نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.
2 دکترای حقوق بینالملل، دانشکده علوم انسانی و حقوق، دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان.
3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
پیشرفتهای بشر در زمینه علم و تکنولوژی باعث دستیابی انسان به سلاحهایی شده که نسبت بهگذشته مخربتر و کشندهتر شدهاند. مهلکترین این جنگافزارها، سلاحهای بیولوژیک هستند. دامنه کشتار این سلاحها آنچنان وسیع و گسترده است که محدود نمودن تأثیرات و کنترل آنها تقریباً غیرممکن است و این در حالی است که یکی از اصول مسلم و بنیادین حقوق بشردوستانه، بر اساس موازین اسلامی و اسناد بینالمللی، اصل حمایت از غیرنظامیان، اصل حمایت از کرامت انسانی و اصل حمایت از محیطزیست میباشد. علاوه بر این، عدم مشروعیت استفاده از سلاحهای بیولوژیک، برخاسته از اصول اخلاقی و انسانی نظیر اصل تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان، اصل منع ایراد و تحمیل درد و رنج بیهودهای است که اصول یاد شده در منابع فقه اسلامی و اسناد مختلف حقوق بشردوستانه بینالمللی بهصورتهای مختلف نمود یافته است که در کل تشکیلدهنده اصول جامع ناظر بر حقوق مخاصمات مسلحانه است و برای نیل و دستیابی به این اهداف عالی اخلاقی و انسانی لازم است در عمل گامهای بلند و استواری در صحنه بینالمللی برداشته شود.
ازنظر قانونی نیز عدم کاربرد و ممنوعیت بهکارگیری سلاحهای بیولوژیک مستند به معاهدات بینالمللی متعددی است که کاربرد سلاحهای بیولوژیک را ممنوع اعلام کردهاند، به طوریکه امروزه سه نوع تعهد بینالمللی؛ یعنی اصل انسانی بودن درگیریها، اصل محدودیت در بهکارگیری هر نوع جنگافزار و روش و فنون جنگی وجود دارد که دولتها با توجه بهآثار فجیع ناشی از کاربرد سلاحهای بیولوژیک، ملزم بهرعایت آن هستند. درمورد تعهد اول، یعنی اصل انسانی بودن درگیریها، مقدمه پروتکل دوم الحاقی به کنوانسیونهای چهارگانه ژنو مقرر میدارد که اگر یک اقدام جنگی از طریق معاهدات بینالمللی یا حقوق عرفی منع نشده باشد، این به آن معنا نیست که آن اقدام جنگی لزوماً موجه است؛ بنابراین، در صورت نبود قواعد خاص، بایستی به اصول انسانیت و حکم وجدان عمومی توجه کرد. دومین الزام دولتها در عرصه بهکارگیری سلاحهای بیولوژیک، تعهدشان بهاصل محدودیت در بهکارگیری هر نوع جنگافزار بر اساس ماده 35 پروتکل اول الحاقی به کنوانسیونهای چهارگانه ژنو است. بر اساس این اصل، اصول و قواعد حقوق بینالمل بشردوستانه، به کلیه انواع جنگافزارها تسری پیدا میکند. نهایتاً، بهموجب ماده 36 پروتکل اول الحاقی که امروزه، این ماده یکی از قواعد آمره بینالمللی محسوب میشود و دولتهای غیرعضو پروتکل نیز ملزم به رعایت آن هستند، دولتها متعهد شدهاند تا در تمامی شرایط، اصول و قواعد حقوق بشردوستانه را در بهکارگیری انواع شیوه و روشهای جنگی رعایت کنند. همچنین با توجه به نظریه مشورتی دیوان میتوان به این نتیجه رسید که آثار ناشی از کاربرد سلاحهای کشتارجمعی (هستهای و بیولوژیک و شیمیایی) در زمان و مکان نمیگنجد؛ بنابراین کاربرد اینگونه سلاحها با ارزشهای بینالمللی و بشری در تعارض است و کاربرد آنها میتواند به شدیدترین شکل ممکن این ارزشها را نقض کند.
درنتیجه با توسل به اصول و قواعد حقوق بشردوستانه بایستی کاربرد سلاحهای بیولوژیک در مخاصمات مسلحانه غیر قانونی و ممنوع گردد؛ چراکه با فرض ابتنای حقوق بشردوستانه بر ارزشهای بشری و تضمین و تأمین منافع بشریت، کاربرد سلاحهای بیولوژیک با آن همه آثار منفی اجتنابناپذیر برای حیات و بقای بشری، نهتنها نمیتواند مجاز باشد؛ بلکه به دلیل نقض بسیاری از اصول و قواعد حقوق بشردوستانه و امنیت انسانی و ایجاد جراحات اضافی یا درد غیرضروری، بایستی ممنوع باشد. همچنین با توجه به آموزههای حقوق اسلامی هیچ تردیدی در حرمت و ممنوعیت بهکارگیری سلاحهای بیولوژیک وجود ندارد و حرمت کرامت انسانی اصل حداقلی صدمه و زیان و بقای نسل بشر را میتوان بهعنوان مبانی، قواعد و دلایلی دانست که این حرمت و ممنوعیت را تأیید میکنند. بنابراین تعارض موجود بین گزاره اسلامی با اصل منع تبعیض مندرج در کنوانسیون، ظاهری است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Biological weapons are a category of military weapons that differ from conventional arms in that they use biological agents instead of explosive materials. These agents are microscopic living organisms that threaten the life and health of humans, animals, and plants by secreting harmful substances, regardless of their own survival conditions. Due to their unique characteristics, the use of biological weapons poses a serious threat to global health, peace, and security. The findings of this descriptive-analytical study indicate that, although such weapons did not exist in their current form at the time of the advent of Islam, both international humanitarian law and Islamic Sharia provide analogous legal principles prohibiting their use. In addition to invoking international humanitarian law instruments, the prohibition of such weapons can be supported by Islamic teachings and the rules of Sharia. These principles reflect fundamental humanitarian and human rights values that align with rational law and the broader interests of human society.
کلیدواژهها [English]
ارسال نظر در مورد این مقاله