هدایتگری و مداخله‌گری دولت بر معادن در نظام حقوقی ایران با نگاهی بر نظریات فقهی و تطبیق آن با کشور مکزیک

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.

2 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی ورامین، تهران، ایران

3 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران.

چکیده

هدایتگری‌ها و مداخلات در معادن، توسط دولت از دوران گذشته تاکنون همواره تأثیر بارز و شایانی در بخش معادن داشته است. دیدگاه قانون‌گذار در اعطای صلاحیت هدایتگری و مداخله‌گری، ریشه در نظرات فقهی پیرامون مالکیت معادن دارد که بعضاً این نظریات با یکدیگر در تضاد است و انعکاس این تضادها در قوانین معدنی از سال‌های گذشته تا به امروز کاملاً واضح است. لذا در این مقاله، ابتدا نظرات فقهی پیرامون معادن در فقه شیعه بیان و در ادامه به واکاوی قوانین که مبین حدود و ابزارهای هدایتگری و مداخلات دولت است، پرداخته خواهد شد. متعاقب آن به‌دلیل وجود معادن معتنابه و نفت‌خیز بودن و تشابه نظام حقوقی (رومی‌ژرمنی یا حقوق نوشته) با کشورمان به بررسی معادن در کشور مکزیک می‌پردازیم. لازم به ذکر است منابع علم حقوق نیز در کشور مکزیک، همانند کشورمان شامل قانون اساسی، قوانین عادی، آرای قضایی، عرف و دکترین است. در انتها، با رد نظریه انفال و اثبات احاطه حقوق عمومی بر معادن، بیان می‌شود که دولت با سیاست‌گذاری، ازجمله با کمک نهاده‌ای هدایتگر به هدایتگری، با بهره‌برداری مستقیم از برخی معادن به مداخله‌گری می‌پردازد و با بررسی معادن در کشور مکزیک، به مشابهت بسیار زیاد مقررات معدنی کشورمان با کشور مکزیک پی خواهیم برد.

تازه های تحقیق

پس از مداقه در مطالب معروضه به این یافته می‌رسیم که بحث انفال در خصوص معادن را باید در دو دسته از معادن بررسی نمود. یکی، معادن نفت و گاز و دیگری، سایر معادن و در ادامه بدین گونه تفسیر نمود که اصل 45 قانون اساسی در مقام بیان مصادیق انفال و ثروت‌های عمومی بوده و با توجه به قانون معادن که اجازه برداشت از معادن توسط اشخاص را صادر نموده و ازآنجایی‌که قانون مزبور به تأیید شورای محترم نگهبان رسیده، پس معادن غیرنفتی از مصادیق انفال نیست؛ زیرا مالکیت انفال متعلق به حکومت اسلامی است و اشخاص خصوصی صرفاً به‌عنوان پیمانکار می‌توانند در بهره‌برداری از انفال اقدام نمایند. اما در حوزه معادن غیرنفتی، اشخاص خصوصی می‌توانند مطابق قانون معادن و اصلاحیه آن با رعایت احکام قانونی مندرج در قوانین معدنی ازجمله اخذ پروانه بهره‌برداری به استخراج از این نوع معدن پرداخته و مالک ماده معدنی شوند؛ اما در خصوص معادن نفت و گاز با توجه به صراحت ماده 2 قانون اصلاح قانون نفت مصوب سال 1390، منابع نفتی انفال است. دیگر یافته این است که ابزارها، نهادها و صلاحیت‌های متعددی در قوانین مختلف برای دولت پیش‌بینی شده و دولت ید مبسوطی بر گستره معادن دارد و این بخش از اقتصاد کشور تحت حاکمیت کامل حقوق عمومی است و حتی زمانی که بخش خصوصی نیز به این حیطه ورود می‌نماید فعالیت‌هایش توسط دولت به‌منظور جلوگیری از تضییع معادن پایش می‌گردد.

همچنین با واکاوی قانون اساسی مکزیک، به این مهم پی می‌بریم که مبحث معادن در کشور یاد شده به لحاظ فعالیت بخش خصوصی در معادن، به جز معادن نفت و گاز مطابق با ایران است و این اشخاص با نظارت دولت حق فعالیت در معادن را دارا هستند و در کشور مکزیک نیز همانند ایران نفت ملی است و این کشور حق بهره‌برداری از معادن نفت را به اشخاص خصوصی واگذار نمی‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Guidance and intervention of the government on mines in legal system of IRAN with a look at jurisprudential Theories and its application to the country of Mexico

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Zeinali nezhad ferdoseieh 1
  • ladan foroomand 2
  • keyvan sedaghti 3
1 Ph. D. Student in Public Law, Faculty of Law and Political Science, Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Assistant Prof, Faculty of Law and Political Science, Islamic Azad University, Varamin Branch - Pishva, Tehran, Iran.
3 Assistant Prof, Faculty of Law and Political Science, Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Guidance and interventions in mines by the government from the past until now have always had a significant impact on the mining sector. The viewpoint of the legislator in granting guidance and intervention authority is rooted in jurisprudential opinions about the ownership of mines, which sometimes conflict with each other, and the reflection of these conflicts in mining laws from the past years to the present is quite clear. Therefore, in this article, firstly, the jurisprudential opinions about mines in Shia jurisprudence will be expressed, and then the analysis of the laws that show the limits and tools of the government's guidance and interventions will be discussed. Legal (Roman-Germanic or written law) with our country, we are investigating mines in Mexico. It should be noted that the sources of legal science in Mexico, like our country, include the constitution, ordinary laws, judicial opinions, custom and doctrine. In the end, by rejecting the theory of “Anfal” and encircling public rights on mines, it is stated that the government intervenes with policies, including with the help of guiding institutions, with the direct exploitation of some mines, and with the inspection of mines in Mexico We will find out the mining regulations of our country with the country of Mexico.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guidance
  • Interventionism
  • Mining Legal System
  • Iran
  • Mexico
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. جلد 1، چاپ 4، دارالکتاب الاسلامیه.
محقق حلی، ابوالقاسم جلدعفر بن حسن بن یحیی بن سعید (1408 ق). شرایع الاسلام. جلد 3، چاپ 2، مؤسسه اسماعیلیان.
خمینی، روح‌الله (1392 ش). ترجمه تحریرالوسیله امام خمینی. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، جلد 2، چاپ 1.
علامه حلی (1413 ق). قواعد الاحکام. جلد 2، چاپ 1، دفتر انتشارات اسلامی،.
حلی، ابن ادریس (1410 ق). السرائر. جلد 1، چاپ 2، دفتر انتشارات اسلامی.
علامه حلی (1412 ق). منتهی. جلد 8، چاپ 1، مجمع البحوث الاسلامیه.
شهید ثانی (1410 ق). الروضه البهیه فی الشرح اللمعه الدمشقیه. جلد 2، چاپ 1، کتابفروشی داوری.
محقق داماد، سید محمد (1418 ق). کتاب الخمس. چاپ 1، دارالاسراء.
خوانساری، سید احمد (1405 ق). جلدامع المدارک. جلد 2، چاپ 2، مؤسسه اسماعیلیان.
زحیلی، وهبه (1409 ق). الفقه الاسلامی و ادلته. دارالفکر، جلد 2.
دمیری، بهرام بن عبدالله (1429 ق). الشامل فی فقه اإلمام مالک. چاپ 1، مرکز نجیبویه للمخطوطات و خدمه التراث.
مزنی، اسماعیل بن یحیی (1410 ق). مختصر المزنی. جلد 8، دارالمعرفه.
کنعانی، محمد طاهر (1387 ش). تملک اموال عمومی و مباحات. چاپ 1، تهران: میزان.
برزگر، ابراهیم و صیاد حسین‌زاده (1395 ش). «بررسی عقلانیت سیاست‌گذاری در ایران». فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، شماره 1.
شکور شهاب؛ نوری رضا؛ نوری، علی؛ سیدرضا عظیمی (1400 ش). «طبقه بندی پیشنهادی برای معادن ایران با تاکید بر معادن کوچک مقیاس». فصلنامه علمی علوم زمین، دوره 31، شماره 3، پیاپی 121.
دفتر تدوین برنامه و طرح‌های راهبردی و معاونت برنامه‌ریزی هسته‌ای و نظارت راهبردی (1401 ش). آشنایی با انرژی هسته‌ای و کاربردهای آن (سطح متوسطه). جلد 1، سازمان انرژی اتمی ایران.
موسی‌زاده، ابراهیم؛ برخی، نسیم (1399 ش). بررسی تطبیقی ماکیت معادن نفت و گاز در ایران و کشورهای حوزه نفت. فصلنامه حقوق انرژی، دوره 6.
بهمئی، محمد علی؛ بهمئی، محمد آرین (1397 ش). مالکیت عمومی بر منابع نفتی و تأثیر آن بر انتخاب الگوی قراردادی. فصلنامه مطالعات حقوق انرژی، شماره 1.
محمدیثربی، سید علی؛ سبزواری، حبیب (1396 ش). مالکیت و مدیریت معادن نفت و گاز در فقه امامیه و قوانین ایران. فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 2.
شیروی، عبدالحسین؛ فرحناکیان، فرشید (1399 ش). ابعاد حقوقی تنظیم‌گری مناسب در حکمرانی خوب صنعت نفت. فصلنامه مطالعات حقوق انرژی، شماره 2.
جلالی، محمد؛ فدایی، نازنین (1402 ش). موانع و چالش‌های تنظیم‌گری اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران در پرتو نظریۀ دولت رانتیر. فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 10، شماره یک.
مهررودی، سلمان (1400 ش). مسئله‌یابی حقوقی شورای عالی معادن (مبانی، ساختار، صلاحیت و نحوه اعتراض به آرا). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: صداقتی، کیوان، رشته حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.
نیلی‌پور، سید علی‌اکبر؛ خزایی، سعید؛ فتاح اردکانی، حبیب (1399ش). شناخت وظایف حاکمیتی دولت و اهمیت آن در تنظیم برنامه‌های راهبردی و نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها (بررسی چالش‌ها، راهکارها، تلاش‌های صورت گرفته در این خصوص). فصلنامه تحقیقات و حسابرسی، شماره 45.
محمودی، فیروز؛ آقایی، سارا (1387 ش). بررسی نظریه بازدارندگی. فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 38، شماره 2.
 
References
lowe, john (2014). National implication of the oil industry in Mexico and its role in the re ut international.
Mexico ‘s constitution Act 1917.
Robio, Bymar (2003). Oil and economy in Mexico 1900-1930s, universitat Pompeo fabra, Department of economic and Business (Barcelona,sapain).
Huizar, Richard (2008). The politics of Mexico ‘s oil Monopoly, university of California, Santabarbara.
CAPTCHA Image