نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.
چکیده
تخلف از اجرای مفاد قرارداد ممکن است غیرعمدی یا عامدانه باشد. نقضعامدانه شدیدترین شیوه نقض قرارداد است؛ به همین علت در نظامهای حقوقی مختلف، آثار منحصر به فردی برای این نوع نقض شناخته شده که در موقعیتهای نقض غیرعمدی مانندی ندارند. یکی از مهمترین آثار نقضعامدانه در بستر ترتیبات جبرانی توافقی، عدم امکان تمسک متعهد ناقض به شرط معافیت از مسئولیتی است که از رهگذر قرارداد به سود خود تحصیل کردهاست. متعهدی که عامدانه و به دلخواه از اجرای آنچه به عهدهگرفته، شانه خالی میکند، نبایستی مجاز باشد در پناه شرط عدم مسئولیت مندرج در قرارداد، از تبعات اضرارعمدی خود به طرف دیگر بگریزد. در این مقاله با شیوه توصیفی- تحلیلی، این اثر کاربردی و مهم نقضعامدانه بر اعتبار شروط معافیت از مسئولیت قراردادی با نگاه عینی و در بستر مقررات و رویه قضایی نظامهای حقوقی نماینده سه خانواده بزرگ حقوقی (رومی- ژرمنی، کامنلا و حقوق اسلامی)، مورد بررسی قرارگرفته است.
تازه های تحقیق
در نظامهای حقوقی مختلف، برای نقضعامدانه، که شدیدترین شیوه نقض قرارداد است، آثار منحصر بهفردی شناختهشدهاست. در رابطه با تأثیر نقضعامدانه برسرنوشت شروط معافیت از مسئولیت، بطورکلی میتوانگفت مؤدای قوانین و رویه محاکم درکشورهای تابع نظام حقوقنوشته بیاعتباری این شروط در موقعیتهای نقضعامدانه بعنوان قاعدهکلی است. آراء متعدد صادره از محاکمعالی درکشورهای مختلف- از جمله انگلستان، ایالاتمتحده، فرانسه، آلمان و هلند- صراحتاً بر این امر صحه میگذارند. اما در نظامهایکامنلایی اصولاً شروط معافیت از مسئولیت، نقضهای عامدانه را نیز در برمیگیرند؛ با اینحال، درشرائط مقتضی، عامدانه بودن نقض میتواند بعنوان فاکتوری درکنار اوضاع و احوال دیگر، بر اعتبار این شروط اثرگذار باشد. در حقوق ایران نیز هرچند مقرره عامی در این رابطه وجود ندارد اما علاوه بر برخی فروعات قانونی خاص، رویه قضایی و دکترین حقوقی حاکی از بیاعتباری شروط معافیت از مسئولیت در موارد نقض عامدانه قرارداد است.
در فقه امامیه نیز برآمدِ بررسی مجاریِ عملکرد علم، عمد و سوءنیت در باب معاملات، بطورکلی حاکی از لزوم شدّت عمل در قبال رفتارهای ناهنجار عامدانه است. علاوه براین، بطورخاص در برخی نهادهای فقهی مشابه با شروط معافیت از مسئولیت، درمواردیکه سوءنیت و نیرنگ متعهد سبب ورود زیان به طرف دیگر میشود، فقها غالباً شرط عدم ضمان را بیاعتبار تلقیکردهاند. بهنظر میرسد درهرجا که یکی از طرفین بخواهد در قالب شرط، از ضمان تقصیر عامدانه خود بگریزد، میتوان از ملاک این موارد استفاده و حکم به بطلان چنین شروطیکرد. نهایتاً، روشن است که درمجموع مذاق فقها و روح شریعت بر این استکه درقبال ارتکاب رفتارهای زیانبار عامدانه و همراه با سوءنیت، ضمانت اجراهای شدیدتری در مقایسه با تخلفات غیرعمدی لحاظ کنند؛ حال این شدت عمل ممکن است به گونههای متفاوتی متجلی شود، گاه با افزایش میزان خسارت قابل پرداخت توسط مرتکب (خسارات غیرمنتسب به غاصب)، گاه با ایجاد حق پایان دادن به رابطه حقوقی برای طرف دیگر (خیارتدلیس)، گاهی با بیاعتباری شرطی که مرتکب به سود خود تحصیلکرده (شرط تبرّی از عیوب همراه با تدلیس) و گاه دیگر با سلب حقهایی که در موقعیتهای عادی برخوردار است (مشتری عالم در بیع فضولی).
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Impact of Intentional Breach of Contract on the Validity of Exemption Clauses (A Comparative Study in Civil Law, Common Law, and Islamic Legal Systems, with Emphasis on Judicial Practices and Jurisprudential Foundations)
نویسندگان [English]
- Ebrahim Abdipour Fard 1
- Rohollah Rezayi 2
1 Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 PhD Student in Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]
Failure to perform contractual obligations may be unintentional or intentional. Intentional breach represents the most severe form of contract violation, consequently leading to unique consequences not applicable in cases of unintentional breaches, among various legal systems. One of the significant effects of intentional breach within the framework of compensatory arrangements is the inability of the breaching party to rely on an exemption clause it has obtained as a contractual benefit. A party that intentionally and willingly fails to fulfill its obligations should not be allowed to escape the consequences of its deliberate harmful actions by seeking refuge in an exemption clause contained within the contract. This article employs a descriptive-analytical approach to examine the practical and significant impact of intentional breach on the validity of contractual exemption clauses from an objective perspective, within the regulatory framework and judicial practices of three major legal systems (Roman-Germanic, Common Law, and Islamic Law).
کلیدواژهها [English]
- Contractual Breach
- Liability Limitation Clause
- Exemption Clause
- Intentional Breach
- Validity of Clause
ارسال نظر در مورد این مقاله