مهمترین راهکارهای حقوقیِ جمهوریِ اسلامیِ ایران در واکنش به ترور سردار قاسم سلیمانی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانشیار گروه حقوق عمومی و بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2020.5315.1764

چکیده

پس از ترور شهید حاج قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده آمریکا، در سوم ژانویه 2020، مساله­ای که میان حقوق­دانان ایرانی و بین المللی از همان ابتدا مطرح شد، واکنش حقوقی دولت جمهوری اسلامی ایران به این واقعه بود. این سئوال اساسی در اذهان شکل گرفت که چه واکنش حقوقی برای مقابله با اقدام غیر قانونی ایالات متحده باید یا می­تواند صورت پذیرد؟ در این راستا دیدگاه­ها، نظرات و راهکارهای متعددی از سوی حقوقدانان ملی و بین المللی مطرح گردید. شکایت در مراجع قضایی بین المللی، طرح مسئولیت جزایی عاملان، دفاع مشروع، اقدام تلافی جویانه و عمل متقابل، طرح مسئولیت بین المللی دولت آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری، طرح شکایت در محاکم داخلی و پیگیری­های حقوق بشری جهت محکومیت آمریکا در زمره مهمترین این راهکارها بودند. در این مقاله سعی شده است این پاسخ­های حقوقی در چارچوب قواعد موجود حقوقی بین المللی و ملی ایران و عراق مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. فرض اساسی این مقاله در پاسخ به سئوال اصلی این است که در میان راهکارهای حقوقی در شرایط فعلی، شکایت در دیوان بین المللی دادگستری مناسب­تر به نظر می­رسد. 

تازه های تحقیق

با توجه به اینکه اقدام آمریکا در به شهادت رساندن چند تن از فرماندهان و نیروهای نظامی رسمی کشور ایران و عراق من جمله فرمانده کل سپاه قدس ایران، سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، نقض فاحش قواعد پایه­ای حقوق بین­الملل و مصداق بارز تروریسم دولتی بوده، نظام حقوق بین­الملل و نیز نظام­های حقوقی داخلی کشورها بستر لازم برای طرح مسئولیت دولت آمریکا و نیز مقامات دولتی و فرماندهان این کشور که در این واقعه مشارکت داشته­اند را فراهم نموده­است. از جمله این راهکارها در عرصه بین­المللی توسل به دفاع مشروع و نیز اقدام متقابل است. کشورهای ایران و عراق به خوبی از این دو ظرفیت استفاده کرده­اند. چنان­که اقدام مقتدرانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حمله موشکی به پایگاه عین­الاسد در قالب دفاع مشروع قرارگرفته و اقدام مجلس عراق در تصویب خروج نظامیان آمریکایی از عراق، نوعی اقدام متقابل در برابر اقدامات جنایتکارانه آمریکا محسوب می­شود. هم­چنین امکان طرح دعوا در دیوان بین­المللی دادگستری به استناد کنوانسیون راجع به جلوگیری و مجازات جرایم علیه اشخاص مورد حمایت بین­المللی من جمله مأموران سیاسی مورخ 1973 که دولت­های ایران و آمریکا به آن متعهد شده­اند، برای کشور ایران فراهم است. به­علاوه می­توان از ظرفیت نهادهای حقوق بشری سازمان ملل متحد از جمله شورای حقوق بشر و صلاحیت شکایت بین­الدولی کمیته حقوق بشر به عنوان نهاد معاهده­ای ناظر بر میثاق حقوق مدنی و سیاسی در این راستا بهره گرفت. در سطح نظام­های حقوقی داخلی کشورها استماع دعوا در این موضوع در محاکم کشور عراق به دلیل توافقنامه امنیتی این کشور با آمریکا در سال 2008 و شناسایی مصونیت نظامیان و مقامات آمریکایی در عراق، امری بعید به نظر می­رسد. اما امکان طرح دعوا بر مبنای قوانین داخلی حقوقی و کیفری در محاکم کشور آمریکا و به ویژه ایران فراهم است.  خانواده­های بزرگوار شهدا و هم­چنین دادستان به عنوان مدعی­العموم می­توانند در محاکم داخلی ایران به استناد قوانین کافی موجود طرح دعوا نماید اما به دلیل اینکه کشور آمریکا و مقامات آمریکایی اموال زیادی در خارج از آمریکا یا در کشورهای منطقه ندارند، اجرای این آرا ممکن است با مشکلاتی رو به رو شود. به همین دلیل به نظر می­رسد در شرایط فعلی، بهترین راه­حل ممکن طرح دعوا در دیوان بین­المللی دادگستری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Most Important Legal Solutions of Islamic Republic of Iran in Responding the Assassination of Martyr Lieutenant General Qassem Soleimani

نویسندگان [English]

  • mahnaz rasihidi 1
  • Ali Mashhadi 2
1 Ph. D. in International Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 . Associate Professor, Department of Public and International Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

After assassination of Major General Qassem Soleimani on January 2020 by the USA, an issue that arose between Iranian and international jurists from the beginning was the legal response of the Government of the Islamic Republic of Iran to the incident. This key question came to mind that which legal response to US illegal action should or can take place? In this regard, numerous opinions and guidelines were put forward by national and international jurists. Lodging Complaint in international judicial bodies, putting forward the criminal responsibility of the perpetrators, self-defense, reprisal and countermeasure, putting forward the US government's international responsibility before International Court of Justice, lodging complaint before national courts and employing human rights means to condemn US were the most important ones among these guidelines. This paper attempts to examine these legal responses within the context of existing international law and national legal rules of Iran and Iraq. The basic presumption of this article in answering the main question is that among the legal remedies available in the current circumstances lodging a complaint in International Court of Justice seems more appropriate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Martyr Qassem Soleimani
  • Human Rights
  • Self-Defense
  • International Terrorism
  • International Court of Justice

مراجع

1)      اسچب، جان و اسچب دوم، جان، 1383ش، گزیده متون حقوقی حقوق جزای آمریکا همراه با واژهنامه انگلیسی- فارسی، تهران، موسسه فرهنگی انتشاراتی نگاه بینه.
2)      اسماعیلی، مهدی، 1395 ش، صلاحیت رسیدگی به جرایم تروریستی در قوانین ایران، مجله حقوقی دادگستری، دوره 80، ش94.
3)      تقی زاده انصاری، مصطفی، 1387 ش، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، اندیشه­های حقوق خصوصی، سال 5، ش 13.
4)      حبیب زاده، محمد جعفر و حکیمی ها، سعید، 1386 ش، ضرورت جرم انگاری تروریسم در حقوق کیفری ایران، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره ۱۱، ش ۲.
5)      ذاکر حسین، محمدهادی، 1398 ش،  نشست بررسی ابعاد حقوقی و بین المللی ترور سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی، تهران: پژوهشگاه قوه قضاییه.
6)      عبداللهی، سید محمدعلی، 1396 ش، گزارش نشست علمی: تحلیل طرح دعوی ایران علیه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری در پرتو رأی صادره در قضیه مصونیت های صلاحیتی دولت (آلمان علیه ایتالیا)، تهران: پژوهشگاه قوه قضاییه.
7)      عبداللهی، محسن و شافع، میرشهبیز، 1386 ش، مصونیت قضایی دولت در حقوق بین الملل، تهران: معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات.
8)      قانون الزام دولت به پیگیری جبران خسارات ناشی از اقدامات و جنایات آمریکا علیه ایران و اتباع ایرانی، 1395 ش.
9)      قانون صلاحیت دادگستری جمهوری اسلامی ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولتهای خارجی، 1391 ش.
10)  قانون مجازات اسلامی، 1392 ش.
11)  قانون مقابله با نقض حقوق بشر و اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه، 1396 ش.
12)  منفرد، مهوش و طباطبایی، سید احمد، 1396 ش، «بررسی سازوکار نهادهای معاهداتی حقوق بشری»، دو فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال ۶، شماره ۱۲.
13)  میرعباسی، سید باقر و سادات میدانی، سید حسین، 1387 ش، دادرسی های بین المللی، دیوان بین­المللی دادگستری، تهران، جنگل جاودانه.
14) Agreement between the United States of America and the Republic of Iraq on the Withdrawal of United States Forces from Iraq and the Organization of Their Activities during Their Temporary Presence in Iraq (SOFA Agreement between the United States of America and the Republic of Iraq), (2008).
15) Alexandrov, Stanimir A, (1996), Self-Defense Against the Use of Force in International Law, The Hauge: Kluwer Law International.
16) Alexandrov, Stanimir A, (2006), “The Compulsory Jurisdiction of the International Court of Justice: How Compulsory Is It?”, Chinease Journal of International Law, Vol. 5, Issue. 1.
17) Anti-Terrorism Law, (2005).
18) Authorization for the Use of Military Force, (2001).
19) Buergenthal, Thomas, (2001), “The UN Human Rights Committee”, Max Planck UNYB 5.
20) Callamard, Agnes, (2020), Twitter, Available at: https://twitter.com/agnescallamard/status/1212918159096864768?lang=en, (2020).
21) Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), Merits, ICJ Rep, (1986).
22) Case Concerning Oil Platforms (Islamic Republic of Iran v. United States of America), Merits, ICJ Rep, (2003).
23) Convention on the Prevention and Punishment of Crimes against Internationally Protected Persons, including Diplomatic Agents, (1973).
24) Crowell Moring, (2008),The ABCs of Cross-Border Litigation in the United States. Available at: https://www.crowell.com/files/ABC-Guide-to-Cross-Border-Litigation_Crowell-Moring.pdf, (2020).
25) Dinstein, Yoram, (2011), War, Aggression and Self-Defense, New York: Cambridge University Press.
26) Eritrea Ethiopia Claims Commission partial Award: “Jus Ad Bellum”, Ethiopia's claims 1 -8, Between the Federal Democratic Republic of Ethiopia and the State of Eritrea, (2005), Cite as: 45 International Legal Materials 430, (2006).
27) Fransworth, E. Allan, (2010), An Introduction to the Legal System of the United States, NewYork: Oxford University Press.
28) Godet, Blaise, (2008), “La Création et le Fonctionnement du Conseil des droits de l'homme”, Relations internationales, n° 136.
29) Greenwood, Christopher, (2011), “Self- Defence”, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, available at: http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e401?prd=EPIL, (2020).
30) Hüfner, Klaus, (2010), How to File Complaints on Human Rights Violations, Vol 1, Berlin: Publication of the German Commission for UNESCO.
31) “Human Right Complaint Procedure”, (nd), Available at: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/ComplaintProcedure/Pages/HRCComplaintProcedureIndx.aspx, (2020).
32) ICC. (nd), Understanding the International Criminal Court. Available at: https://www.icc-cpi.int/iccdocs/PIDS/publications/UICCEng.pdf
33) Jacomy-Millette, A, (1975), “La Violence, le Droit et la Politique: Réflexion sur le Problème de la Protection Internationale des Diplomates”, Études internationales, Vol.6, Issue. 1.
34) Mettraux, Guénaël; Dugard, John & du Plessis, Max, (2018), “Heads of State Immunities, International Crimes and President Bashir’s Visit to South Africa”, International Criminal Law Review, Vol. 18, Issue. 4.
35) Office of the High Commissioner on Human Rights, (2008), “Manual of the United Nations Human Rights Special Procedures”.
36) Paddeu, Federica, (2018), Justification and Excuse in International Law: Concept and Theory of General Defences, Cambridge: Cambridge University Press.
37) Security Council, (2001), S/RES/1373.
38) Shaw. Malcolm N, (2008), International Law, Sixth Edition, New York: Cambridge University Press.
39) Sierpinkski, Batyah, (2006), “La Legitime Defense en Droit International: Quelques Observations Sur un Concept Juridique Ambigu”, Revue Québécoise de Droit International, Vol. 19, Issue. 1.
40) Statute of International Court of Justice, (1945).
41) the U.S. War Powers Resolution, (1973).
42) U.S. Senate, (1992), U.S. Senate Report on Ratification of the International Covenant on Civil and Political Rights.
43) Vienna Convention on the Law of Treaties, (1969).
44) Weckel, Philippe, (2005), “Nouvelles Pratiques Américaines en Matière de Légitime Défense?”, New American self-defense practices, Sur: https://www.diplomatie.gouv.fr/IMG/pdf/9_128-137.pdf
45) Zani, Mamud, (2008), “Le Conseil des Droits de L’homme des Nations Unies: Un Mécanisme d’affaiblissement ou de renforcement des procédures de contrôle?”, Études Internationales, Vol. 39(3).
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار