مطالعه تطبیقی ماهیت حقوقی شرط قدرت بر تسلیم در حقوق ایران، فرانسه و فقه امامیه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک.

2 دانشیار گروه حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2021.6749.2042

چکیده

قدرت بر اجرای تعهد در حقوق تعهدات به طور عام و قدرت بر تسلیم مبیع در عقد بیع به طور خاص از شرایط صحت مطلق معاملات است؛ اما در ماهیت آن اختلاف است که آیا این قدرت، از اوصاف شخص متعهد است یا فارغ از مقدورات شخصی متعهد، از شروط موضوع تعهد است و تسلیم و تسلّم چه از ناحیه متعهد و چه متعهدله و چه شخص ثالث کفایت می کند؟ از یک دیدگاه، «قدرت بر تسلیم مبیع» به استناد احکام بیع در قانون مدنی از اوصاف بایع است؛ اگر چه ناتوانی شخصی متعهد عامل بطلان معامله نیست و «قدرت بر اجرای تعهد» هم، همان «قدرت انسان متعارف بر اجرای تعهد» است. دیدگاه دیگر آن است که قدرت بر اجرای تعهد از شروط موضوع تعهد است و نه از اوصاف و شرایط طرفین معامله. به عبارت دیگر، مقدور التسلیم بودن موضوع، شرط است نه قادر بودن عاقد. هر یک از این دو نظریه در نظام های حقوقی ایران، فرانسه و فقه امامیه طرفدارانی دارد. هدف مقاله بررسی جامع قوانین، ادله حقوقی و دکترین طرفداران این دو نظریه، با روش توصیفی– تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه­ای است و این نتیجه می­رسد که شرط قدرت بر اجرای تعهد در هر سه نظام حقوقی مورد بحث، به مفهوم قابلیت اجرای تعهد، به وضعیت و حالت مورد تعهد بستگی دارد نه توانایی متعهد.

تازه های تحقیق

«قدرت بر اجرای تعهد» یک قابلیت است که جنبه عرفی و نوعی داشته و از شرایط و موضوعات مورد تعهد است نه از اوصاف متعهد. در نتیجه، اولاً، نسبی بودن قدرت بر اجرای تعهد یا تسلیم و تسلّم مبیع، اصل است و ثانیاً قدرت بر اجرای تعهد – جز در موارد استثنایی ممنوعیت ورشکسته و معسر از قبول تعهدات مالی -  خارج از مبحث اهلیت می‌باشد.

دلایل و مستندات این نتیجه گیری عبارتند از: توجه به جایگاه شرط در منابع ارائه شده، پذیرش اصل جایگزینی قدرت متعهدله یا غیر متعهد در تحقق شرط به جای قدرت متعهد، عدم تأثیر ناتوانی شخص متعهد در صحت عقد، عدم تأثیر فوت متعهد در صحت عقد، شرط قدرت بر اجرای تعهد زیر مجموعه شروط مربوط به موضوع تعهد، مداقه و امعان نظر در الفاظ مربوط به تشریح این شرط، استقراء در مصادیق گوناگون شرط قدرت بر اجرای تعهد در عقود دیگر؛ که همه ثابت می کنند که ماهیت حقوقی قدرت بر تسلیم به موضوع تعهد مربوط است و به وصف انسان و خصوصاً توانایی شخص متعهد محدود نمی‌گردد، بلکه قابلیتی است که باید مورد تعهد در ایجاد مطلق تعهدات دارا باشد.

مطالعات تطبیقی انجام شده نشان می دهد که شرط قدرت اجرای تعهد با اهلیت طرفین و پیش نیازهای عمومی یک عقد صحیح ارتباطی ندارد، بلکه با قدرت بر اجرا و تسلیم مورد تعهد پیوند دارد. لذا تفسیر صحیح از مواد قانون مدنی ایران و قوانین مدون دیگر کشورهای مسلمان از المجله الاحکام العدلیه در عثمانی گرفته و قوانین عراق و اردن تا شروح عبدالرزاق سنهوری بر قوانین کشورهای عربی و نیز نظر اکثریت فقهای متأخر امامیه، در نهایت با قوانین مدنی ایران و فرانسه یکسان است و عدم توانایی شخص متعهد می تواند با امکان اجرای موضوع تعهد از ناحیه متعهدله یا شخص ثالث جبران شود و به عبارت دیگر، متعهدله یا شخص ثالث می تواند در انجام تعهد، جایگزین متعهد اصلی گردد.

 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

\A Comparative Study of the Legal Nature of the Power to Delivery Requirement in the Law of Iran, France and Imamiyah Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Seyed Amir Mahdi Amin 1
  • Seyed Hasan Shobeiri Zanjani 2
1 Ph. D. Candidate in Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Branch of Arak.
2 Associate Professor, Departement of Intellectual Property Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Power over the performance of obligation in the law of obligations in general, and power to deliver the object of sale in the contract of sale in particular, are conditions for the absolute validity of transactions  .But there is a disagreement relating to its nature whether this power is a characteristic of the obligor or regardless of the personal abilities of the obligor,  it is one of the conditions of the subject of obligation, and taking over  and delivery by the obligor, the obligee or a third party is sufficient? From one point of view, according to the rules of sale contract in the Civil Code, "power over the conceder of the seller" is one of the characteristics of the seller. However, the personal inability of the obligor does not render the contract null and "power to flfill the obligation" is the same as "the power of a conventional individual to fulfill the obligation". Another view is that the power to fulfill the obligation is a condition of the subject of the obligation and not of the characteristics and conditions of the parties to the contract. Each of these two theories has its advocates in the legal systems of Iran, France and Imamiyah jurisprudence. This article aims at comprehensively reviewing the laws, legal evidence and doctrines of the proponents of these two theories, using a descriptive-analytical method based on library tools. It is concluded that the condition of power over the performance of an obligatione in all three legal systems in question, in the sense of the ability to perform the obligation, depends on the status and state of the obligation, not the ability of the obligor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Power of Performance
  • Excuse of Delivery
  • Characteristic of the Obligee
  • Subject of the Obligation

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمد کاظم، 1406ق، حاشیه المکاسب، با تصحیح و تعلیق سید مهدی شمس الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ1.
  2. احمدی جشفقانی، حسین علی، 1375ش، اجرای تعهد قراردادی، تهران، برهمند، چ1.
  3. اسدی، بهنام، 1394ش، آثار نقض قرارداد در حقوق ایران و انگلیس، تهران، قانون یار، چ1.
  4. امامی، سید حسن، 1371ش، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، چ11، ج2.
  5. انصاری، مرتضی، 1376ش، المکاسب، قم، دهاقانی (اسماعیلیان)، چ4، ج2،3.
  6. بحرانی، یوسف، 1405ق، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ1، ج18.
  7. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1378ش، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ10.
  8. --------------------- ، 1357ش، دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، بنیاد راستاد، چ1، ج1.
  9. حکیم، سید محسن، 1410ق، منهاج الصالحین، با تعلیقات سید محمد باقر صدر، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ1، ج2.
  10. ------------ ، بی تا، نهج الفقاهه، قم، 22 بهمن، چ1.
  11. ره پیک، سیامک (حسن)، 1368ش، «تعهد غیرقابل اجرا»، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته حقوق خصوصی، دانشگاه تربیت مدرس.
  12. سادات اخوی، سید محسن، 1371ش، «تعذر اجرای تعهدات ناشی از قرارداد»، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تهران.
  13. سنهوری، عبدالرزاق احمد، 1954م، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، قاهره، جامعه الدول العربیه، ج3.
  14. ----------------- ، 1958م، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج1.
  15. شعرانی، ابوالحسن، 1374ش، حاشیه بر تبصره المتعلمین، تهران، اسلامیه، چ4.
  16. شهید ثانی، 1410ق، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، ج1،2و3.
  17. ----- ، 1413ق، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چ1، ج4،5.
  18. شهیدی، مهدی، 1375ش، «قدرت بر تسلیم مورد معامله»، مجموعه مقالات حقوقی، تهران، حقوقدان، چ1.
  19. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، 1375ق، هدایه الطالب الی اسرار المکاسب، تبریز، اطلاعات، چ1، ج2.
  20. شیخ الاسلام، سید محمد، 1368ش، راهنمای مذهب شافعی، انتشارات دانشگاه تهران، چ4، ج1.
  21. صفایی، سید حسین، 1351ش، حقوق مدنی، تهران، مؤسسه عالی حسابداری، ج2.
  22. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، 1415ق، سؤال و جواب، به اهتمام سید مصطفی محقق داماد، تهران، مرکز نشر العلوم الاسلامی، چ1.
  23. عاملی، سید محمد جواد، 1419ق، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ1، ج19.
  24. علامه، سید مهدی، 1375ش، شروط باطل و تأثیر آن در عقود، اصفهان، مانی، چ1.
  25. فیض کاشانی، محسن، 1401ق، مفاتیح الشرایع، با تحقیق سید مهدی رجایی، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، چ1، ج3.
  26. کاتوزیان، ناصر، 1371 الف، اعمال حقوقی: قرارداد – ایقاع، تهران، شرکت انتشار، چ2.
  27. ---------- ، 1387ش، عقود معین، تهران، شرکت انتشار، چ10، ج1.
  28. ---------- ، 1371 ب، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت انتشار، چ3، ج2.
  29. مامقانی، عبدا...، 1404ق، مناهج المتقین فی فقه ائمه الحق و الیقین، قم، مؤسسه آل البیت.
  30. محقق حلی، 1408ق، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، چ 2،  ج
  31. مراغه ای، میر عبدالفتاح، 1417ق، العناوین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ2، ج2.
  32. موسوی بجنوردی، میرزا حسن، 1377ش، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، چ1، ج3.
  33. نجفی، محمد حسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چ7، ج27.
  34. نجفی خوانساری، موسی، 1373ق، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب (تقریرات میرزای نائینی)، تهران، المکتبه المحمدیه، چ1، ج1.
  35. همدانی، آقا رضا، 1416ق، مصباح الفقیه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چ1، ج14.
  • code civil des francais, (1804 & 2016).
  • Martin, Elizabeth A. (Editor), (1988), The Concise Dictionary of Law, Oxford, Oxford University Press.
  • Marty, Gabriel and Raynaud, Pierre, (1982), Droit Civil (Les obligations), 1er Volume, Paris, Sirey, Tome II.
  • Mazeaud, H., L. et J., (1969), Lecons de Droit Civil, Paris, Montchrestien, ed. 3, T. 2.
  • Robert, Micro, (1971), Dictionnaire du Francais Primordial, Paris, S.N.L. - Le Robert.
  • Solène, Rowan, (2017), "The New French Law of Contract", International & Comparative Law Quarterly, Vol. 66, Issue 4.
  • Voirin, Pierre and Goubeaux, Gilles, (1995), Droit Civil, Paris, L.G.D.J., 25e edition, Tome 1.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار