فرض قانونی «ثروت غیرقابل توضیح»؛ مطالعه تطبیقی نظام حقوقی انگلیس و ایران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

10.22091/csiw.2022.8784.2352

چکیده

این مقاله به بررسی اماره قانونی نسبتاً جدیدی با عنوان Unexplained Wealth Orders (UWRs) می‌‌پردازد که می‏توان آن را معادل دارایی یا «ثروت غیر قابل توضیح» دانست. به موجب این فرض قانونی که در برخی کشورها از جمله انگلیس پذیرفته شده، شخص به موجب دستور دادگاه ملزم می‏شود درباره منشأ قانونی ثروت و دارایی‌‌های خود- که به توجه منابع مالی شناخته شده و قانونی وی هنگفت محسوب می‏شود- توضیح دهد؛ در غیر این صورت فرض می‏شود که این اموال و دارایی‌‌ها نامشروع است و باید استرداد شوند. مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به قوانین و رویه قضایی نظام حقوقی ایران و همچنین بررسی برخی روایات موجود، در جهت پذیرش و توسعه این نهاد در نظام حقوقی ایران استدلال می‏کند و با توجه به داده‌‌ها و یافته‌‌های پژوهش به ویژه رویه قضایی دادگاههای ویژه اصل (49) قانون اساسی، نشان داده است پذیرش این فرض می‏تواند یکی از گامهای مؤثر در زمینه مبارزه جدی با فساد اقتصادی باشد.

تازه های تحقیق

یکی از ضرورت‌های مبارزه با فساد اقتصادی، روزآمدسازی قواعد سنتی حاکم بر استرداد دارایی‌‌های نامشروع، متناسب با مقوله استرداد عواید ناشی از فساد است. این امر پرداختی دوباره به قواعد مانوس و سنتی حقوق مدنی را می‏طلبد.

امروزه در برخی نظام‌‌های حقوقی به جای توسل بی‌مورد به اماره به سختی خدشه‌پذیر تصرف و تبعاً به یکباره مشروع فرض کردن دارایی‏های همه اشخاص، ساز‏و‏کاری طراحی شده است که برخی افراد مطابق قانون به دستور دادگاه ملزم به ارائه توضیح جهت اثبات منشأ قانونی دارایی‌‌های موضوع بحث باشند؛ به گونه‏ای که استنکاف از این دستور و یا عدم بیان توضیحات قانع‏کننده، مطابق فرض قانونی، مثبت نامشروع بودن مکاسب اموال و دارایی‌‌های مذکور خواهد بود.

جز قوانین ملی، در برخی اسناد بین‌‌المللی از جمله کنوانسیون مریدا که مهم‌ترین سند بین‌‌المللی در خصوص مبارزه با فساد است، این امر به صراحت مورد پذیرش قرار گرفته است. درباره موضع نظام حقوقی ایران اما، هرچند نشانه‌هایی از پذیرش این فرض- که به نوعی مبتنی بر بنای عقلاست- در رویه عملی محاکم ویژه اصل (49) قانون اساسی ملاحظه می‏شود، اما در مجموعه قوانین ایران به صراحت این فرض مورد پذیرش قرار نگرفته و آنچه موجود است دلالت آشکاری بر این امر ندارد و نظر به فضای عمل در مجموع ناکافی است. با توجه به اینکه یکی از کارکردهای مهم مطالعات تطبیقی، بهره‏گیری از یافته‌‌های حاصل ازآن در جهت اصلاح قوانین داخلی یا وضع مقررات جدید است و همچنین با لحاظ مبانی فقهی و روایی و توجه به بنای عقلا، تدوین یک مقرره مرتبط در مجموعه قوانین مربوط با دادگاه‌های ویژه اصل (49)، پیشنهاد می‌‌شود.

البته باید توجه داشت که این موضوع به هیچ وجه به این معنا نیست که بتوان به سادگی و به دلایل واهی حق مالکیت اشخاص را نادیده گرفت؛ هر نوع استرداد باید با رعایت قوانین و مقررات ماهوی و شکلی صورت گیرد. مطابق قواعد آئین دادرسی و نظام ادله اثبات دعوا، هر ادعایی نیازمند اثبات است و بار اثبات دلیل بر عهده مدعی است. بلکه مراد آن است که تنگناها و دشواری‎های اثبات ادعا در حوزه دارایی‌های نامشروع ـ به ویژه حاصل از فساد اقتصادی ـ تسهیل شوند و امارات قانونی جدید گستره بیشتری برای اثبات خلاف اصل را بیابند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Legal Presumption of "Unexplained Wealth"; A Comparative Study of English and Iranian Law

نویسنده [English]

  • seyyede omolbanin Hoseini
Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

The study examines a relatively novel legal presumption called "Unexplained Wealth Orders" (UWRs). According to this legal rebuttable presumption that is accepted in some countries, including England, a person is required by court order to explain about the legal origin of his wealth and assets- which is considered as extraordinary wealth, with regard to his/her known and legal income; otherwise, it is assumed that these properties and assets are illegal and must be restituted. The study argues for the adoption and development of this assumption in the Iranian legal system through a descriptive-analytical design, citing the laws and judicial procedures of the Iranian legal system, as well as examining some Hadīths. Findings, with regard specifically to the jurisprudence of Special Courts of Article 49 of the Iranian Constitution, suggest that accepting such assumption could be one of the effective steps in fighting financial corruption.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fight against Economic Corruption
  • Civil Law Capacities
  • Rebuttable Presumption
  • Unexplained Wealth
  • Special Courts of Article 49 of the Iranian Constitution

مراجع

اکرمی، روح‌الله، 1400ش، قاعده رد دلیل در حقوق کیفری کشورهای مسلمان و نظام کامن لا، فصلنامه پژوهشهای تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش 28.
جورداق، جورج، 1375ش، روائع نهج‌البلاغه، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، چ2.
حر عاملی، محمد بن الحسن، 1409ق، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چ1، ج27.
حسینی، سیده ام‌البنین، عیسائی تفرشی، محمد، 1397ش، «بازتعریف مفهوم استرداد دارایی‌‌های نامشروع در نظام حقوقی انگلیس و ایران» پژوهش‌‌های حقوق تطبیقی، دوره 22، ش4.
حسینی شیرازى، سید محمد، 1426ق، «الفقه، السلم و السلام»، بیروت: «دار العلوم للتحقیق و الطباعة و النشر و التوزیع، چ1.
شمس الدین، محمد مهدی، 1392 ق، دراسات فی نهج‌البلاغه، بیروت، دار الزهراء، چ2.
شمس، عبدالله، 1387ش، ادله اثبات دعوا، انتشارات دراک، چ2.
عمید زنجانی، عباسعلی، 1368ش، فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیر‎کبیر، چ2، ج5.
قرقانی، علیرضا، 1398ش، «اصل مصونیت در برابر خود اتهامی در محاکم کیفری بین‌‌المللی، مجله پژوهشهای حقوقی، ش 8.
کاتوزیان، ناصر، 1385ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ7، ج1.
متقی الهندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، 1401ق، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، مؤسسة الرسالة، چ5، ج6.
محقق داماد، سید مصطفی، 1387ش، قواعد فقه (بخش مدنی)، مرکز نشر علوم اسلامی، چ17، ج1.
محمدی ری‎شهری، محمد، 1388ش، منتخب میزان الحکمه (با ترجمه فارسی)، قم، سازمان چاپ و نشر، ویرایش دوم.، ج2.
مسعودی، محمد مهدی، 1374ش، «گستره مباحث فقهی قرآن»، نشریه پژوهش‎های قرآنی،، دوره 1، ش 4.
مهرپور، حسین، 1396ش، «اصل چهل و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مقاله منتشر شده در دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، به کوشش دکتر امیرحسین نیاز‌پور، نشر میزان، چ1.
مهریزی، مهدی، بی‌تا، «اجتهاد معاصر، کفایت‌‌ها و کمبودها»، نشریهی آینهی پژوهش، ش 83.
نوبهار، رحیم، 1394ش، «جستاری در تقسیم‎بندی باب‎های فقهی و پیامدهای روش‎شناختی آن»، فصل‎نامه راهبرد، ش76.
دادگاه انقلاب مرکز، دادنامه شماره 4425 مورخ 22/4/ 1364.
دادگاه انقلاب مرکز، دادنامه شماره 19982 مورخ 17/ 9/ 1368.
دادگاه انقلاب مرکز، پرونده شماره کلاسه 63/3/5094513.
دادگاه انقلاب مرکز، پرونده شماره مکانیزه 9409980260300210.
دادگاه انقلاب مرکز، پرونده شماره کلاسه 137/94/تا/ 66768‎.
https://www.isna.ir
Abeyagoonasekera, A. (2020). "Unexplained Wealth and for What Purpose: A Sri Lankan Perspective", Journal of Financial Crime, 27(1).
Aziz, N. A. & Raof, N. A. (2021). Recovery of Corrupt Assets via Unexplained Wealth Order. Environment-Behavior Proceedings Journal, 6(17).
Booz Allen Hamilton. (2011). Comparative Evaluation of Unexplained Wealth Orders: a Report for US Department of Justice. Available at: https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/comparative-evaluation-unexplained-wealth-orders.
Greenberg, Th., M Samuel, L. & Gray, L. (2009). Stolen Asset Recovery: A Good Practices Guide for Non-conviction Based Asset Forfeiture, Washington: The World Bank.
Julian, R. (2019). "Unexplained Wealth Orders (UWOs) Under the UK's Criminal Finances Act 2017: The Role of Tax Laws and Tax Authorities in Its Successful Implementation", WU International Taxation Research Paper Series No. 2019 - 02.
Helmholz, R. H., Charles, M., Gray, J H., Langbein, E., Moglen, H., Smith, A. & Alschuler, W. (1997). The Privilege Against Self-Incrimination: Its Origins and Development, University of Chicago Press.
Rees, E., Fisher, R. & Thomas, R. (2015). Blackstone's Guide to the Proceeds of Crime Act 2002, 5th Ed, Oxford University Press.
Sproat, P. (2018). Unexplained Wealth Orders: An Explanation, Assessment and Set of Predictions, The Journal of Criminal Law, Volume 82, Issue 3.
Home Office. (2017). Criminal Finances Bill- Unexplained Wealth Orders Impact Assessment (10 January 2017) (IA No: HO 0260).
The United Nations Convention against Corruption (UNCAC), (2003).
Criminal Finances Act 2017 (UK).
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار