباطبایى، سید محمد حسین،1363ش، المیزان فی تفسیر القرآن ، ترجمه : سید محمد باقر همدانى، تفسیر المیزان،قم، دفتر تبلیغات اسلامى، ج 4.
38)طوسی، محمد بن حسن،1351ش، المبسوط، طهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، ج5.
39)---------،1411ق،الخلاف،قم، مؤسسه النشرالإسلامی، چ1، ج4.
40)عارف البصری،1401ق،نفقات الزّوجه فی التّشریع الاسلامی، بیروت، مطبعه الإسلامیه الحدیثه، چ1.
41)فاضل هندی، محمد بن الحسن،1420ق، کشف اللّثام، کتاب النّکاح، باب النّفقات ، قم، مؤسسه النشرالإسلامی،چ1.
42)فرشتیان ، حسن،1371ش، نفقه زوجه در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی ، قم، انتشارات حوزه علمیه قم، چ1.
43)قمّى، سید صادق حسینى روحانى ،1415ق، فقه الصادق (ع) (للروحانی) ، قم ،دار الکتاب - مدرسه امام صادق (ع) ، چ1.
44)کاتوزیان، ناصر،1375ش ، حقوق مدنی خانواده ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
45)کاسانی، علاءالدین أبوبکر بن سعود ،1417ق،البدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ، بیروت، دارإحیاء التزاث العربی، ج4.
46)لنکرانى، محمد فاضل موحدى ،1421 ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - النکاح، قم ،مرکز فقهى ائمه اطهار (ع) ، چ1.
47)مجلسی (علامه) ، محمدباقربن محمدتقی ،1403ق، بحارالأنوار، ، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج2.
48)محقق داماد، سید مصطفی 1365ش،بررسی فقهی حقوق خانواده، نکاح وانحلال آن، نشر علوم اسلامی، چ1.
49)محقق، محمدباقر،بی تا، حقوق مدنی زوجین در زمان زناشویی از دیدگاه قرآن، بنیاد قرآن.
50)محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن،1423ق،کفایة الأحکام، تحقیق مرتضى الواعظی الأراکی . قم ، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، چ1، ج‏2 .
51)مرغینانی ، علی بن ابی بکر برهان الدین بخاری،بی تا، الهدایة : شرح بدایة المبتدی، ج2.
52)مصطفی سعید، سعید،بی تا، فی مدی استعمال حقوق الزوجیه وما تقیَّد به فی الشریعه الاسلامیه والقانون المصری الحدیث، مصر، مطبعه الاعتماد.
53)مطهرى، مرتضى،1382ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران ،انتشارات صدرا، چ21.
54)موسوى اردبیلى، عبدالکریم ،1388ش، استفتائات، 1جلد، قم ،نجابت ، چ4.
55)نجفی، محمد حسن ، 1366ش ، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام ، المکتبه الإسلامیّه ، تهران.
56)نوری، میرزا حسن،1321ق، مستدرک الوسائل، تهران، چاپ سنگی، بی نا، ج3.
57)        Domestic proceedings and Magistrate's court Act 1978, section 2.
58)        Cretney, S . and Msson, J . and Bailey-Harris, R . (2002) Principles of Family Law, London : Sweet & Maxwell .
59)        Barlow, A . (2007) ' Family law and housing law : Asymbiotic relationship?' in R . Probert (ed) , Family life and the law, Aldershot : Ashgate.
60)        Mee, J . (1999) The property rights of cohabitees, oxford : hart
61)        Pahl, J . (1989) Money and Marriage, Basingstoke : Macmillan,
62)        J.Masson and S.M crentney,( 1997) Principles of family law. London, sweet and Maxwell, sixth Edition.
63)        Historical Background of Alimony Law and its present Statutory Structure,(1939), 6 Law and Contemporary Problems.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار