مطالعه تطبیقی الزام به اجرای تعهد به عنوان شیوه جبران خسارت در فقه، حقوق ایران و اسناد بین المللی مربوطه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم.

2 دانشیارگروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم .

10.22091/csiw.2020.3185.1375

چکیده

الزام متعهد به اجرای تعهدات قراردادی یکی از شیوه­های جبران خسارت یا ضمانت اجراهای نقض مفاد قرارداد است. این شیوه در فقه امامیه، حقوق ایران  و اسناد بین ­المللی مورد پیش­بینی قرار گرفته است لیکن در این عرصه تفاوت­هایی میان حقوق داخلی و اسناد مذکور به چشم می­خورد. برخلاف حقوق ایران که شیوه­های جبران خسارت در طول یکدیگرند و متعهد له در انتخاب آن ها  آزاد نبوده و بدواً باید خواستار الزام به اجرای تعهد شود، در این اسناد بین ­المللی حق الزام به اجرای تعهد و توسل به سایر طرق در عرض یکدیگر هستند؛ یعنی متعهدله در انتخاب شیوه جبران خسارت مخیر است. به علاوه، در اسناد مذکور بر خلاف حقوق داخلی،  توقیف اموال مدیون یا متعهد و نیز حبس وی جهت تأدیه دیون یا اجرای تعهدات قراردادی پیش­بینی نشده است.  طبق نظر مشهور در فقه امامیه با فرض امکان الزام و اجبار متعهد به اجرای تعهد، متعهدله حق فسخ قرارداد را نخواهد داشت لیکن برخی از فقها امکان الزام به اجرا و فسخ را در عرض یکدیگر دانسته­اند.
 

تازه های تحقیق

یکی از شیوه های مشترک جبران خسارت در فقه امامیه، حقوق ایران و اسناد بین المللی الزام متعهد به اجرای تعهد است. به موجب این شیوه  هرگاه متعهد از اجرای تعهدات قراردادی خویش  خودداری نماید  ملزم به انجام و اجرای تعهدات مزبور خواهد شدکه این الزام و اجبار توسط مقامات ذی صلاح و حسب تجویز قانونی  صورت می پذیرد. در فقه امامیه و حقوق ایران  الزام به اجرای تعهد از دو طریق که در طول یکدیگر قرار دارند  صورت می گیرد : اقدام مستقیم اجرایی و اقدام غیر مستقیم اجرایی که خود به دو قسم یعنی الزام مالی( همچون توقیف اموال ) و الزام بدنی (حبس) تقسیم می گردد . مقصود از اقدام غیر مستقیم اجرایی این است که  متعهد از طریق تمسک به شیوه ها و ضمانت اجراهای قانونی در وضعیتی قرار گیرد که مجبور به اجرای تعهد گردد. با توجه به مواد (239) ،(238) ، (237) ،(220 )قانون مدنی  الزام متعهد به اجرای تعهد با تمسک به اقدام مستقیم اجرایی  بر سایر طرق مقدم بوده و دارای اولویت است و در صورت غیرمقدور بودن تمسک به این شیوه  باید از سایر طرق بهره جست. در فقه طبق نظر مشهور، با فرض امکان الزام و اجبار متعهد به اجرای تعهد، متعهد له حق فسخ قرارداد را نخواهد داشت. لیکن بر خلاف نظر مشهور،  برخی از فقهاء متعهدله را در فرض تمکن از اجبار متعهد، مخیر بین فسخ و اجبار دانسته اند یعنی مشابه آن چه در اسناد بین المللی پیش بینی شده است. برخلاف حقوق ایران، در اسناد بین المللی، حق الزام به اجرای تعهد  و بهره مندی از سایر ضمانت اجراها همچون حق خاتمه دادن به قرارداد در عرض یکدیگر هستند یعنی جهت برخورداری از این حقوق  لازم نیست بدوا تقاضای اجبار به انجام تعهد گردد بلکه  صرفا با کوتاهی متعهد در انجام تعهد که معادل با عدم اجرای اساسی آن تعهد باشد  می تواند شیوه دلخواه خویش را انتخاب نماید. به عبارت دیگر  در فرض نقض تعهدات قراردادی، متعهدله در انتخاب شیوه جبران خسارت آزاد خواهد بود یعنی می تواند خواستار الزام وی به انجام تعهدات مزبور گردد و یا آنکه قرارداد را فسخ نماید. مضافا اینکه توسل به طرق مزبور متعهد له را از حق دریافت خسارت محروم نخواهد ساخت، حکمی که ناشی از تفاوت مبنایی این اسناد با حقوق داخلی است یعنی  فسخ قرارداد و متعاقبا پرداخت پول به متعهد له شیوه کامل جبران خسارت تلقی شده و از این راه است که منافع شخص خسارت دیده(متعهدله) به بهترین شکل ممکن تامین خواهد شد . بر خلاف حقوق ایران که الزام به اجرای تعهد (جبران عینی) را کامل ترین شیوه جبران خسارت می داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Obliging the Performance of Obligation as a Remedy in Imamiyah Jurisprudence, Iranian Law and the Relevant International Instruments

نویسندگان [English]

  • mohammad mahdi masoumi 1
  • mohammad salehimazandarani 2
1 Ph. D in Private Law, Islamic Azad University, Branch of Qom.
2 Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law. University of Qom .
چکیده [English]

Obliging the obligor to perform the contractual obligations is one of the remedies or guarantees for breaching the contract. This remedy is foreseen in Imamiyah jurisprudence, Iranian law, and the relevant international instruments, but there are certain differences in domestic law and international instruments in this area.  Contrary to Iranian law in which the remedies are not equal with each other and the obligee is not free in choosing them, and he/she must initially demand obliging the performance of the obligation, in these international instruments, the right to obliging the performanceof the obligation and resorting to other means are along each other. That is, the obligee is free to choose the type of the remedy. Furthermore, in the aforementioned instruments, opposed to domestic law, the seizure of property of the debtor or obligor and his/her imprisonment for payment of debts or performance of contractual obligations is not foreseen. According to the dominant opinion in Imamiyah jurisprudence, assuming the possibility of obliging and compelling the obligor to perform the obligation, the obligee has no right to abolish the contract. However, some of the Islamic jurists have considered the possibility to obliging the performance and abolition as equal.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Law of Iran
  • Remedies
  • Obliging the Performance of the Obligation
  • International Instruments

مراجع

1)     احسایی ، ابن ابی جمهور ، 1410ق ، الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه  ، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(ره)،چ1.
2)     اخلاقی ، بهروز ؛ امام ، فرهاد ، 1379ش ، اصول قراردادهای تجاری بین المللی ( ترجمه و  تحقیق)، تهران،موسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، چ1.
3)     اصفهانی ، فتح الله بن محمد (شیخ الشریعه) ، 1398ق ، نخبه الازهار فی احکام الخیار ، قم ، دارالکتاب،چ1.
4)     امامی، سید حسن ، بی تا ، حقوق مدنی ، تهران، انتشارات اسلامیه،بی چا، ج1.
5)     انصاری ،مرتضی(شیخ انصاری) ، 1415ق (الف) ، صراط النجاه ، قم ،گنگره جهانی شیخ انصاری،چ1 .
6)     -------------------- ، 1415ق (ب) ، کتاب المکاسب (ط ـ الحدیثۀ) ، قم  ،کنگره ی جهانی بزرگداشت شیخ انصاری،چ1،ج5و6.
7)     بصری بحرانی، محمدامین زین الدّین ، 1413ق ، کلمۀ التقّوی، قم ،بی نا،چ3،ج6.
8)     بغدادی، محمّد بن محمّد بن نعمان (شیخ مفید)، 1413ق ، المسائل الصاغانیه، قم ،گنگره جهانی هزاره شیخ مفید،چ1.
9)     حبیبی ، بهنام ، 1393ش ، اصول حقوق قرارداد اروپایی (ترجمه) ، تهران ، انتشارات مجد،چ2.
10)  حسینی عاملی، سیّد جواد بن محمّد ، 1419ق ، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، قم  ، دفتر انتشارات اسلامی جامعه ی مدرسین،چ1،ج17.
11)  حلّی ،حسن بن یوسف (علّامه ی حلّی) ، 1414ق ، تذکره الفقهاء (ط-الحدیثه) ، قم ، موسسه آل البیت علیهم السلام،چ1،ج11.
12)  --------------------------، 1420، تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه (ط-الحدیثه) ، قم ، موسسه امام صادق علیه السلام، چ1،ج2.
13)  ----------------------،1388ق ، تذکره الفقهاء(ط- القدیمه) ، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام،چ1.
14)  خالصی ، محمدباقر ، 1413ق ، احکام المحبوسین فی فقه الجعفری ، قم ، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین،چ1.
15)  خویی،سیدابوالقاسم ، 1410ق ، منهاج الصالحین ، قم ، نشر مدینه العلم،چ1،ج2.
16)  روحانی ، سیدمحمد ، 1420ق ، المرتقی الی فقه الارقی – کتاب الخیارات ، تهران ، موسسه الجلیل للتحقیات الثقافیه ، چ1،ج1.
17)  روحانی ،سیدصادق ، 1429ق ، منهاج الفقاهه ، قم ، انوار الهدی، چ5،ج6.
18)  سبحانی، جعفر ، 1423ق ، دراسات موجزه فی الخیارات والشروط ، قم ، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه،چ1.
19)  شعاریان ، ابراهیم ؛ ترابی ، ابراهیم ، 1389ش ، اصول حقوق قراردادهای اروپا و حقوق ایران ، تبریز ، انتشارات فروزش،چ1.
20)  شوشتری ،محمّد تقی، 1406ق ، النجعه فی شرح اللمعه، تهران ، کتاب فروشی صدوق ،چ1،ج8.
21)  شهیدی، مهدی،1389ش ، عقود معین 1 ، تهران،  انتشارات مجد،چ12.
22)  ---------- ، 1386ش، آثار قراردادها و تعهدات ، تهران ، انتشارات مجد،چ3.
23)  صالحی مازندرانی ، محمد ، 1394ش ، جزوه حقوق مدنی پیشرفته ، بی چا ، بی نا.
24)  صفایی ، سیدحسین ، 1387ش ، قواعد عمومی قراردادها ، تهران ، بنیاد حقوقی میزان،چ6.
25)  طاهری ،حبیب الله ، 1418ق ، حقوق مدنی ، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین،چ2،ج2.
26)  طباطبایی یزدی ، سید محمد کاظم ، 1409ق، العروه الوثقی ، بیروت ، موسسه الاعلمی للمطبوعات،چ2،ج2.
27)  ------------------------، 1421ق ، حاشیه المکاسب ، قم، موسسه اسماعیلیان،چ2،ج2.
28)  طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(شیخ طوسی) ، 1387ق ، المبسوط فی فقه الامامیّه، ، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه ،چ3،ج2.
29)  عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی ، 1413ق ، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم ، موسسه ی المعارف الاسلامیه، چ1،ج10.
30)  -------------------------، 1410ق ، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه،قم، کتابفروشی داوری ،چ1،ج4.
31)  عاملی، محمّد بن مکی(شهید اوّل) ، 1410ق ، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیّه، بیروت ، دار التراث- الدار الاسلامیه،چ1.
32)  ----------------------- ، 1417ق ، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیّه ، قم ،دفتر انتشارات اسلامی جامعه ی مدرسین،چ2،ج3.
33)  ----------------------- ، بی تا ، القواعد و الفوائد ، قم، کتاب فروشی مفید ،چ1،ج2.
34)  عراقی ، آقاضیاءالدین ، 1421ق ، حاشیه المکاسب ، مقرر: میرزا ابوالفضل نجم آبادی ، قم ،انتشارات غفور ،چ1.
35)  فخارطوسی، جواد ، 1375ش ، درمحضر شیخ انصاری ، قم ، نشر مرتضی،چ2،ج8.
36)  فیض کاشانی،  محمدمحسن ، 1418ق ، النخبه فی الحکمه العملیه والاحکام الشرعیه ، قم ، مرکز چاپ ونشر سازمان تبلیغات اسلامی،چ2.
37)  قمی ، محمدبن علی بن بابویه(شیخ صدوق ) ، 1415ق ، المقنع ، قم ،موسسه امام هادی علیه السلام ،چ1.
38)  کاتوزیان ،ناصر، 1393ش ، نظریه عمومی تعهدات ، تهران ، نشر،میزان،چ7.
39)  ----------،  1383ش (ب) ، قواعد عمومی قراردادها ، تهران، شرکت سهامی انتشار،چ2،ج4.
40)  ----------،  1390ش ، اعمال حقوقی، تهران ،شرکت سهامی انتشار،چ4.
41)  --------- ، 1383ش (الف) ، قواعدعمومی قراردادها ، تهران  شرکت سهامی انتشار،چ4،ج3.
42)  مامقانی ، ملاعبدالله ، 1350ق ، نهایه المقال فی تکمله غایه الآمال، قم ، مجمع الذخائرالاسلامیه،چ1.
43)  مجاهد حائری، سیدمحمد ، بی تا ، کتاب المناهل ، قم ،موسسه آل البیت علیهم السلام ،چ1.
44)  مراغی،  سید میرعبدالفتاح ، 1417ق ، العناوین الفقهیه ، قم ،دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین ،چ1،ج2.
45)  مکارم شیرازی ،ناصر ، 1411ق ، القواعد الفقهیه ، قم ،انتشارات مدرسه امام امیرالمومنین علیه السلام ،چ3،ج2.
46)  -------------- ، 1425ق ، انوار الفقاهه- کتاب البیع ، قم، انتشارات مدرسه حضرت امام   علی بن ابیطالب علیه السلام ،چ1.
47)  منتظری، حسینعلی ، 1415ق ، دراسات فی مکاسب المحرمه ، قم ، نشر تفکر ،چ1،ج1.
48)  موسوی بجنوردی ،سیدحسن ، 1419ق ، القواعد الفقهیه  ، قم ،نشر الهادی، چ1،ج3.
49)  موسوی خمینی ، سیدروح الله ، 1422ق ، نجاه العباد ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،چ1.
50)  موسی پور ، میثم ، 1394ش ، ترجمه کنوانسیون بیع بین المللی کالا ، بی نا ( وبلاگ اندیشه های حقوقی)
51)  نجفی کاشف الغطا، احمد بن علی ، 1423ق ، سفینه النجاه و مشکاه الهدی و مصباح السعادات، نجف ،موسسه کاشف الغطاء ،چ1،ج3.
52)  نجفی، محمّد حسن(صاحب جواهر) ، 1404ق ، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت ، دار احیاء التراث العربی ،چ7،ج9.
53)  نراقی ، محمد مهدی ، 1425ق ، انیس التجار (محشی) ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،چ1.
54)  نراقی، ملا احمد ، 1415ق ، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام،چ1،ج17.
55)  ----------- ، 1417ق ، عوائد الایّام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام ، قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،چ1.
56) European Group on Tort Law 2009 Principles of European Tort Law.
57) European Union Studies Center,(2002, Principles of European Contract Law(PECL).
58) Frey, Martin A. & coworkers, (2007), An Introduction to the Law of Contracts, New York, West Legal Studies (Thomson Learning), 3th edition.
59) Honnold, John, (2009), Uniform Law for International Sales under the 1980 United Nations Convention, Pace Law School Institute of International Commercial Law, 2th edition.
60) Huber, Peter & Mullis, Alastair, (2007), The CISG A new textbook for Student and practitioners, Germany, Sellier.European law publishers.
61) Institute of International Pour Iunification du Drout prive ( UNIDROUT ) ,  (2014 Last Updated , Principles of International Commercial Contracts.
62) Lando, Ole & coworker, (2019), The Principles of European Contract Law, Parts 1 and 2, prepared by the Commission on European Contract Law, The Hugh, London, Kluwer Law International.
63) United Nations Commission on International Trade Law 2010 Last Updated, United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار