نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

• پریسا کاکاوند ¹
• سیدالهام الدین شریفی ²
• مهرزاد ابدالی ³

¹ دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان.

² استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.

³ دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.

چکیده

در این مقاله نظریه خود حمایتی به‌عنوان ضمانت اجرایی برای مقابله با نقض تعهدات در قراردادهای متقابل در نظام‌های حقوقی ایران، انگلیس و برخی اسناد بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفته است. در نظام حقوقی انگلیس و برخی اسناد بین‌المللی همانند اصول حقوق قراردادهای اروپایی و اصول قراردادهای بازرگانی بین‌المللی یونیدروا، حق حبس و تقلیل ثمن به‌عنوان مصادیقی از خودحمایتی در قراردادهای متقابل مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. در نظام حقوقی ایران اگرچه خودحمایتی به‌عنوان یک قاعده عمومی برای مقابله با نقض تعهدات قراردادی مورد شناسایی قرار نگرفته است، اما حق حبس که در سایر نظام‌ها به‌عنوان یکی از مصادیق خودحمایتی شناخته می‌شود، در این نظام به‌عنوان قاعده خاص مورد پذیرش قرار گرفته است، اگرچه در خصوص دایره شمول حق حبس به‌عنوان قاعده عمومی یا حکمی استثنایی و مختص عقد بیع، بین علمای حقوق اختلاف‌نظر وجود دارد. به نظر می‌رسد قاعده تقاص در فقه امامیه، می‌تواند آثار و احکام نظریه خودحمایتی را در نظام حقوقی ایران توجیه و قابل پذیرش نماید.

تازه های تحقیق

خودحمایتی‌ها مشتمل بر حق حبس و تقلیل ثمن به‌عنوان یک قاعده عمومی در تعهدات متقابل در نظام حقوقی انگلیس و برخی اسناد بین‌المللی مورد شناسایی قرار گرفته است که فواید عملی قابل ملاحظه‌ای من‌جمله کاهش مراجعه به دادگستری را در پی خواهد داشت. در قوانین موضوعه ایران، خودحمایتی به‌عنوان یک قاعده عمومی قابل اجرا در جمیع قراردادها پیش‌بینی نشده است، هرچند حق حبس به‌عنوان مصداقی از خودحمایتی بنا بر نظر برخی از علمای حقوق قابل اعمال در جمیع معاملات است، اما بنا بر دیدگاه دیگر این حق استثنایی و صرفاً قابل اعمال در عقد بیع است و تقلیل ثمن نیز به‌عنوان مصداقی دیگر به‌صورت استثنایی در برخی موارد مانند حق آرش در خیار عیب مورد تصریح قرار گرفته است. شناسایی خودحمایتی به‌عنوان قاعده عمومی می‌تواند منجر به قابلیت تعمیم مصداق به سایر موارد و عادلانه‌تر شدن معاملات گردد، برای مثال در استرداد ثمن مازاد در خیار غبن می‌توان از قاعده تقلیل ثمن استفاده نمود و حتی اشخاص می‌توانند در قراردادها، حق حبس قراردادی ایجاد نمایند و در صورت تردید نیز از طریق تفسیر موسع دامنه حق حبس قابل توسعه خواهد بود. قاعده تقاص در فقه امامیه دائر بر اینکه مدعی در شرایط خاص حق استیفا از اموال و مطالبات مدیون بدون مراجعه به محکمه را دارد، از حیث مبنا و اثر به مفهوم خودحمایتی نزدیک است و می‌تواند مبنایی برای شناسایی خودحمایتی قرار گیرد به نظر می‌رسد قانون‌گذار می‌بایست اقدام مناسبی برای قانونی کردن خودحمایتی در تعهدات متقابل، همانند قوانین نظام‌های حقوقی پیشرفته با استفاده ازنظر دکترین و مبانی فقهی ازجمله قاعده تقاص انجام دهد.

کلیدواژه‌ها

• تقابل تعهدات
• خود حمایتی
• حق حبس
• تقلیل ثمن
• تقاص

موضوعات

• حقوقی (تطبیقی حقوق اسلام و غرب)

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Theory of Self-Help Remedy in Reciprocal Obligation in Iranian and English Legal Systems and International instruments

نویسندگان [English]

• Parisa Kakavand ¹
• Seyed Elhamoddin Sharifi ²
• Mehrzad Abdali ³

¹ PhD Student in Private Law, Department of Law, Islamic Azad University, Zanjan Branch.

² Assistant Professor, Department of Private law, Imam Khomeini International University.

³ Associate Professor, Department of Private law, Imam Khomeini International University.

چکیده [English]

In this article, the theory of self-help remedy has been studied as a remedy for breach of obligations in reciprocal contracts in Iranian and English legal systems and some international instruments. In English legal system and some international instruments such as Principles of European Contract law (PECL) and UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts, lien and price reduction has been recognized as examples of self-help remedy in reciprocal contracts. In Iranian legal system, although self-help remedy has not been recognized as a general rule for breaching contractual obligations, but the lien has been recognized as particular rule, which is one of the examples of self-help remedy in the other systems. Although, there is some disagreement among legal scholars about the scope of the lien as a general rule or an exceptional rule which is related to contract of sale particularly, it seems that the effects and ruling of the self-help remedy theory in Iranian legal system can be justified and accepted by the rule of Taghas in Islamic jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

• Reciprocal obligations
• self-help remedy
• lien
• price reduction
• taghas