مطالعه تطبیقی مبنای مسئولیت مدنی در کامن لا و حقوق ایران با توجه ویژه به مسئولیت امین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس

10.22091/csiw.2020.4649.1632

چکیده

از نوشته­ های کامن­ لا و حقوق داخلی چنین برمی­ آید که نمی­  توان همواره، مبنای واحدی را برای مسئولیت مدنی وبالتبع، مسئولیت امین پذیرفت. مسئولیت مبتنی بر تقصیر، مسئولیت محض و مسئولیت عینی مفاهیمی هستند که دربحث از مبنای مسئولیت مدنی به طور کلی شرح داده شده­اند. اما به نظرمی­ رسد مسئولیت محض را نمی­توان دارای یک مبنای مستقل برای مسئولیت مدنی دانست. مسئولیت مبتنی بر تقصیر نیز ریشه در استناد خساراتِ وارده به عامل زیان دارد و فی­الواقع، تقصیر اصالتی ندارد. در مقابل، مسئولیت عینی می­تواند دارای یک مبنای مستقل باشد. البته ذکر این مفاهیم، لزوماً به منزله وجود آنها درهر دو نظام حقوقی مذکور نیست اما شواهد زیادی حکایت از قرابتِ قابل تأملِ مبنای مسئولیت در این دو نظام دارد. از حیث عملکرد می ­توان گفت حقوق داخلی دربرخورد با نقض وظایف از ناحیه امین، با لحاظ مسئولیت عینی، در مقایسه با کامن­ لا که در سخت­گیرانه­ ترین حالت، مسئولیت محض راپذیرفته، موفق­ تر است.

تازه های تحقیق

مبنای مسئولیت مدنی درکامن­لا، استنادِ خساراتِ وارده به رفتار فاعل زیان است و بالتّبع، مسئولیت امین نیز چنین است. توجه کامن­لا به تقصیر و گستردگی مطالب مربوط به آن، نباید این تصور را به وجود آورد که تقصیر فی­نفسه مبنای مستقلی برای مسئولیت است. همین وضعیت درحقوق داخلی نیز حکم­فرماست. یعنی مبنای مسئولیت مدنی، استناد خساراتِ وارده به­عامل زیان است و اثبات تقصیر، صرفاً طریق اثبات این «قابلیت استناد» است. مسئولیت محض نیز برخلاف دیدگاه بسیاری ازحقوق­دانان کامن­لا، استقلال مبنایی ندارد وصرفاً درمقایسه با حالتی که مسئولیت مبتنی بر تقصیر دانسته می­شود، دفاعهایی راکه در دسترس خوانده قرار دارد محدودتر می­کند؛ ولی ازحیث مبنایی، مبتنی برهمان قابلیت استنادِ خساراتِ وارده به رفتار مرتکب است. همین وضعیت در حقوق داخلی نیز جریان دارد.

برخلاف حقوق داخلی که مطالب گسترده­ای درباره مسئولیت عینی در غصب و آنچه در حکم غصب است مطرح نموده، درکامن­لا اثری از مسئولیت عینی نیست و حتی مسئولیت ناشی از فعالیتهای هسته­ای یا تعهدات بیمه­گر نیز نمی­توانند مصداق آن باشند. درحقوق داخلی، خروج امین ازحدود اذن باعث شمول احکام غصب وتوجه مسئولیت عینی به او می­شود. درحالی­که حقوقدانان کامن­لا درچنین حالتی صرفاً مسئولیت محض برای متصرف قائلند و در این باب هرچند توجه ویژه­ای به وجود یا عدم وجود قرارداد میان مالک و امین دارند، اما درنهایت فرقی ازحیث مبنای مسئولیت میان این دوحالت نمی­گذارند ومسئولیت محض را متوجه امین می­دانند که با اثبات دخالت قوه قاهره می­تواند از این مسئولیت رهایی یابد.

اصولاً در هر دو نظام حقوقی مورد مطالعه، مسئولیت مدنی امین، تابع احکام و قواعد حاکم بر مسئولیت مدنی است و از همان مبنا نیز برخوردار است. جز در یک مورد که مختص به حقوق داخلی می­باشدو آن در جایی است که امین از حدود اذن فراتر رفته و مشمول احکام غصب گردد که با توجه به مطالب پیش­گفته دارای مسئولیت عینی با مبنای مستقل از مبنای اولیه و اساسی (که همان قابلیت استناد خسارت به رفتار مرتکب است) خواهد بود. البته مشروط بر آنکه زیان­دیده، قصد طرح دعوای جبران خسارت از باب شمول احکام غصب را داشته باشد و ادعای خود را از باب نقض قرارداد مطرح ننماید. لذا درحقوق داخلی دو مبنا می­تواند برای مسئولیت مدنی امین وجود داشته باشد: «قابلیت استناد» و «ضرر» درحالی­که تنها مبنای موجود برای مسئولیت امین درکامن­لا، «قابلیت استناد» است.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Basis of Civil Liability in Common Law and Iran’s Law with Special Consideration of Bailee’s Liability

نویسندگان [English]

  • mohammad bagher parsapour 1
  • seyyed ahmad hosseini 2
1 Associate Professor of Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modarres University
2 jPh. D Student in Private Law, Faculty of Law, Tarbiat Modarres University.
چکیده [English]

It appears according to writings in common law and domestic law that it’s impossible to consider a single base for civil liability and consequently bailee’s liability in all cases. Liability based on negligence, strict liability and objective liability are the concepts that have been explained when discussing the basis of liability. However, it seems that strict liability cannot be an independent base for civil liability and consequently bailee’s liability. Th liability based on negligence is rooted in the invocation of damages to the behavior of damage creator and in fact, the negligence is not the principle. On the contrary, the objective liability can have an independent basis for liability. Of course, mentioning these concepts, necessarily does not imply their existence in both said legal systems, but there is notable evidence that support the existence of a thought-provoking affiliation in the foundation of liability in these two systems. Practically, it can be said that, in terms of the efficiency in suppressing the bailee’s breach of duty, considering the objective liability and in most strict state, domestic law has accepted absolute liability and is more successful than common law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bailee’s Liability
  • Negligence
  • Absolute Liability
  • Objective Liability

مراجع

آخوند خراسانی، شیخ محمدکاظم،1406ق، حاشیه المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی، چ1.
2. بهجت فومنی، محمدتقی، بی­تا، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات شفق، چ2.
3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1396ش، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چ30.
4. حسینی روحانی قمی، سیدمحمدصادق، 1376ق، منهاج الفقاهه، بی­جا، ج3.
5. حسینی، سیدمیرعبدالفتاح، 1417ق، العناوین الفقهیه، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ج2.
6. حلی، ابومنصور جمال­الدین حسن بن یوسف بی مطهر، بی­تا، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه الامام الصادق (ع)، ج5.
7. -----------------------------------، 1414ق، تذکره الفقها، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، چ1، ج13.
8. داراب­پور، مهراب، 1387ش، اصول کلی مسئولیت مدنی در سیستم حقوقی انگلستان، فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی، ش 44 و 45.
9. رشتی، میرزا حبیب ا...، بی­تا، کتاب الغصب، بی­جا.
10. زراعت، عباس، 1392ش، تحریرالعناوین (قواعد فقه به زبان ساده)، تهران، انتشارات جنگل، چ1.
11. سبحانی، جعفر، درس خارج فقه، قواعد فقهیه، بررسی قاعده «علی الید ما أخذت حتی تؤدیه» مورخ 21/10/92. مدرسه فقاهت: http://bit.ly/ 2AebUhr.
12. صفایی، سیدحسین، 1397ش، حقوق بیع بین­المللی بررسی کنوانسیون بیع بین­المللی1980 با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران، فرانسه، انگلیس و ایالات متحده آمریکا، تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چ8 .
13. صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب­ا...، 1398ش، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، انتشارات سمت، چ12 .
14. -----------------------------، 1397ش، مسئولیت مدنی تطبیقی، تهران، شهردانش، چ1.
15. فاضل موحد لنکرانی، محمد، 1387ش، تفصیل الشریعه، قم، مرکز فقه ائمه الاطهار(ع)، چ1.
16. قمی، میرزا ابوالقاسم، بی­تا، جامع­الشتات فی اجوبه السوالات، بی­جا، ج2.
17. کاتوزیان، امیرناصر، 1395ش، الزامهای خارج از قرارداد: «قواعد عمومی»، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، چ14، ج1.
18. -------------، 1398ش، دوره مقدماتی حقوق مدنی، وقایع حقوقی مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات گنج دانش، چ3.
19. محقق داماد، سید مصطفی، 1398ش، قواعد فقه بخش مدنی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ52.
20. معتمدی، جواد و گوهریان، جواد، 1390ش، بررسی ضمانت اجراهای غصب در نظام حقوقی کامن­لا، ماهنامه کانون، ش117.
21. مؤمنی، عابدین،1380ش، قاعده مایضمن بصحیحه یضمن بفاسده، نشریه مقالات و بررسیها، دوره سی و چهارم، دفتر 69.
22. موسوی الخمینی، روح الله، 1392 ش، تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ1، ج2.
23. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مقرر: میرزا محمد علی توحیدی تبریزی، 1377ق، مصباح­الفقاهه، قم، مکتبه الداوری، ج3.
24. نجفی، محمد حسن، 1981م، جواهرالکلام، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، چ3، ج37.
25. وحدتی شبیری، سیدحسن، 1385ش، مبانی مسئولیت مدنی قراردادی(مطالعه نطبیقی در حقوق و فقه)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ1.
26. Bridge, M. (2015), Personal Property Law, United Kingdom: Oxford University Press, 4th Ed. 
27. Clarke, A. Kohler, p. (2005), Property Law Commentary and Materials, United Kingdom: Cambridge University Press, 1st Ed..
28. Cooke, E. (2007), Modern Studies in Property Law (volume 4),United Kingdom: Hart Publishing, 1st Ed.
29. Dobson, P. (1991), Charlesworth’s Business Law, United Kingdom: Sweet and Maxwell, 15th Ed.
30. Garner, B, A. (editor in chief). (2004), Black's Law Dictionary,United States: Thomson West, 8th Ed.
31. Helmholz, R, H. (1992), "Bailment Theories and the Liability of Bailees: The Elusive Uniform Standard of Reasonable Care," Kansas Law Review. vol41.
32. Hudson, A. (2004), New Perspectives on Property Law,Obligations and Restitution,United Kingdom: Cavendish Publishing Limited, 1st Ed.
33. Mann, R, A. Roberts, B, S. (2010), Essentials of Business and the Legal Environment ,United States: South-Western Cengage Learning, 10th Ed.
34. Mayer, D. Warner, D, M. Siedel, G, J. Lieberman, J, K.( 2012), The Law, Sales and Marketing,United States: M.D University College, 1st Ed. 
35. Miller, R, L. Cross, F, B. (2001), The Legal and E-Commerce Environment Today: Business in the Ethical, Regulatory, and International Setting, United States: South Western Publishing Company, 6th Ed.
36. Miller, R, L. Jentz, G, A. (2010), Fundamentals of Business Law: Summerized Cases,United States: South-Western Cengage Learning, 8th Ed.
37. Newman, C, M. (2015), "Bailment and the Property/Contract Interface," George Mason University Legal Studies Research Paper Series.
38. Vera Bermingham, M, A. (2005), Tort in A Nutshell,United Kingdom: Sweet & Maxwell, 2nd Ed.
39. Zimmermann, R. (1990), The Law of Obligations,South Africa: Rustica Press, 1St Ed.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار