بررسی حق برکناری مقامات منتخب توسط مردم در نظام های حقوقی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد.

2 دانشیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران، پردیس فارابی.

10.22091/csiw.2020.5782.1876

چکیده

حق برکناری یا بازخوانی مقامات منتخب توسط مردم (Recall) به معنای حق مردم در برکناری مقامات منتخب پیش از پایان دوره تصدی پستشان است که به­عنوان یک رویه مبتنی بر دموکراسی مستقیم مورد توجه برخی نظام‌های حقوقی- سیاسی قرار گرفته‌ است. دشورای هماهنگ ‌سازی میان روش بازخوانی با نهادهای مؤثر دموکراسی غیرمستقیم یکی از دلایلی‌ است که باعث شده این سازکار به اندازه سایر ابزارهای دموکراسی مستقیم مورد استفاده قرارنگیرد. اما این دشواری نباید مانعی در استفاده منطقی و معقول از آن به‌منظور تحقق هرچه بیشتر مشارکت شهروندان باشد. در این مطالعه تطبیقی مشخص می‌گردد کشورهای مختلف حق بازخوانی را یا به‌صورت ترکیبی یا به‌صورت کامل در قوانین خود جای داده‌اند. در ایران اما در میان رویه‌های دموکراسی مستقیم به صراحت هیچ نشانه‌ای از آن وجود ندارد. با وجود این، به نظر می‌رسد امکان استنباط اصل پذیرش مشروعیت این سازکار بر اساس مبانی موردپذیرش اسلام و نظام حقوقی در خصوص ماهیت کارگزاری و نمایندگی و نیز تفسیرهایی مردم‌سالارانه از برخی از اصول قانون اساسی وجود ‌داشته ‌باشد. به‌منظور گسترش مشارکت مستقیم مردم در حکمرانی، می‌توان با بهره‌گیری از تجربه موفق کاربست آن در دیگر کشورها به قاعده‌گذاری این سازکار در نظام حقوقی پرداخت. با این شرط‌که این قاعده‌گذاری متضمن تضمین‌های رویه‌ای کافی باشد که شفافیت، مشروعیت و قانونیت فرایند بازخوانی را تضمین کند.

تازه های تحقیق

در این مقاله سعی شد تا با مطالعه ای تطبیقی و استفاده از تجربیات کشورهای دیگر در حوزه حق بازخوانی نشان داده شود که استفاده از این حق هم  دارای مبانی نظری است و هم به صورت عملی در کشورهای متعددی انجام می‌پذیرد و مکانیسم‌هایی برای اعمال این حق در چارچوب فرآیندی که بر مبنای نظام حقوق اساسی بومی کشورها پیش بینی شده است ،به کار گرفته می‌شود.

بررسی این موضوع که آیا حق بازخوانی به عنوان ابزاری برای تقویت یا تضعیف قدرت دموکراتیک است مستلزم فحص و بحث پیرامون ابعاد مثبت و منفی این فرایند است.بررسی نویسندگان نشان می‌دهد که مکانیسم برکناری، در صورت تحقق شرایط زیر ، عملکرد نهادی خوبی را نشان خواهد داد:

نخست اینکه شهروندان این سازوکار را برای مقابله با مقامی که مشروعیتش را به دلایل مربوط به وظایف مدیریتی خود از دست داده است استفاده کنند و نه به دلایل سیاسی. .بدیهی‌است استفاده از این مکانیسم برای حل‌و‌فصل حساب‌های سیاسی که مربوط به مدیریت مقام مربوطه نباشد باعث بروز مشکلات در عملکرد و تحکیم دموکراسی خواهد شد.دوم اینکه سازوکار استفاده از این ابزار دقیقا تبیین گردد و مرجعی برای تأیید تحقق مقدمات اجرایی آن وجود داشته باشد.درصورت تحقق شرایط قانونی الزام به نتیجه آن امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. براین اساس بسیار مهم است که چارچوب قانونی برکناری توسط قانون، در سطح ملی یا منطقه ای یا محلی ایجاد شود و روند آن یک مکانیسم کاملاً مقررات‌گذاری‌شده و نهادینه‌شده باشد.باید از هرگونه اختلاط میان مسئولیت‌های سیاسی و قانونی جلوگیری شود . مطالعات نشان می‌دهد گرچه درمیان ابزارهای دموکراسی مستقیم بازخوانی مقامات بدلیل آثاری که دارد کم‌کاربردترین ابزار است لیکن در صورت استفاده صحیح از آن می‌تواند مقوّم دموکراسی تلقی شود.

همچنین اگرچه در نظام حقوقی ایران پیش‌بینی استفاده از این مکانیسم صورت نگرفته‌است اما می‌توان با مراجعه به مبانی برخی از نظریات در خصوص ماهیت نمایندگی و کارگزاری در حکومت اسلامی و یا با تفسیر موسع‌تر از برخی از اصول قانون اساسی،اصل مشروعیت این مکانیسم را در نظام حقوقی کشورمان ثابت دانست. هرچند هم جای نظریه‌پردازی در این حوزه توسط حقوقدانان خالی است و هم باید پس از ارایه نظریه‌ای بومی و مبتنی بر چارچوب ها و مقتضیات جامعه شناختی کشورمان و البته با کمک از تجربیات موفق کشورهای دیگر در حق برکناری ،به مدلی اجرایی- و فارغ از نگاه‌های سیاسی و جناحی در اعمال این حق برای شهروندان اندیشید.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Survey on the Right to Recall of the Elected Officials by People in Legal Systems

نویسندگان [English]

  • zahra ameri 1
  • AHMAD HABIBNEZHAD 2
1 . Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, University of Bojnourd .
2 Associate Professor, Department of Public Law, Faculty of Law, University of Tehran, Farabi College.
چکیده [English]

The right to recall of the elected officials by people means the right of people to remove the elected officials from office before the end of their term that has gained the attention of some legal-political systems as a procedure based on direct democracy. The difficulty of harmonization of the recall mechanism with effective institutions of indirect democracy is one of the reasons because of which this mechanism is not as widely used as other direct democracy’s tools. But this difficulty should not prevent it from being logically and reasonably used for the realization of increasing participation of the citizens. It would be determined in this comparative study that different countries have incorporated this process, either in a mixed way or fully, in their laws. But, in Iran, among the direct democracy practices, there is no explicit sign of it. Nevertheless, it seems possible to deduce the principle of acceptance of the mechanism's legitimacy from the accepted principles of Islam and the legal system regarding the nature of representation, as well as democratic interpretations of some constitutional principles. In order to expand the direct participation of people in governance, we can apply the mechanism in the legal system by using its successful experience of usage in other countries; provided that this application entails sufficient procedural guarantees to ensure the transparency, legitimacy, and legality of the recall process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right to Recall
  • Elected Officials
  • People
  • Democracy
  • Participation

مراجع

1)     ادارة ﻛﻞ اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ  ورواﺑﻂ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﻮرای اﺳـﻼﻣﻲ،1364ش، مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی،تهران
2)     حبیب نژاد ،سید احمد ، عامری ، زهرا،1396ش، امکان سنجی عزل نماینده در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران ، فصلنامه دانش حقوق عمومی ، دوره ۶، ش ۱۸ .
3)     ---------------------------،1398ش،نقش مشارکت مردم در وضع مقررات شهری؛مطالعه تطبیقی در حقوق غرب و ایران، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال ششم،ش3.
4)     حبیب نژاد ،سید احمد ،1395ش،شرایط تحدید حقوق و آزادی ها با تاکید بر نظم عمومی، فصلنامه حقوق تطبیقی (نامه مفید) ،ش 105.
5)     ---------------،1385ش ،ماهیت نمایندگی با تکیه بر آموزه های اسلامی، فصلنامه تخصصی فقه و حقوق، ش 8.
6)     حسینی حجازی، فرزانه،1390ش، نگاهی به نهادهای سیاسی و نظام انتخاباتی مجمع فدرال کنفدراسیون سوئیس، فصلنامه اطلاع رسانی حقوقی،ش 25.
7)     خمینی، سید روح الله،1370ش، صحیفه نور،تهران، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.
8)     دوگی، لئون،1388ش، دروس حقوق عمومی، ترجمه محمدرضا ویژه،تهران، نشر میزان.
9)     رنی، آستین،1374ش، حکومت ، ترجمه لیلا سازگار، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
10)  سلطانی ،سید ناصر،1390ش،مفهوم نمایندگی در مجلس اول،مجله پژوهش های حقوقی ،دوره 10، ش 19.
11)  شوهانی، سیاوش،1389ش، عرایض؛رهیافتی به تاریخ فرودستان، فصلنامه گنجینه اسناد، سال بیستم، دفتر سوم.
12)  قاضی شریعت پناهی، ابوالفـضل،1372ش، حقـوق اساسـی و نهادهـای سیاسـی، تهران،دانـشگاه تهـران.
13)  کاتوزیان،ناصر،1378ش،گامی به سوی عدالت،تهران،انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
14)  نائینی، محمد حسین،1358ش، تنبیه الامة و تنزیه الملة، توضیحات سید محمود طالقانی،قم، بوستان کتاب.
15)  نجفی اسفاد، مرتضی ، محسنی، فرید،1379ش،حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران،الهادی.
16) Beramendi, V, Ellis, A , Kaufman, B , Kornblith, M , LeDuc, L , McGuire, P, Schiller, T and Svensson, P,(2008), Direct democracy: the International IDEA handbook IDEA, International Institute for Democracy and Electoral Assistance.
17) Book of the States (2010) (Council of State Governments, Lexington, 2010), Table 6.19: http://knowledgecenter.csg.org /drupal/system /files/ Table _6.19.pdf
18) Bowler, S ,(2004): “Recall and representation: Arnold Swarzenegger meets Edmund Burke”, Journal of Representative Democracy, Vol 40,Issue 3,pp 200-212.
19) Dalton R. J., Burklin W., Drummond A. (2001), Public Opinion and Direct Democracy, Journal of Democracy, vol. 12, pp. 141–153.
20) European Commission For Democracy Through Law(VENICE COMMISSION), Report on the Recall OF Mayors and Local Elected Reresentatives,available in:
21) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD (2019)011rev-e.
22) Garrett,E,(2004), Democracy in the Wake of the California Recall, University of Pennsylvania Law Review, Vol. 153, No. 1, pp. 239-284.
23) Geissel, B, (2008), Improving the Quality of Democracy at the Local Level: German Experiences with Participative Democratic Innovations, Paper for the Conference “Quality of Democracy, Participation and Governance: The Local Perspective”,- Castello del Buonconsiglio – Trento,pp 3-25.
24) Geissel, B and Jung, S (2018): “Recall in Germany: Explaining the Use of a Local Democratic Innovation”, Democratization, Vol 25,Issue 8,pp 1358-1378
25) Gherghina, S. (2017) Direct democracy and subjective regime legitimacy in Europe. Journal of Democratization, Vol 24,Issue 4, pp. 613-631
26) Griffith,G & Roth, L, (2010), ‘Recall Elections’, E-Brief 3/2010, NSW Parliamentary Library Research Service, February, Available in:
27) https://www.parliament.nsw.gov.au/researchpapers/Documents/recall elections/Recall%20Elections%20E%20Brief.pdf
28) House of Commons(2012), Recall of MPs, First Report of Session 2012–13, London: The Stationery Office Limited, Available in:
29) https://publications. parliament.uk /pa/cm201213/ cmselect/ cmpolcon/ 373/373.pdf
30) Kelly,R&Johnston,N(2019),Recall Election, House of Commons Library,Available in: researchbriefings.files.parliament.uk/ documents / SN05089/SN05089.pdf
31) Lawal, I. (2015),Impeachment and Recall of Legislators in Nigeria and United States of America, US-China Law Review,vol 12,pp 993-1001
32) Linder,O & Steffen,I(2006), ‘Swiss Confederation’ in Roy and Saunders (eds),Legislative,Executive and Judicial Governance in Federal Countries, McGill-Queen’s University Press
33) Malkopoulou,A(2015),Flipped elections: can recalls improve democracy? Available in: https://theconversation.com/flipped-elections-can-recalls-improve-dem.
34) McCoy,J(2006), ‘The 2004 Venezuelan Recall Referendum’, Taiwan Journal of Democracy,Vol 2,Issue 1, pp 61-80
35) Okamoto, M and Serdult, U (2016): “Recall in Japan”, Paper prepared for presentation at the 24 IPSA World Congress, Poznan, Poland
36) Piasecki, A K (2011): “Twenty years of Polish direct democracy at the local level”, in Schiller, T (ed ): Local direct democracy in Europe, Springer Science & Business Media
37) Redacted,N(2012) ,Recall of Legislators and the Removal of Members of Congress from Office, Congressional Research Service,1-13,Available in:
38) https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc96732/m1/1/high_res_d/RL30016_2012Jan05.pdf
39) Renwick,A(2011), A Citizen’s Guide to Electoral Reform, Biteback Publishing ,London
40) Serdult,U(2015), The history of a dormant institution: Legal norms and the practice of recall in Switzerland ,Journal of Representative Democracy, Volume 51, Issue 2,pp 161-172
41) Serdult, U and Welp, Y (2017), “The levelling up of a political institution Perspectives on the recall referendum”, in Ruth, S , Welp, Y and Whitehead, L : Let the people rule? Direct democracy in the twenty-frst century, ECPR Press
42) Smith ,M (2013),"The Local Recall Revisited: An Old Tool for Inclusive and Effective Participation in New Democracies" in GeiBel, B: Participatory Democratic Innovations in Europe Improving the Quality of Democracy? Barbara Budrich Publishers ,Opladen , Berlin & Toronto
43) Sonenshein, R (2006): Los Angeles: Structure of a city government, Los Angeles: League of Women Voters of Los Angeles
44) Spivak, J(2004),‘California’s Recall – Adoption of the “Grand Bounce” for Elected Officials’, California History , Vol. 82, No. 2 , pp. 20-37
45) THE CARTER CENTER ,2005,Observing the Venezuela Presidential Recall Referendum, SPECIAL REPORT SERIES,Available in: https://www.cartercenter.org/ documents/ 2020.pdf
46) Twomey, A (2011), ‘The Recall and Citizens’ Initiated Elections – Options for New South Wales, Constitutional Reform Unit,Sydney Law School,available in:https://sydney.edu.au › dam › research › centres-institutes
47) Welp, Y (2016),"Recall referendums in Peruvian municipalities: A political weapon for bad losers or an instrument of accountability?", journal of Democratization.  Vol.23 ,Issue. 7, pp 1162–1179
48) Welp,Y(2018), “Recall referendum around the world: origins, institutional designs and current debates”, in Morel, L and Qvortrup, M (eds ): The Routledge Handbook to Referendums and Direct Democracy, Abingdon, New York: Routledge.
49) Welp, Y; Milanese, J (2018). "Playing by the rules of the game: Partisan use of recall referendums in Colombia", journal of Democratization,Vol. 25, Issue. 8,pp 1379–1396
50) Welp,Y &Rey.J(2015), Recall referendum and democracy An analysis of recent experiences in Bogota and Lima,  Anuario Latinoamericano, Ciencias Políticas y Relaciones Internacionales,Vol. 2,pp 71–84
51) Zimmerman, J. F.,(2013), The Recall. Tribunal of the People ,State University of New York Press
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار