حقوق آوارگان و تعهدات دولت ها در قبال آنان با نگاهی به وضعیت آوارگی در جهان و کشورهای اسلامی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.

2 استاد گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی.

3 استادیار گروه حقوق عمومی و بین الملل، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.

10.22091/csiw.2020.5238.1749

چکیده

یکی از مسائل مهمی که در سال­ های اخیر توجه جامعه بین­ المللی را به خود جلب نموده و جهان در قرن 21 با آن مواجه می­ باشد، بحران آوارگی است. با وجود این، بررسی حقوق «آوارگان» در اسناد بین ­المللی نشان می ­دهد که آنان هنوز هم از یک نظام حقوقی حمایتی ویژه برخوردار نبوده و فقط از حمایت­ های عام موجود در حقوق بشر، حقوق بشردوستانه و حقوق کیفری بین ­­المللی بهره ­مندند که موردی و ناکافی بوده و مستلزم مداخله بیشتر و فعالانه ­تر نظام حقوق بشر سازمان ملل می ­باشد. اما با توجه به اینکه امروزه تعهدات دولت ها در برابر افراد در زمره تعهدات عام و در برخی از موارد آمره به شمار می ­آید، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی و تحلیل تعهدات دولت ها در قبال آوارگان به این نتیجه رسید که از مهمترین تعهدات دولت ها، ابتدا تعهد به حمایت و ممانعت از گسترش آوارگی و سپس تعهد به پذیرش آوارگان است. بنابراین به نظر می ­رسد آوارگی در شرایط اضطراری برای افراد را بتوان یک حق و نسبت به دولت ها یک تعهد بین­ المللی به­ شمار آورد. در نتیجه نقض حقوق آوارگان ممکن است موجبات مسئولیت بین ­المللی را برای دولت خاطی فراهم سازد. به علاوه بررسی وضعیت آوارگی در جهان نشان می­ دهد کشورهای اسلامی در معرض بیشترین بحران آوارگی قرار دارند (بیش از دو­ سوم جمعیت آوارگان جهان مربوط به این کشورهاست) که علت عمده آن، خشونت و درگیری­ های داخلی است که در بیشتر مواقع خاستگاه قبیله­ ای، نژادی و مذهبی دارد. 

تازه های تحقیق

امروزه تعهدات دولت ها بر اساس اصول و قواعد حقوق بین­الملل در برابر افراد در زمره تعهدات عام و در برخی از موارد آمره به شمار می­ آید. از این رو دولت ها در قبال آوارگان نیز تعهداتی دارند که مهم ترین آن ها، ابتدا تعهد به حمایت و ممانعت از گسترش آوارگی و سپس تعهد به پذیرش آوارگان است. هر چند نداشتن پشتوانه اجرایی برای حقوق و مقررات آوارگی موجب شده تا مسئله پذیرش آوارگان در حوزه تشخیص دولت ها قرار گرفته و آنها به دلیل حاکمیت سرزمینیشان با توجه به مصلحت خود و گاه ملاحظات سیاسی تصمیم بگیرند، اما به طور کلی از دید قواعد عرفی حقوق بین ­الملل باید گفت که دولت ها حق ندارند در شرایط عادی و صلح از ورود آوارگان به کشورشان جلوگیری کنند. ضمن اینکه امروزه نفوذ ارزشهای حقوق بشری موجب شده تا قدرت الزام حق آوارگی به ویژه در شرایط اضطراری (تهدید حیات بشر) نسبت به گذشته افزایش یافته و در مسیر تبدیل شدن به یک حق اولیه بشری قرار گیرد. بنابراین به نظر می­ رسد آوارگی در شرایط اضطراری برای افراد را بتوان یک حق (حمایت) و نسبت به دولتها را یک تکلیف (تعهد) بین ­المللی به شمار آورد، به طوری که دولتها ملزم به رسیدگی به وضعیت آوارگان و در صورت احراز شرایطشان، مکلف به پذیرش آنان به دلیل رعایت و تضمین حقوق اولیه انسان ها هستند. در نتیجه نقض حقوق آوارگان از سوی دولت ها و ممانعت از ورود و پذیرش آنها به کشورشان، ممکن است منجر به نقض تعهدات بین ­المللی آنان شده و موجبات مسئولیت بین­المللی را برای دولت خاطی فراهم سازد.

جنگ یا درگیری مسلحانه یکی از علل مهم و اساسی آوارگی است که در اکثر اوقات زمینه را برای آوارگی افراد فراهم می سازد. امروزه درگیری­ های داخلی از پرشمارترین نوع مخاصمات مسلحانه محسوب شده و اغلب در خلال آن هاست که موج ­های عظیمی از آوارگان ایجاد می­ شوند. به علاوه حوادث و بلایای طبیعی مانند خشکسالی و قحطی، زلزله و سیل و یا فقر و بیکاری و وضعیت بد اقتصادی کشورها از جمله علل دیگری هستند که افراد را وادار به ترک خانه هایشان می­ سازد.

آوارگان از حمایت ­های عام موجود در نظام حقوقی بین­ المللی در شاخه ­های حقوق بشر، حقوق بشردوستانه و حقوق کیفری بین ­­المللی بهره­مندند. از این رو اعمال ارتکابی علیه آنان (به ویژه در زمان مخاصمات مسلحانه مانند تبعید و جابجایی اجباری)، نه تنها به موجب حقوق بشر و حقوق بشردوستانه ممنوع گردیده است، بلکه در قلمرو حقوق کیفری بین­المللی نیز قابل مجازات می­باشد. با این حال آوارگان هنوز هم از یک نظام حقوقی حمایتی ویژه (برخلاف پناهندگان) برخوردار نیستند. در نتیجه با توجه به اهمیت حقوق آنان، حمایتها عام موجود موردی و ناکافی بوده و مستلزم مداخله بیشتر و فعالانه­ تر نظام حقوق بشر سازمان ملل و دیگر نهادهای حقوق بشری می ­باشد.

شریعت اسلام نیز، حمایت حداکثری و نظام ­مند را به آوارگان و پناه جویان ارائه داده است، به طوری که قرن ها پیش مفاهیم وسیعی درباره حقوق بشر را مطرح کرده و برای همه انسان ها یک سلسله حقوق مشترک در تمام حوزه ­ها و ساحت­ های زندگی بشر در نظر گرفته است. همچنین دارای احکام و قواعد گسترده ­ای در زمینه حقوق بشردوستانه بوده که به عنوان عهد الهی برای مسلمانان و دولت اسلامی ایجاد الزام کرده است. بنابراین از آنجا که اعطای پناه از مصادیق نیکی و احسان به شمار آمده و امر خداوند نیز در آیات قرآن (توبه: 6) دلالت بر وجوب و تکلیف می­ کند، از این رو می ­توان تکلیف بودن پناه دادن به آوارگان و حمایت از آنان را در اسلام استنباط کرد.

وضعیت آوارگی در جهان نشان می ­دهد کماکان کشورهای اسلامی در معرض بیشترین بحران آوارگی قرار دارند که علت عمده آن، خشونت و درگیری­ های داخلی است که در بیشتر مواقع خاستگاه قبیله­ ای، نژادی و مذهبی دارد. از این رو به منظور رفع یا کاهش آوارگی در این کشورها، موثرترین راهکاری پیشنهادی؛ مدیریت تنوع قومی و فرهنگی به منظور ارتقای برابری و احترام به حقوق بشر، آزادی ­های اساسی و ارزشهای دموکراتیک است که مقامات ملی می ­توانند چنین مسئولیتی را با کمک و پشتیبانی جامعه بین ­المللی- خصوصاً سازمان همکاری های اسلامی و دادن اختیارات بیشتری به آن- انجام دهند. همچنین می­ توان با تهیه و تصویب کنوانسیونی اسلامی در زمینه اشخاص آواره، حقوق آنان و تعهدات دولت ها را تعیین نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Rights of Displaced Persons and Obligations of States Towards Them With a View to the Status of Displacement in the World and Islamic Countries

نویسندگان [English]

  • Mohammad Jasbi 1
  • Seyed Mohammad Hashemi 2
  • Mohsen Mohebi 3
1 Ph. D. Candidate in Public International Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran.
2 Professor, Department of Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University.
3 Assistant Professor, Department of Public and International Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran.
چکیده [English]

One of the important issues that has attracted the attention of international community and with which the world in 21th century is confronted in recent years is displacement crisis. Nevertheless, the study of rights of “Displaced Persons” in international instruments shows that they are not still under the protection of legal system and just enjoy the protection of general protections existed in human rights law, humanitarian law and international criminal law that are insufficient and selective. This necessitates more and active intervention of the UN human rights system. But, owing to the fact that the duties of states toward individuals are part of erga omnes obligations and even in some cases fall under jus cogens, the present research by using descriptive-analytic method, while studying and analyzing the obligations of states towards displaced persons came to this conclusion that of the most significant obligations of states are first obligation to protect and prevent the development of displacement and then obligation to accept the displaced persons.  Therefore, it seems that displacement in the emergency conditions can be considered a right for individuals and an international obligation for states. consequently, the violation of rights of displaced persons may cause the international responsibility for the wrongdoer state. In addition, a study of the displacement status in the world shows that Islamic countries are mostly exposed to the displacement crisis (more than two-thirds of the world's displaced population belongs to these countries), which is mainly due to violence and internal conflicts, which in most cases are rooted in tribal, racial and religious issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • International Obligations
  • Displaced Persons
  • Refugees
  • Human Rights
  • Islamic Countries

مراجع

قرآن کریم
1) ابراهیم­گل، علیرضا، 1396 ش، مسئولیت بین­المللی دولت، تهران، انتشارات شهر دانش، چ 9.
2) احمدی، عید­محمد، 1380 ش، «حقوق پناهندگان در اسناد بین­المللی»، نشریه معرفت، ش 49.
3) اسفندیاری، چنگیز و میرعباسی، سیدباقر، 1393 ش، «حق دسترسی به غذا در مخاصمات از منظر موازین حقوق بین­الملل»، مجله حقوقی دادگستری، سال هفتاد و هشتم، ش 88.
4)      اشرافی، مرتضی، اشرافی، مجتبی، 1395 ش، «بررسی الزامات نگرش نظام مند به کلیت حقوق بشر از دیدگاه اسلام»، مطالعات تطبیقی حقوق بشر، ش 1.
5)      توتونچیان، مهری، 1398 ش، «جایگاه حقوق اقتصادی  اجتماعی در حقوق بشر اسلامی از منظر فقه»، فصلنامه حقوق پزشکی، ویژه­نامه حقوق بشر و حقوق شهروندی، ش 6 .
6) حرعاملی، محمد بن حسن، 1401 ق، وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشرعیه، تهران، المکتب الاسلامیه، ج 1.
7) رستم­زاده، حسین، 1384 ش، «جامعه بین­المللی و تعهدات بین­المللیerga omnes »، تهران، " نشریه مرکز امور حقوقی و بین­المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، ش 33.
8)      سلیمی، عبدالحکیم، 1398 ش، اصول حقوق بشردوستانه در اسلام با نگاهی به حقوق بین­الملل، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین­المللی علوم انسانی اسلامی، انتشارات آفتاب توسعه، چ 1، ج 9.
9)      سیاحت اسفندیاری، عابدین، عندلیب، حسین، 1395 ش، «بررسی تطبیقی حقوق بشر در اسلام و غرب»، مطالعات تطبیقی حقوق بشر، ش 1.
10)  سنجری، ابراهیم، 1389 ش، «حقوق بیگانگان در حقوق بین­الملل و اسلام»، فصلنامه گفتمان حقوقی، ش 17و 18.
11)  شریفی طراز­کوهی، حسین، 1390 ش، حقوق بشردوستانه بین­المللی، تهران، انتشارات میزان، چ 1.
12)  ضیائی­بیگدلى، محمّدرضا، 1394 ش، حقوق بین‏الملل بشردوستانه، تهران، گنج دانش، چ 3.
13)  طباطبایی، محمدحسین،  1402 ق، تفسیر المیزان، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ج 2 و 4 و 9 و 13.
14)  ظریف، محمدجواد و سجادپور، سیدکاظم، 1393 ش، دیپلماسی چند جانبه، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، چ 2.
15)  عمید زنجانی، عباسعلی و دیگران، 1390 ش، حقوق بشردوستانه بین­المللی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
16)  فضائلی، مصطفی، 1398 ش، «ماهیت و مبنای تعهد به تضمین رعایت حقوق بشردوستانه از نگاه اسلام و حقوق بین­الملل»، فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 49 ، ش 3.
17)  فقیه حبیبی، علی، 1395 ش، «جایگاه حقوق بشردوستانه در اسلام و اسناد بین­المللی»، فصلنامۀ پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، سال ششم، ش 2.
18)  قارى سیدفاطمی، سیدمحمد، 1374 ش، «بررسى تطبیقى حقوق پناهندگى در فقه و اسناد بین­المللى»، نامه مفید، ش ١.
19)  -------------------، 1389 ش، حقوق بشر در جهان معاصر، تهران، شهردانش، چ 1، ج 1 و 2.
20)  قبادی لنگرودی، ارغوان، 1393 ش، «وضعیت حقوقی آوارگان خارجی ناشی از جنگ در حقوق بین­الملل»، پایان­نامه کارشناسی ارشد حقوق بین­الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی.
21)  کلینی، محمد بن یعقوب، 1418 ق، اصول کافی، ترجمه و شرح جواد مصطفوی، انتشارات علمیه اسلامیه، ج 2.
22)  کیانی­زاده، علی و دیگران، 1398 ش، «ظرفیتهای حقوق بین­الملل اسلامی برای دفاع از آسیب­دیدگان جنگی»، ماهنامه آفاق علوم انسانی، ش 28.
23)  کیهانلو، فاطمه، 1382 ش، «بررسى امکان اعمال اصل ممنوعیت اعاده در مواجهه با حرکات گسترده آوارگان جنگی»، مجله پژوهشهای حقوقی شهر دانش، ش 4.
24)  ----------، 1390 ش، پناهندگی نظریه­ها و رویه­ها، تهران، انتشارات جنگل، چ 1.
25)  گرجی، علی اکبر، 1383 ش، «مبنا و مفهوم حقوق بنیادین»، نشریه حقوق اساسی، ش 2.
26)  محقق داماد، سیدمصطفی، 1383 ش، حقوق بشردوستانه بین­المللی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
27)  مستقیمی، بهرام، 1367 ش، «بیگانگان و حقوق بین­الملل»، مجله سیاست خارجی، سال دوم، ش 4.
28)  مقسومی، مهدی، 1399 ش، «طرحی به منظور احیاء حقوق مهاجران اجباری در اسلام»، (www.maqsoumi.ir).
29)  مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، 1359 ش، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج 4 و 24.
30)  موسی­زاده، ابراهیم، کهریزی، رزیتا، 1394 ش، «حقوق پناهندگی در اسلام: منبعی برای توسعه حقوق بین­الملل پناهندگی»، مجله اندیشه­های حقوق عمومی، سال چهارم، ش 2.
31)  میرعباسی، سیدباقر و سادات­میدانی، سیدحسین، 1387 ش، دادرسی­های بین­المللی دیوان بین­المللی دادگستری در تئوری و عمل، تهران،  انتشارات جنگل، چ 2.
32)  نگهداری، عوض، 1386 ش، «جنگ، غیر نظامیان و حقوق بشردوستانه در اسلام»، نشریه معرفت، سال 16، ش 118.
33)  وزیری، مجید، حمیسی، علیرضا، 1387 ش، «اصول مشروعیت پناهندگی و موارد مشابه آن در حقوق موضوعه»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، ش2.
34)  هاشمی، سید­محمد، 1386 ش، «رابطه دولت­ها، نهادها و حقوق بشر»، مجله بازتاب اندیشه، ش 92.
35)  -------------، 1393 ش، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، تهران، انتشارات میزان، چ 3.
36) هاشمی، سید­محمد، دعاگو، حسین، 1398 ش، «جایگاه حقوق شهروندی کرامت­مدار در دکترین مسولیت حمایت در پرتو حقوق بین­الملل»، نشریه پژوهش­های اخلاقی، سال نهم، ش 4.
37)  هوهن فلدرن، زایدل، 1391 ش، حقوق بین­الملل اقتصادی؛ ترجمه قاسم زمانی، تهران، انتشارات شهر دانش، چ 5.
38) Albert, Matthew, (2010), “Governance and Prima Facie Refugee Status Determination: Clarifying the Boundaries of Temporary Protection, Group Determination, and Mass Influx”, Refugee Survey Quarterly, vol. 29, no. 1.
39) Amrei Muller, (2011), “Limitations and Derogations from Economic, Social and Cultural Rights”, Human Rights Law Review, Vol. 9.
40) Bayefsky, (1990) A. F., the Principle of Equality or Non-Discrimination in International Law, Human Rights Law Journal I, 11.
41) Bayefski, Anne F. and Fitzpatrick Joan, (2000), Human Rights and Forced Displacement, Martinus Nijhoff Publishers.
42) Care, G. and Storey H., (1995), Asylum Law, first International Judicial Conrerence, London.
43) Cartagena Declaration on Refugees, Colloquium on the International Protection of Refugees in Central Amrerica,Mexico and Panama, 22 November 1984.
44) Correal, Annie, Megan, Specia, “The Migrant Caravan: What to Know About the Thousands Traveling North”,Accessible at:https://www.nytimes.com/2018/10/26/world/americas/what-is-migrant-caravan-facts-history.htmlDraft Conchusions on Identification of Customary International Law, International Law Commission, 2018.Erin D. Mooney., (2010), Something Old, Something New, Something Borrowed Something.. Blue? The Protection Potential of a Marriage of Concepts between R2P and IDP Protection, Global Responsibility to Protect 2.
45) ICJ Report, 1962. (South West Africa. Preliminary objections).  Barcelona Traction, Light and Power Company, second phase, ICJ, Report. 1970.
46) ICJ, Gambia v. Myanmar, provisional measures, 2019, para. 75&87.
47) International Commission on Intervention and State Sovereignty (ICISS), (2001), the Responsibility to Protect.
48) IOM, (2011), Glossary on Migration, International Migration Law Series No. 25.
49) Kalin, Walter and Nina Schrepfer, (2012), "Internal displacement and the Kampala Convention; an opportunity for development actors" Internal Displacement,Monitoring Center.
50) Lauterpacht, S., & Bethlehem, D., (2003), The Scope and Content of the Principle of Non-refoulement: Opinion, Refugee Protection in International Law, Cambridge University.
51) Morel, Michele, (2013), the Right not to be Displaced in International Law, Ghent, Ghent University.
52) New York declaration, UNHCR, Quick guide, last update June 2017. Task team on comprehensive Responses, UNHCR headquarters, Geneva.
53) Plaku and M ,Kiss .B ,Gromilova .A , (2012), Climate refugees in the" 21 st century"Regional Academy on the United Nations.
54) Randle Defalco, (2009), “The Right to Food in Gaze: Israel's Obligations under International Law”, The Internet Journal of Rutgers School of Law, Vol.35.
55) Report of the Special Rapporteur on Extrajudicial, Summary or Arbitrary Execurions, E/CN. 4/2002/74.
56) Rolker, Turk, Andrew & Renita, Kablor, (2016). A minor miracle: A new global compact on refugees, center for international refugee law, university of New South Wales, Sydney.
57) The Organization of Africa Unity Convention Governing the Specific Aspects of Refugee                  Problems in Africa (1969).
58) The Responsibility to Protect Known as ICISS Report,Available. 46)  Tunkin, (1974), Theory of International Law, London, George Allen 8. Unwin.
59) UNHCR, Guidelines on International Protection NO.11: Prima Facie Recognition of Refugee Status, 2015.
60) 62) UNHCR, Protection of Refugees in Mass In Flux Situations: Overall Protection Framework, 2001.
61) UN Committee on Economic, Ssocial and Cultural Rights (CESCR), Concluding Observations, Sri Lanka E/C.12/1/Add.24, 1998.
62) UN General Assembly, NewYork Declaration for Refugees and Migrants, A/RES/71/1.2016.
63) Villagram Morales et al. (the street Children Case) Judgment of 19 November 1999, Inter-                American Court of Human Rights, Series C No. 63.
64) Word Summit Outcome Document, 2005, A/RES/60/1.
65) www.dw.com/19/06/2019.
66) www.un.org/docment.
67) Yvonne, Koning, (2013), Towards a Collective Responsibility to Protect, master thesis, University Jaume I, Castella;n de la Plana, Spain.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار