استقلال در مسئولیت حقوقی (غیرکیفری): مطالعه تطبیقی قاعده «وزر» در فقه امامیه و «مسئولیت مستقل» در حقوق بین‌‌الملل

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق بین‌‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم .

2 دانش‌آموخته‌ی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه قم.

چکیده

استقلال در مسئولیت، امری است که مقتضای عقل و عدل دانسته می‌‌شود و به این جهت است که در نظام‌‌های حقوقی مختلف، تحت عناوین گونه گون، ظهور و بروز یافته و بر آن تصریح شده است. البته وجود آن به منزله یکسانی حدود و ثغور نیست. استقلال در مسئولیت، متضمن آن است که هر شخص، مسئول عملی دانسته می‌‌شود که مرتکب آن شده است و دیگری را نمی‌‌توان بابت آن عمل، مسئول دانست. در نبود مسئولیت بین‌‌المللی کیفری برای دولت، مسئولیت بین‌‌المللی حقوقی مستقل، اقتضائات خاص خود را می‌‌طلبد و مطالعه آن در عرصه مسئولیت بین‌‌المللی حقوقی (در مقابل مسئولیت بین‌‌المللی کیفری اشخاص)، بایسته است. پژوهش پیش رو از رهگذر مطالعه تطبیقی قاعده وزر در فقه امامیه و گزاره مسئولیت مستقل در آورده‌‌های کمیسیون حقوق بین‌‌الملل سازمان ملل متحد، به عنوان نهاد علمی تدوین و توسعه تدریجی حقوق بین‌‌الملل، افزون بر به زیر ذره‌بین نهادن گزاره یاد شده، موجب می‌‌شود تا آموزه‌‌ها و انگاره‌‌های حقوق اسلامی، نقش به مراتب بیشتری در مسیر توسعه حقوق بین‌‌الملل ایفا کنند. چه این که، این گونه نه تنها به غنای حقوق بین‌‌الملل کمک می‌‌کند، کارآمدتر شدن نظام حقوقی بین‌‌المللی را در پی خواهد داشت. امری که اشاعه هر چه بیشتر اسلام، حفظ و افزایش منافع کشورهای اسلامی از جمله و به ویژه جمهوری اسلامی ایران را می‌‌تواند به دنبال داشته باشد.

تازه های تحقیق

حقوق مسئولیت بین‌المللی، یک اصل پایه‌‌ای دارد که از آن به مسئولیت مستقل یاد می‌‌شود که در واقع، بیانگر استقلال در مسئولیت بین‌‌المللی است. اصل پایه‌‌ای مسئولیت مستقل در حقوق مسئولیت بین‌‌المللی به عنوان شاخه‌‌ای از حقوق بین‌‌الملل که دربردارنده تعهدات ثانویه است، شاکله مسئولیت بین‌‌المللی ناشی از تخلف بین‌‌المللی دانسته می‌‌شود. این امر، پیش‌‌تر و بهتر در فقه امامیه مطرح شده است. حقیقت مطلب این است که استقلال در مسئولیت، گویای گزاره‌‌ای عقلی و مطابق با عدل است و آن، این که هر شخص، مسئول عمل خویش قلمداد گردد. از این رو است که در نظام‌‌های مختلف ظهور و بروز پیدا کرده است. گرچه در نظام‌‌های مختلف، تحت نام‌‌ها یا عبارت‌‌پردازی‌‌های مختلف به مفهوم استقلال در مسئولیت پرداخته شده است ولی آن چه که حائز اهمیت می‌‌باشد این است که همگی درصدد بیان مفهومی واحد در راستای تحقق عدالت هستند. علی‌الاصول، عنوان تنها می‌تواند مُشعِر بر مفهوم باشد و نه دال بر آن.

استقلال در مسئولیت، گویای آن است که هر تخلفی که صورت پذیرد، لازم است که مرتکب مسئولیت داشته باشد. در واقع، تا زمانی که آن کشور یا سازمان بین‌‌المللی، مرتکب عمل متخلفانه بین‌المللی نشده باشد، نمی‌توان آن را مسئول دانست. بدون شک، مسئولیت مستقل، اصل اصیل اِعمال مسئولیت بین‌‌المللی است. مقوله‌‌ای که نه تنها در نظام‌‌های حقوقی داخلی از جمله ایران وجود دارد که در زمینه دیگر مسئولیت بین‌‌المللی یعنی مسئولیت کیفری نیز به طور گسترده‌‌ای مطرح است. در واقع، امری عقلی است که به فراخور، در عرصه کیفری و غیرکیفری ظهور و بروز یافته است.

قاعده وزر در رابطه با بارگذاری مسئولیت بین‌‌المللی به اشخاص حقوقی نیز است. با توجه به این که کشور که گاهی از باب تسامح، به آن دولت، گفته شده است مصداق شخص حقوقی بین‌‌المللی است، می‌‌توان این قاعده را درخصوص کشورها یا به تعبیری دول در مفهوم موسع آن، در عرصه بین‌‌المللی اعمال نمود. استقلال در مسئولیت علی الاطلاق را می‌‌توان به عنوان یک گزاره‌‌ای دانست که در شئون و وجوه مختلف به اقتضای وضعیت، ظهور و بروز یافته است که یک بار در مورد مسئولیت کیفری و دیگر بار در مورد مسئولیت مدنی تجلی یافته است. نیز به فراخور هر وضعیت، هم در مورد اشخاص حقیقی و هم در مورد اشخاص حقوقی، با اقتضائات خاص خود، نمود یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Independence in Civil (Non-Criminal) Responsibility: A Comparative Study of Vizr Rule in Imamiyyah Jurisprudence & Independent Responsibility in International Law

نویسندگان [English]

  • Mohamad Setayeshpur 1
  • Ali Haddadzadeh Shakiba 2
1 Assistant Prof., International Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Islmic Republic of Iran .
2 PhD, Private Law, University of Qom, Qom, Islamic Republic of Iran.
چکیده [English]

Independence in responsibility is considered as requisite by reason and justice; hence, it has been identified by many legal systems under different titles. Of course, its existence in the legal systems, does not mean the sameness of its extension in all of them. Independence in responsibility implies that each person is responsible for the action he has committed. In the absence of international criminal responsibility for the states, independent international legal responsibility is based on its own requirements. The study investigates independent responsibility by “vizr rule” in Imamiyyah jurisprudence and independent responsibility in the International Law Commission of the United Nations, as a scientific body for the gradual development of international law that it makes the teachings and ideas of Islamic law play a far greater role in the development of international law. This way, not only would it contribute to the enrichment of international law and make the international legal system more efficient, it would also help the spread of Islamic countries profits, specially, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vizr Rule
  • Independent Responsibility
  • Imamiyyah Jurisprudence
  • International Law Commission

مراجع

قرآن کریم.
بوچاردت، دیتر، 1394ش، الفبای حقوق اتحادیه اروپا، ترجمه علی احدی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی
مجد.
توحیدی، احمدرضا، ستایش‌‌پور، محمد، 1396ش، «صلاحیت دادگاه ویژه سنگال: مزیت روش کپی و الحاق در اساس‌‌نامه‌نویسی»، تعالی حقوق، ش 21.
دلخوش، علیرضا، 1390ش، «جنبه‌‌های گوناگون «مسئولیت» در حقوق بین‌‌الملل کیفری»، مجله حقوقی بین‌‌المللی، ش44.
زحیلی، وهبه المصطفی، 1418ق، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، دمشق، دار الفکر المعاصر.
ستایش‌‌پور، محمد، عابدینی، عبدالله، 1395ش، «استفاده عراق از سلاح‌‌های شیمیایی علیه ایران در جنگ تحمیلی: مسئولیت اشتقاقی ایالات متحده آمریکا»، پژوهش حقوق عمومی، ش 50.
شافعی، ابی عبدالله محمد بن ادریس، بی‌‌تا، احکام القرآن، دارالکتب العلمیه، ج1.
شفیعی، محسن، احمدپور، اکبر، فخلعلی، محمد تقی، 1397ش، «تبیین ماهیت و مجاری قاعده نفی وزر و ابتنای ان بر سیره عقلا»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش 1.
شهید اول، بی‌‌تا، «القواعد و الفوائد»، قم، مکتبه المفید، ج2.
شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین، 1419ق، «فرائد الاصول»، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ج2.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکیری بغدادی، 1413ق، «مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام»، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، چ1، ج14.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا، 1391ش، حقوق بین‌‌الملل عمومی، تهران، گنج دانش.
عمید زنجانی، عباس علی، 1386ش، «قواعد فقه»، تهران، انتشارات سمت، ج2.
فخرالدین طریحی، 1375ش، «مجمع البحرین»، تهران، نشر مرتضوی، چ4، ج2.
قاسمی، غلامعلی، ستایش‌‌پور، محمد، 1399ش، «مسئولیت بین‌‌المللی آمریکا در شهادت سردار سلیمانی»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 2.
محمودی کردی، زهرا، 1397ش، «ماهیت اصول کلی حقوقی و کارکردهای آن در حقوق بین‌‌الملل»، مجله حقوقی بین‌‌المللی، ش 58.
مکارم شیرازی، ناصر، 1370ش، قواعد الفقهیه و الاصولیه، قم.
Ahlborn, Christiane (2012). “The Use of Analogies in Drafting the Articles on the Responsibility of International Organizations – An Appraisal of the ‘Copy-Paste Approach’”, International Organizations Law Review, vol. 9, pp. 53-66.
Alford, Roger (2011). “Apportioning Responsibility among Joint Tortfeasors for International Law Violations, Pepperdine Law Review, vol. 38, pp. 232-256.
Bell, Caitlin (2010). “Reassessing Multiple Attribution: The International Law Commission and the Behrami and Saramati Decision”, New York University Journal of International Law and Politics, vol. 42, 501-549.
Brownlie, Ian (2008). Principles of Public International Law, Oxford University Press.
Combacau, Jean and Alland, Denis (1985). Droit international public, Netherlands Yearbook of International Law, vol. 16, 81-109.
Conforti, Benedetto (2004). “Exploring the Strasbourg Case-Law: Reflections on State Responsibility for the Breach of Positive Obligations”, in Malgosia Fitzmaurice and Dan Sarooshi (edn.), Issues of State Responsibility Before International Judicial Institutions, Hart Publishing.
Crawford, James (2013), State Responsibility: General Part, Cambridge University Press.
Den Heijer, Maarten (2013). “Shared Responsibility Before the European Court of Human Rights”, Netherlands International Law Review, vol. 60, pp. 411-440.
ECHR [European Court of Human Rights] (2005). Monory against Hungary and Romania, Judgment, no. 71099/01.
ECHR [European Court of Human Rights] (2007). Behrami and Behrami against France and Saramati against France, Germany and Norway, Decision of Grand Chamber, no. 71412/01 and 78166/01.
ECHR [European Court of Human Rights] (2010). Case of Rantsev against Cyprus and Russia, Judgment, no. 25965/04.
ICJ [International Court of Justice] (1992). Report, Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Australia).
ICJ [International Court of Justice] (2003). Report, Oil Platforms (Iran v. US).
ILC [International Law Commission] (1971). Yearbook, vol. II, part. 1, Doc. A/CN/4/246 and Add. 1-3.
ILC [International Law Commission] (2001). Yearbook, vol. II, part. 2, Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, (ARSIWA).
ILC [International Law Commission] (2011). Yearbook, Report on the work of its sixty-third session, A/66/10, UNGAOR 66th Sess., Supp. No. 10. Draft Articles on Responsibility of International Organizations (ARIO).
Jeff King, A. Khalfan and Bryan Thomas (2003). Advancing the Odious Debt Doctrine, Center for International Sustaiable Development Law, McGill University Press.
Lanovoy, Vladyslav (2014). “Complicity in an Internationally Wrongful Act”, in André Nollkaemper and Ilias Plakokefalos (edn.) Principles of Shared Responsibility in International Law: An Appraisal of The State of the Art, Cambridge University Press,
p 112-136.
Noyes, John E. and Smith, Brian D. (1988). “State Responsibility and the Principle of Joint and Several Liability”, Yale Journal of International Law, vol. 13, 225-267.
Orakhelashvili, Alexander (2010). “Division of Reparation between Responsible Entities”, in James Crawford, Alain Pellet & Simon Olleson (edn.), Assistant ediotr: Kate Parlett, The Law of International Responsibility, Oxford University Press.
Patricia Adams (2004). The Odious Debt Doctrine and Iraq after Saddam, Iraq and Debt Relief, Friedrich Ebert Stiftung.
Shaw, Malcolm (2008). International Law, Cambridge University Press.
UN [United Nations] (1996). Report of the Secretary-General, A/51/389.
https://fa.wikifeqh.ir/ (Last visited: 24.06.22)
https://europe - Commonwealth of Nations (Last visited: 24.06.22)
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب
دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 35
فروردین 1402
صفحه 153-170

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار