مطالعه تطبیقی اصل تناسب مجازات در جرایم مواد مخدر و مولفه‌‌های موثر در اعمال آن در حقوق ایران و غرب

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد.

چکیده

اصل تناسب مجازات به عنوان یکی از اصول بنیادین حقوق کیفری، متضمن تعیین مجازاتهایی است که با ضرر اجتماعی ناشی از جرم همخوانی داشته باشد. در این میان، اعمال این اصل در جرایم مواد مخدر و در مرحله تقنین، با توجه به اهمیت این جرایم و پیچیدگی آنها، نیازمند دقت نظر و ظرافت طبع قانونگذار است. بدین ترتیب که با لحاظ مولفه‌‌های موثر در اعمال اصل تناسب از بی‌عدالتی در تعیین و اجرای کیفر کاسته و به تبع اهداف مورد انتظار از مجازات همچون بازدارندگی را دستیافتی‌تر نماید. رفتار مرتکب و نوع جرم ارتکابی، نقش متهم و نحوه مداخله وی در جرم و نیز شدت و وخامت جرم ارتکابی از مهمترین مولفه‌‌هایی هستند که در اعمال اصل تناسب مجازات در این جرایم موثرند. حال آنکه قانونگذار در قانون مبارزه با مواد مخدر صرفاً بر تناسب میان کمیت مواد با میزان مجازات تأکید داشته و سایر مولفه‌‌ها را نادیده گرفته است.

تازه های تحقیق

تناسب مجازات، اصلی بنیادین در حقوق کیفری قلمداد شده و متضمن پیش‌‌بینی مجازات قانونی است که با ضرر اجتماعی ناشی از جرم انطباق و همخوانی داشته باشد. در این میان رعایت اصل مذکور در جرایم مواد مخدر به دلیل پیچیدگی سنجش ضرر اجتماعی ناشی از آنها نیازمند دقت نظر و ظرافت طبع بیشتری است. در طیف جرایم مواد مخدر، تنوع رفتارهای مجرمانه، تنوع مواد مخدر از حیث آسیب‌زایی و نیز نقش‌‌های متنوعی که از سوی بازیگران این عرصه ایفا می‌‌شود بر شدت ضرر اجتماعی ناشی از جرم تاثیرگذار است. نگاهی به قانون مبارزه با مواد مخدر گویای این نکته است که قانونگذار در تعیین مجازات بیش از هر مولفه دیگری بر تناسب وزنی مواد مخدر تمرکز داشته است. امری که منصفانه بودن مجازات در حوزه مواد مخدر را با چالشی جدی مواجه می‌‌سازد. بنحوی که در بسیاری از موارد افراد خرده پا، حمل بران و کسانی که کار را برای دیگران انجام می‌‌دهند و نیز مصرف‌‌کنندگان فروشنده که بیش از قاچاقچیان کلان در معرض تعقیب و دستگیری قرار دارند، متحمل مجازاتی می‌‌شوند که بسیار سنگین بوده و با غفلت از اصل تناسب جرم و مجازات پیش‌‌بینی و تعیین گشته است. رویکرد اخیر در جرایم مواد مخدر حاوی لحاظ و اعمال مولفه‌‌هایی در تعیین مجازات است که به رعایت هر چه بیشتر اصل تناسب مجازات در این جرایم کمک کند. رفتار مرتکب، نقش وی در ارتکاب جرم و شدت و وخامت جرم مهمترین مولفه‌‌هایی هستند که امروزه در دنیا و در جهت اعمال دقیق‌تر اصل تناسب در جرایم مواد مخدر مورد توجه قانونگذاران مختلف قرار گرفته‌‌اند. در طیف رفتارها و نوع جرایم، از یک سو، رفتارهای سوداگرانه و رفتارهای مصرف‌گرایانه قابل تفکیک‌اند. از دیگر سو میان رفتارهای سوداگرانه و یا مصرف‌گرایانه نیز تفاوتهایی وجود دارد که بر میزان ضرر اجتماعی جرم تاثیرگذار است. برای نمونه می‌‌توان به فروشندگان مصرف‌‌کننده و نیز نگهدارندگان مواد برای مصرف شخصی اشاره کرد. نقش متهم در ارتکاب جرم نیز مولفه دیگری برای سنجش میزان ضرر اجتماعی وارده است. از این منظر مرتکب می‌‌تواند از یک حمل بر ساده تا سردسته باند قاچاق متغیر باشد و همین امر، ضرورت تعیین مجازات متناسب را آشکار می‌‌سازد به علاوه نوع مواد مخدر و میزان آنها متغیرهایی هستند که بر شدت و وخامت جرم تأثیرگذار بوده و به تبع می‌‌بایست در اعمال اصل تناسب مجازات، مورد توجه قانونگذار قرار گیرند. قانونگذار ما در قانون مبارزه با مواد مخدر، بیشترین تاکید را بر تناسب وزنی داشته و از سایر مولفه‌‌ها غافل مانده است. توجه به نقش مرتکبان نیز در ماده (45) الحاقی به قانون مبارزه با مواد مخدر دیده می‌‌شوند که نشان از گرایش قانونگذار بر فراهم آوردن بهتر زمینه اعمال اصل تناسب مجازات دارد. با این همه قوانین موجود تا اعمال اصل تناسب مجازات راهی طولانی در پیش دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Principle of Proportionality in Drug Offenses and Its Effective Factors in the Application of Iranian and Western Laws

نویسنده [English]

  • Elham Heidari
Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Literature and Humanities, Shahrekord University.
چکیده [English]

The principle of proportionality in criminal law is considered one of the fundamental principles, which entails determining punishments that correspond to the social harm caused by the crime. In the case of drug offenses, the application of this principle during the legislative stage requires careful consideration and subtlety on the part of the Legislature due to the complexity of such offenses. By taking into account the effective factors in the application of the principle of proportionality, unjustness in the determination and implementation of punishments can be minimized, and the expected goals of punishment, such as deterrence, can be better achieved. The behavior of the offender, the nature of the committed crime, the role of the accused, their involvement in the crime, and the severity and gravity of the offense are among the most influential factors in the application of the principle of proportionality in drug offenses. However, the Legislature in the Anti-Drug Law has solely emphasized the proportionality between the quantity of drugs and the level of punishment, disregarding other essential factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of Proportionality
  • Drug Offenses
  • Severity of the Crime
  • Role of the Accused
  • Nature of the Crime

مراجع

دهخدا، علی اکبر، 1385ش، فرهنگ متوسط دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده و دیگران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ 1، ج 2.
رحمدل، منصور، 1395ش، حقوق کیفری مواد مخدر، تهران، نشر دادگستر، چ 4.
ساکی، محمدرضا، کونانی، سلمان، 1398ش، بایدها و نبایدهای حذف مجازات اعدام از جرایم مواد مخدر، تهران، فصلنامه دیدگاه‌‌های حقوق قضایی، دوره 24 ش 87.
سبزواری‌نژاد، حجت، 1396ش، جایگاه اصل تناسب جرم و مجازات در حقوق کیفری ایران و انگلستان، دوفصلنامۀ دیدگاههای حقوق قضایی، ش 77 و 78.
صادقی، آزاده، فرجیها، محمد، حبیب‌زاده، محمد جعفر، امیدی، جلیل، 1396ش، پیامدهای تعیین کیفر در جرایم مواد مخدر بر پایه کمیت مواد در نظام تقنینی ایران و ایالات متحده آمریکا، تهران، پژوهش‌‌های حقوق تطبیقی، دوره 21، ش 1.
طیبی، حسین، 1396ش، جایگاه اصل تناسب در تعیین کیفرهای ناظر بر جرم قاچاق مواد مخدر در حقوق ایران، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
عمید، حسن، 1389ش، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات راه رشد، چ 1.
فرهودیان، علی، رحیمی موقر، آفرین، صفاتیان، سعید، محمدی، فهیمه، 1391 ش، بررسی کیفی وضعیت کراک در شهر تهران، تهران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال12، ش 47.
ساکی، محمدرضا، 1396ش، مواد مخدر و روان گردان از دیدگاه علوم جنایی و حقوق بین‌الملل، تهران، نشر جاودانه.
معین، محمد، 1386ش، فرهنگ معین، تهران، انتشارات زرین، چ 2، ج 2و4.
هوشیار، مهدی، 1388ش، رویکرد اصل تناسب ترتیبی به نظام رتبه‌بندی مجازاتها در حقوق کیفری ایران، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
Corda, A. (2011). Imprisonment for Drug-Related Offenses in Argentina. In Transnational Institute & Washington Office on Latin America.
Fleetwood, J. (2011). Penalties and Practice in the International Cocaine Trade. British Journal of Criminology, 51.
Foulds, A. J., & Nutt, D. (2020). Principled Sentencing for Drug Supply Offences: Revised Methamphetamine Sentencing Guidelines in New Zealand. Drug Science Policy and Law, 6.
Grover, A. (2010). Annual Thematic Report of the Special Rapporteur on the Right to Health.
Lai, G. (2012). Drugs, Crime and Punishment: Proportionality of Sentencing for Drug Offences. Series on Legislative Reform of Drug Policies, No. 2.
Stevens, A. (2019). Depenalization, Diversion and Decriminalization: A Realist Review and Program Theory of Alternatives to Criminalization for Simple Drug Possession. European Journal of Criminology.
Committee on Economic, Social and Economic Rights. (2000). General Comment No. 14: The Right to the Highest Attainable Standard of Health.
European Commission. (2009). Report from the Commission on the Implementation Framework Decision 2004/757/JHA. Rights Committee. (1999). General Comment No. 27 on Freedom of Movement (Article 12).
Inter-American Court of Human Rights. (1994, January 21). Gangaram Pandey Case, para. 48.
Silver and Others v. the United Kingdom, (Article 50) 5947/72; 6205/73; 7052; 75 [1983] ECHR 11, (24 October 1983).
Sporrong and Lönnroth v. Sweden, 7151/75, ECHR 5, (23 September 1982).
Http://druglawreform.info/en/issues/decriminalization.
Http://sentencingcouncil.judiciary.gov.uk/docs/Drug_Offences_Definitive_Guideline_final_(web).pdf
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار