مطالعه تطبیقی معیارهای همه پرسی خوب با تأکید بر قانون جامع همه پرسی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران، پردیس فارابی .

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران، پردیس فارابی.

10.22091/csiw.2020.5015.1697

چکیده

همه‌پرسی به مثابه ابزار مستقیم اعمال حق بر تعیین سرنوشت و مشارکت شهروندان، همیشه مورد توجه بوده است. اما پرسش مهم آن است که معیارها و استانداردهای یک "همه‌پرسی خوب" -به عنوان آیینه تمام­نمای اراده شهروندان- کدام است و یک همه‌پرسی برای نمایانگری واقعی اراده شهروندان باید واجد چه اصول و قواعدی باشد و در چه بستری انجام پذیرد؟ در این مقاله ضمن اذعان به فقدان نظام حقوقی شفاف و جامع برای همه‌پرسی در ایران و با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی و البته با لحاظ تجارب کشور‌های مختلف، سعی شده است اصول و معیارهای یک همه‌پرسی خوب اصطیاد و فرآیندها و مراحل این پدیده دموکراتیک مورد بررسی قرار گیرد. سرانجام، با تأکید بر لزوم راهبری بیشتر نظام حقوقی نسبت به پدیده همه‌پرسی و خارج نمودن آن از صرف ساحت بازی‌های سیاسی، تدوین قانون جامع همه‌پرسی پیشنهاد می­گردد تا در این قانون به صورت شفاف همه عناصر و مولفه‌های مرتبط با یک همه‌پرسی خوب مشخص گردیده و همه کنش­گران حوزه همه‌پرسی در چهارچوب قانونی شایسته عمل نمایند.

تازه های تحقیق

همه‌پرسی اعمال مستقیم حق مشارکت شهروندان در یک جامعه سیاسی است و در کنار نظام نماینده محور، یکی از اَشکال مهم مردم‌سالاری محسوب می‌گردد و دارای مشروعیتی دینی در اداره امور حکومتی و دینی نیز می‌باشد.

نمایندگان مجلس هر چند به انتخاب مردم وارد پارلمان شده‌اند اما الزاماً همواره  اراده‌ی مردم را منعکس نمی‌کنند لذا ممکن است در مواردی قوانینی تصویب نمایند که با خواست و اراده مردم در تعارض و تضاد باشد، امکانی که برای این موارد در برخی کشورها پیش بینی شده از موارد اعمال دموکراسی مستقیم، تحت عنوان "وتوی مردم" است که سازوکار مناسبی به نظر می‌رسد تا موارد اعتراض مردمی به قوانین و تصمیمات دولتی را به گوش ایشان رسانده و ابزاری در جهت اعمال اراده عام باشد. لذا با سازوکارهای خاص خود می­تواند موادی از قانون جامع همه‌پرسی را به خود اختصاص دهد.

نهایت آنکه برای شفافیت در تمام عناصر و ارکان یک همه‌پرسی خوب و تعیین تکلیف حقوق و وظایف شهروندان و کارگزاران حکومتی در فرآیندهای همه‌پرسی و با لحاظ برخی ابهامات در نظام قانونی فعلی همه‌پرسی، باید به سمت قانون جامع همه‌پرسی شتافت تا ظرفیتی بسیار مناسب برای نمایانگری اراده و خواست عمومی فعال گردد. وجود یک قانون خوب و جامع همه‌پرسی ضمن اینکه میتواند در راهبری نظام حقوقی نسبت به پدیده همه پرسی موثر باشد، می‌تواند زمینه‌ساز مشارکت فعال و گسترده شهروندان در نظام تصمیم‌گیری کشور باشد وطریقی باشد برای اعمال حق تعیین سرنوشت مردم توسط خودشان" إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّى یُغَیِّروا ما بِأَنفُسِهِم"(رعد:11)

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Good Referendum Criteria With an Emphasis on A Comprehensive Referendum Law

نویسندگان [English]

  • AHMAD HABIBNEZHAD 1
  • samira khoeni 2
1 Associate Professor, Department of Public Law, Faculty of Law, University of Tehran, Farabi College.
2 Ph. D. Student in Public Law, Faculty of Law, University of Tehran, Farabi College.
چکیده [English]

Referendum has always drawn attention as a direct tool for exercizing the right to self-determination and citizen participation. The most important question is what are the features and standards of a "good referendum" - as a fully-fledged indication of the citizens' will? As well, what principles and rules should a referendum have to be the real representation of the will of the citizens and in what context it should take place? In this article, through employing a descriptive-analytic method, while acknowledging the lack of a clear and comprehensive legal system for the referendum in Iran and taking into account of experiences of different countries, the principles and criteria of a good referendum, and the processes and stages of this democratic phenomenon are examined. Emphasizing the need to strenrthening the guiding role of the legal system for the referendum and taking it away from the realm of political games, it is finally proposed to formulate a comprehensive law on the referendum in order for determining all the elements and components related to a good referendum so that all actors in the field of the referendum act within an appropriate legal framework.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Referendum
  • Democracy
  • Constitution
  • Good Referendum Principles
  • Sovereignty of the People
  • Law of Iran

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364ش، صورت مشروح مذاکرات بررسی نهائی قانون اساسی، تهران،اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    2. اسماعیلی، محسن، 1382ش، «همه‌پرسی و شورای نگهبان»، حوزه و دانشگاه، ش 36.
    3. امامی، مسعود، 1372ش، «اعتبار رأی اکثریت بر مبنای کشف حقیقت و سایر مبانی»، فقه کاوشی نو در فقه اسلامی، ش75.
    4. جلالی، علیرضا، گرجی ازندریانی، علی‌اکبر، 1398ش،«مردم‌سالاری مشارکتی و همه‌پرسی‌های شهری در نظام حقوقی ایتالیا؛ الگویی در جهت تکمیل نظام حقوقی ایران.» مطالعات حقوق تطبیقی، دوره ۱۰، ش ۲.
    5. جویس، پیتر، 1391ش، آشنایی با علوم سیاسی ترجمه پرویز بابائی، تهران، نشر معین.
    6. حبیب نژاد، سید احمد، داودی، حدیثه، 1397ش، «الگوی تبلیغات انتخاباتی ایران در پرتو مولفه‌های تبلیغات انتخاباتی شایسته»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال هفتم، ش 20.
    7. حبیب‌نژاد، سید احمد، 1385ش، مجلس خبرگان، مشروعیت، وظایف و اختیارات، تهران، کانون اندیشه جوان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    8. -----------------، 1394ش، «وجدان جمعی نیروی سازنده قانون اخلاقی»، فصلنامه تخصصی دین و قانون، ش 8.
    9. -----------------،1395ش، «جایگاه عقل جمعی دراعمال ولایت»، دو فصلنامه علمی ترویجی فقه حکومتی، ش 1.
    10. حبیب‌نژاد، سید احمد ،عامری، زهرا، 1398ش، «نقش مشارکت مردم در وضع مقررات شهری»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعه تطبیقی حقوق غرب و ایران، سال سوم ،ش3.
    11. حکمت‌نیا، محمود، 1382ش، آرای عمومی، مبانی اعتبار و قلمرو، تهران،پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،چ1.
    12. خسروی، احمد ، عامری، زهرا ، مقدسی، محمد باقر، 1397ش، «همه‌پرسی تقنینی؛ تجلی مردم سالاری در عرصه قانونگذاری»، مجله علوم سیاسی، سال بیست و یکم، ش 83.
    13. دبیرنیا، علیرضا ، اسدآبادی، طیبه، ۱۳۹۵ش، «حاکمیت مردم در اندیشه سیاسی غرب و اسلام؛«نظام دموکراتیک» و «نظام مبتنی بر شریعت مقدس در قانون اساسی ایران»»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره ۳، ش ۳.
    14. دبیرنیا، علیرضا ، طالب نجف‌آبادی، اعظم، ۱۳۹۶ش، «حق بر رفراندوم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد بین‌المللی حقوق بشر»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره ۴، ش ۳.
    15. رضایی، رضا، 1388ش، «مطالعه تطبیقی نظام همه‌پرسی در قانون اساسی ایران و فرانسه»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: رضائی زاده، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی.
    16. طحان نظیف، هادی ، ممتاز نیا، محمد سعید، 1398، «همه‌پرسی تقنینی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه علمی پژوهشنامه حقوق اسلامی، مقاله پژوهشی، سال بیستم، ش2.
    17. طحان نظیف، هادی ، بهادری جهرمی، علی ، کدخدامرادی، کمال ، 1399ش، «گستره صلاحیت مقام رهبری در صدور فرمان همه پرسی (موضوع بند 3 اصل 110 قانون اساسی)»، دانش حقوق عمومی, دوره 9، ش 29.
    18. عباسی، بیژن، 1387ش، «بررسی روش‌های اعمال مردم‌سالاری مستقیم و نیمه‌مستقیم»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، ش2.
    19. علیزاده، جواد ، نصیری، سمیه، 1391ش، «بررسی نظام حقوقی همه‌پرسی در ایران»، فصلنامه علمی تخصصی اندیشمندان حقوق، ش 2.
    20. غمامی، سید محمد مهدی، 1390ش، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    21. فاورو، لویی ،1387ش،«دیوان قانون اساسی ایتالیا»، ترجمه علی اکبر گرجی ، مجله حقوق اساسی، سال هفتم، ش 9.
    22. قاضی، ابوالفضل، 1395ش، حقوق اساسی و نهاد های سیاسی، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
    23. موسسه بین‌المللی IDEA، 1391ش، دموکراسی مستقیم، مترجمین: هادی حاج‌زاده و مصطفی بوالحسنی،تهران، مجد.
    24. نیکونهاد، حامد ، مدرس، سید عبدالسعید، 1399ش، «امکان‌سنجی نقش‌آفرینی مردم در ابتکار بازنگری قانون اساسی؛ درنگی بر ظرفیت حقوق اساسی ایران»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 50، ش 2.
    25. هاشمی، سید محمد، 1387ش، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران،میزان،ج2.
    26. هریسی نژاد، کمال الدین، 1380ش، «نظری بر ابعاد حقوقی انتخابات و راه های توسعه آن»، مجله پژوهش های فلسفی، ش 180 و 181.
    27. Barczak, M. (2001), "Representation by consultation? The rise of direct democracy in Latin America", Latin American Politics and Society, Vol. 43(3)
    28. Budge, I. (2000), "Deliberative democracy versus direct democracy", Plus Political Parties, in M. Saward (ed.) Democratic Innovation: Deliberation, Representation and Association. London: Routledge
    29. Hajnal, Z.L., Gerber, E.L. & Louch, H. (2002), "Minorities and direct legislation: Evidence from California ballot proposition elections", The Journal of Politics, Vol. 64
    30. Henry Campbell Black. M.A. (1983), Black's law Dictionary (West Publishing co., Minnesota)
    31. Independent Commission on Referendums (2018), Report of the Independent Commission on Referendums, Constitution Unit, London
    32. Kriesi, H. (2005), "Direct democratic choice: The Swiss experience, Lanham: Lexington Book
    33. Farah, Mohammed . (2018)" Are Referendums Good For Democracy?", Available online at: https://daily.jstor.org/are-referendums-good-for-democracy/
    34. Nicholson, S. (2003), "The political environment and ballot proposition awareness", American Journal of Political Science, Vol.47
    35. Tolbert, C.J, McNeal, R.S & Smith, D.A. (2003), "Enhancing civic engagement: The effect of direct democracy on political participation and knowledge", State Politics & Policy Quarterly, Vol. 3(1)
    36. Venice Commission, "Guidelines for Constitutional Referendums", https://www.ohchr.org/EN/Issues/RuleOfLaw/CompilationDemocracy/Pages/CoEGuidelines1.aspx

     

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار