نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

• محمد ستایش پور ¹
• علی حدادزاده شکیبا ²

¹ استادیار حقوق بین‌‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم .

² دانش‌آموخته‌ی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه قم.

چکیده

استقلال در مسئولیت، امری است که مقتضای عقل و عدل دانسته می‌‌شود و به این جهت است که در نظام‌‌های حقوقی مختلف، تحت عناوین گونه گون، ظهور و بروز یافته و بر آن تصریح شده است. البته وجود آن به منزله یکسانی حدود و ثغور نیست. استقلال در مسئولیت، متضمن آن است که هر شخص، مسئول عملی دانسته می‌‌شود که مرتکب آن شده است و دیگری را نمی‌‌توان بابت آن عمل، مسئول دانست. در نبود مسئولیت بین‌‌المللی کیفری برای دولت، مسئولیت بین‌‌المللی حقوقی مستقل، اقتضائات خاص خود را می‌‌طلبد و مطالعه آن در عرصه مسئولیت بین‌‌المللی حقوقی (در مقابل مسئولیت بین‌‌المللی کیفری اشخاص)، بایسته است. پژوهش پیش رو از رهگذر مطالعه تطبیقی قاعده وزر در فقه امامیه و گزاره مسئولیت مستقل در آورده‌‌های کمیسیون حقوق بین‌‌الملل سازمان ملل متحد، به عنوان نهاد علمی تدوین و توسعه تدریجی حقوق بین‌‌الملل، افزون بر به زیر ذره‌بین نهادن گزاره یاد شده، موجب می‌‌شود تا آموزه‌‌ها و انگاره‌‌های حقوق اسلامی، نقش به مراتب بیشتری در مسیر توسعه حقوق بین‌‌الملل ایفا کنند. چه این که، این گونه نه تنها به غنای حقوق بین‌‌الملل کمک می‌‌کند، کارآمدتر شدن نظام حقوقی بین‌‌المللی را در پی خواهد داشت. امری که اشاعه هر چه بیشتر اسلام، حفظ و افزایش منافع کشورهای اسلامی از جمله و به ویژه جمهوری اسلامی ایران را می‌‌تواند به دنبال داشته باشد.

تازه های تحقیق

حقوق مسئولیت بین‌المللی، یک اصل پایه‌‌ای دارد که از آن به مسئولیت مستقل یاد می‌‌شود که در واقع، بیانگر استقلال در مسئولیت بین‌‌المللی است. اصل پایه‌‌ای مسئولیت مستقل در حقوق مسئولیت بین‌‌المللی به عنوان شاخه‌‌ای از حقوق بین‌‌الملل که دربردارنده تعهدات ثانویه است، شاکله مسئولیت بین‌‌المللی ناشی از تخلف بین‌‌المللی دانسته می‌‌شود. این امر، پیش‌‌تر و بهتر در فقه امامیه مطرح شده است. حقیقت مطلب این است که استقلال در مسئولیت، گویای گزاره‌‌ای عقلی و مطابق با عدل است و آن، این که هر شخص، مسئول عمل خویش قلمداد گردد. از این رو است که در نظام‌‌های مختلف ظهور و بروز پیدا کرده است. گرچه در نظام‌‌های مختلف، تحت نام‌‌ها یا عبارت‌‌پردازی‌‌های مختلف به مفهوم استقلال در مسئولیت پرداخته شده است ولی آن چه که حائز اهمیت می‌‌باشد این است که همگی درصدد بیان مفهومی واحد در راستای تحقق عدالت هستند. علی‌الاصول، عنوان تنها می‌تواند مُشعِر بر مفهوم باشد و نه دال بر آن.

استقلال در مسئولیت، گویای آن است که هر تخلفی که صورت پذیرد، لازم است که مرتکب مسئولیت داشته باشد. در واقع، تا زمانی که آن کشور یا سازمان بین‌‌المللی، مرتکب عمل متخلفانه بین‌المللی نشده باشد، نمی‌توان آن را مسئول دانست. بدون شک، مسئولیت مستقل، اصل اصیل اِعمال مسئولیت بین‌‌المللی است. مقوله‌‌ای که نه تنها در نظام‌‌های حقوقی داخلی از جمله ایران وجود دارد که در زمینه دیگر مسئولیت بین‌‌المللی یعنی مسئولیت کیفری نیز به طور گسترده‌‌ای مطرح است. در واقع، امری عقلی است که به فراخور، در عرصه کیفری و غیرکیفری ظهور و بروز یافته است.

قاعده وزر در رابطه با بارگذاری مسئولیت بین‌‌المللی به اشخاص حقوقی نیز است. با توجه به این که کشور که گاهی از باب تسامح، به آن دولت، گفته شده است مصداق شخص حقوقی بین‌‌المللی است، می‌‌توان این قاعده را درخصوص کشورها یا به تعبیری دول در مفهوم موسع آن، در عرصه بین‌‌المللی اعمال نمود. استقلال در مسئولیت علی الاطلاق را می‌‌توان به عنوان یک گزاره‌‌ای دانست که در شئون و وجوه مختلف به اقتضای وضعیت، ظهور و بروز یافته است که یک بار در مورد مسئولیت کیفری و دیگر بار در مورد مسئولیت مدنی تجلی یافته است. نیز به فراخور هر وضعیت، هم در مورد اشخاص حقیقی و هم در مورد اشخاص حقوقی، با اقتضائات خاص خود، نمود یافته است.

کلیدواژه‌ها

• قاعده وزر
• مسئولیت مستقل
• فقه امامیه
• کمیسیون حقوق بین‌‌الملل

موضوعات

• حقوقی (تطبیقی حقوق اسلام و غرب)

عنوان مقاله [English]

Independence in Civil (Non-Criminal) Responsibility: A Comparative Study of Vizr Rule in Imamiyyah Jurisprudence & Independent Responsibility in International Law

نویسندگان [English]

• Mohamad Setayeshpur ¹
• Ali Haddadzadeh Shakiba ²

¹ Assistant Prof., International Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Islmic Republic of Iran .

² PhD, Private Law, University of Qom, Qom, Islamic Republic of Iran.

چکیده [English]

Independence in responsibility is considered as requisite by reason and justice; hence, it has been identified by many legal systems under different titles. Of course, its existence in the legal systems, does not mean the sameness of its extension in all of them. Independence in responsibility implies that each person is responsible for the action he has committed. In the absence of international criminal responsibility for the states, independent international legal responsibility is based on its own requirements. The study investigates independent responsibility by “vizr rule” in Imamiyyah jurisprudence and independent responsibility in the International Law Commission of the United Nations, as a scientific body for the gradual development of international law that it makes the teachings and ideas of Islamic law play a far greater role in the development of international law. This way, not only would it contribute to the enrichment of international law and make the international legal system more efficient, it would also help the spread of Islamic countries profits, specially, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

• Vizr Rule
• Independent Responsibility
• Imamiyyah Jurisprudence
• International Law Commission