موازنه ی آیات جهاد در قرآن با توسل به زور در حقوق بین الملل

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

2 دانشیار گروه علوم قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

چکیده

در حقوق بین‌الملل، هرگونه تهدید و توسل به زور ممنوع است و فقط دو استثناء مهم نسبت به آن وجود دارد؛ یکی حق دفاع مشروع و دیگری، عملیات نظامی برای حفظ یا اعاده­ی صلح و امنیت بین‌المللی. از سوی دیگر، برداشت غلط از آموزه‌های اسلام در باب جهاد، به ظهور فرقه‌های­ تکفیری جهادی انجامیده است. اینان، به جهاد ابتدایی با هدف ایدئولوژیک اعتقاد دارند؛ رویه‌ای که در تضاد آشکار با قوانین بین­المللی است. این نوشتار، به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای سامان یافته است و مسأله­ی تحقیق، تطبیق موازین بین­المللی با آیات قرآن در موضوع جهاد است تا میزان انطباق این دو را مشخص سازد. بررسی آیات مربوط به جهاد، مشروعیت و وجوب جهاد دفاعی را تأیید می‌کند. دفاع به معنی اعم که در حقوق بین‌الملل امروز طرفدارانی دارد، دامنه­ی گسترده‌ای داشته و بسیاری از جنگ‌ها را که در تاریخ و فقه اسلامی، جهاد ابتدایی تلقّی شده نیز شامل می‌شود. نتایج این مقاله، نوعی هم‌خوانی و هم‌سویی میان مفاد آیات قرآن و حقوق بین‌الملل را در رابطه با جنگ و صلح نشان می‌دهد.

تازه های تحقیق

- مفهوم دفاع مشروع با تفسیر گسترده‌ای که امروزه پیدا کرده است، طیف وسیعی از اقدامات نظامی را در بر می‌گیرد. دفاع پیش‌دستانه، دفاع پیش‌گیرانه و حتّی اقدامات نظامی تلافی‌جویانه پس از منقضی‌شدن حملات سابق، از آن جمله است.

2- در بازخوانی مفهوم جهاد دفاعی و ابتدایی براساس معیارهای مشروعیت جنگ در حقوق بین‌الملل، جهاد دفاعی، مصداق کامل و قدر متیقّن مفهوم دفاع مشروع و استثناء مسلم اصل ممنوعیت توسّل به زور است. آنچه در فقه با معیار شروع به جنگ، جهاد ابتدایی خوانده می‌شود، طبق تحلیل‌های انجام گرفته، می‌تواند در مفهوم دفاع مشروع با تفسیر موسّع آن قرار گیرد.

3- جنگ ابتدایی، به این معنی که گروهی، به هدف بسط جغرافیایی سیاسی یا عقیدتی و یا هر منظور دیگر، به ملتی دیگر حمله برند، بی‌آن‌که از سوی آنان مورد تعرّض یا تهدید یا توطئه‌چینی قبلی قرار گرفته باشند، امروزه، «تجاوز» و مصداق بارز جنگ نامشروع است. اما طبق بررسی انجام شده در این مقاله، به ادله عقلی و نقلی، ثبوتاً چنین جنگی از منظر اسلام، مشروعیت ندارد. اثباتاً هم‌چنین جنگی با این اوصاف، در حکومت پیامبر اکرم (ص) واقع نشده است. جنگ‌های صدر اسلام، جملگی در قالب‌های مشروع توسّل به زور، مانند دفاع مشروع پیش‌دستانه و نیز مداخلات و ملاحظات انسان‌دوستانه جای می‌گیرد و توجیه‌پذیر است.

4- صرف کفر و شرک، ملاک و علت جهاد نیست، بلکه ابراز خصومت دشمن در معنای عام، شامل تهاجم، تهدید، توطئه‌چینی، نقض عهد، مزاحمت و ممانعت از آزادی‌های اساسی، جنگ و جهاد را مشروع، بلکه واجب می‌گرداند. (جهاد دفاعی).

5- از نقطه نظر دفاعی یا تهاجمی بودن جهاد و هدف آن، آیات مربوطه را می‌توان در دو دسته قرار داد: دسته نخست: آیاتی که به روشنی، بر اصالت روابط مسالمت‌آمیز و استثنایی‌بودن روابط خصمانه دلالت دارد. دسته دوم: آیاتی که به ظاهر، بر اصالت جهاد و قتال و به‌ویژه جهاد ابتدایی با اهداف ایدئولوژیکی دلالت دارد. لیک بررسی دقیق‌تر این آیات و قرار دادن آن‌ها در کنار آیات دسته نخست، برداشت‌های اولیه و گاه ناصواب را تصحیح می‌کند. در حقیقت، برایند کلی آیات، اصالت صلح و محدودیت جنگ و جهاد است.

6- اقدامات غلط سلفیه جهادی ناشی ازبرداشت‌های ناصواب از آیات جهاد و تلفیق نامیمون آن با نظریه تکفیر است که منجر به فجایع انسانی گردیده و چهره زشتی از اسلام به نمایش گذاشته است.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Balance of the Ayahs (Verses) of Jihad in Qur'an with Resort to Force in International Law

نویسندگان [English]

  • mohammad hasan moosavi khorasani 1
  • javad iravani 2
1 Faculty Member, Department of Law, Razavi University of Islamic Sciences.
2 Associate Professor, Department of Quranic Sciences, Razavi University of Islamic Sciences.
چکیده [English]

In international law, any threat or use of force is prohibited and there are only two major exceptions to it. One is the right to self-defense and another is military operation to maintain or restore international peace and security. On the other hand, the misconception of the teachings of Islam on Jihad has led to the emergence of Jihadi Takfiri sects. They believe in Elementary Jihad with an ideological purpose; this is in clear contradiction with international regulations. This article is structured through a descriptive-analytic method and of a library based approach and the question of the research is comparing the international standards with ayahs of Qur'an in the field of Jihad in order to determine their conformity. Considering the ayahs related to Jihad confirms the legitimacy and the need for defensive jihad. Defense in its general meaning that has some proponents in contemporary international law has a broad scope and embraces many of the wars which have been regarded as Elementary Jihad in Islamic history and jurisprudence. The results of this article demonstrate a kind of consistency between the material of ayahs of Qur'an and international law as to war and peace.

کلیدواژه‌ها [English]

  • War and Peace
  • Defensive Jihad
  • Elementary Jihad
  • Legitimate Defense
  • Resort to Force

مراجع

1)      ابن‌رشد، محمدبن احمد، 1395ق، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، انتشارات مصطفی البابی، چ4،ج1.
2)      ابن‌سعد، محمد، 1418ق، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ2، ج1.
3)      ابن‌فارس، احمدبن زکریا، 1402ق، معجم مقاییس اللغة، تهران، مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌چا، ج4.
4)      آقایی، سیدداوود، 1389ش، حقوق سازمان‌های بین‌المللی، بی‌جا. انتشارات پیام نور، بی‌چا.
5)      بلاغی، محمدجواد، 1413ق، الرحلة المدرسیه، قم، مرکز احیاء‌التراث الاسلامی، چ2.
6)      بوطی، محمدسعید رمضان، 1414ق، الجهاد فی الاسلام، دمشق، دارالفکر، چ1.
7)      جعفریان، رسول، 1382ش، سیره‌ی رسول خدا صلی‌الله علیه وآله و سلم، تهران، بی‌نا، چ2.
8)      حب‌الله، حیدر، 2011م، دراسات فی الفقه الاسلامی المعاصر، بی‌جا، دارالفقه الاسلامی المعاصر، چ1.
9)      حسینی، سیدابراهیم، 1382ش، اصل منع توسّل به زور و موارد استثنای آن در اسلام و حقوق بین‌الملل معاصر، بی‌جا، نشر معارف، چ 1.
10)  حیدری، حمید، 1376ش، توسّل به زور در روابط بین‌الملل از دیدگاه حقوق بین‌الملل عمومی و فقه شیعه، تهران، بی‌نا، چ 1.
11)  زحیلی، وهبه، 1385ق، آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، بیروت، دارالفکر، چ2.
12)  شافعی، محمدبن ادریس، 1422ق، الأم، قاهره، دارالوفاء، چ1،ج5.
13)  شاکری، ابوالحسن و سلمان‌پور، عباس، 1396ش، «دفاع پیشگیرانه در حقوق ایران»، پژوهشنامه حقوق کیفری، ش16.
14)  شریفی طرازکوهی، حسین، بارین جهان‌بخش، ویکتور، 1392ش، «دفاع مشروع بازدارنده در قرن بیست و یک»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، ش40.
15)  شمس الدین، محمدمهدی، 1997م، جهادالأمّه، بیروت، بی‌نا، بی‌چا.
16)  صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، 1382ش، جهاد در اسلام، تهران، نشرنی، چ1.
17)  ضیائی بیگدلی، محمدرضا، 1388ش، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، گنج دانش، بی‌چا.
18)  طباطبایی، محمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ5.
19)  عبده، محمد، 2005م، رسالة التوحید، بی‌جا، مکتبة الأسرة، بی‌چا.
20)  فراسیون، محمد، 1354ش، راهنمای سازمان ملل، تهران، انتشارات وزارت علوم، بی‌چا.
21)  فضل‌الله، محمدحسین، 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چ2،ج5.
22)  فلسفی، هدایت‌الله، 1360ش، «شورای امنیت و صلح جهانی»، مجله تحقیقات حقوقی، ش8.
23)  فوزان، صالح، 1430ق، احکام التعامل مع غیرالمسلمین، ریاض، دار کنوز اشبیلیا، چ1.
24)  قرضاوی، یوسف، 2009م، فقه الجهاد، قاهره، مکتبه وهبه، چ2.
25)  کاسسه، آنتونیو، 1370ش، حقوق بین‌الملل در جهان نامتحد، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران، دفتر خدمات حقوق بین‌الملل، بی‌چا.
26)  مدنی، جلال‌الدین، 1388ش، حقوق بین‌الملل عمومی و اصول روابط بین‌الملل، تهران، پایدار، بی‌چا.
27)  مسائلی، محمود، ارفعی، عالیه، 1373ش، جنگ و صلح از دیدگاه حقوق و روابط بین‌الملل، تهران، انتشارات وزارت خارجه، بی‌چا.
28)  مطهری، مرتضی، 1379ش، جهاد، تهران، صدرا، چ11.
29)  مغنیه، محمدجواد، 1424ق، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ1،ج1.
30)  مقتدر، هوشنگ، 1372ش، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، انتشارات وزارت خارجه، بی‌چا.
31)  مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، 1369ش، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ 7، ج24.
32)  منتظری، حسین‌علی، 1429ق، حکومت دینی و حقوق انسان، قم، ارغوان دانش، چ1.
33)  موسوی، سیدفضل الله و حاتمی، مهدی، 1385ش، «دفاع مشروع پیش‌دستانه در حقوق بین‌الملل»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش72.
34)  مهاجر، ابوعبدالله، بی‌تا، مسائل من فقه الجهاد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌چا.
35)  واقدی، محمد، 1409ق، المغازی، بیروت، اعلمی، چ3، ج3.
 36)       Ben-Yehuda,Nochman (1993), political assassinations by Jews, suny press.
37)       Bowett, William, (1958) self-defense in international law, New York: Manchester university pres.
38)       Brownlie, Ian, (1963) , International Law and the use of force by states.
39)       Capella B Matthew, Emile Sahliyeha (2007), "Suicide Terrorism" Is Religion the Critical  Factor? Security Journal. No. 20.
40)       Chan, Kenneth (2013) State Failur and the changing Face of the Jus and Bellum, Journal of Conflict and Security law.
41)       Combaco J. (1986) the exception of self-defense in united nations practice in cases. Ed. The carrent legal regulation of the use of force, martinus nijhof publishers.
42)       Corten, Oliver (2013) Regulation Resort to force: A Response to Matthew  Waxman from a Bright- Liner, European Journal of International  Low, Vol. 24(1)
43)       Declaration of the principles of Int – Law 1970. (GA. Res – 2625 (xxv)
44)       Declaration on the Inadmissibility of intervention. 1965. (GA Res. 2131 (xxv)
45)       Definition of Aggression,(1974). (G.A.Res. 3314 (xxix)
46)       Niaz, A, Shah, (2007) Self-defense, Anticipatory Self-defense and Pre-emption: International Law's Response to Terrorism Journal of Conflict & Security Law, Oxford University Press.
47)       Sean D. Murphy (2005), The Doctrine of Preemptive Self-Defense, GW Law Faculty Publications & Other Works
48)       United Nations Securify Council (U.N.S.C),(1991), Res. 688, 30 I.lM.858
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار