نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آیت الله حائری میبد
چکیده
دِین در حقوق اسلامی، بر خلاف حقوق خارجی، مفهوم کاملاً مستقلی از «تعهد یا التزام» دارد و ماهیتاً نوعی مال اعتباری محسوب می‌شود که متضمن اوصاف مالکیت است و از اقسام عین محسوب می‌شود. کارکرد مفهومی این نهاد در حقوق قراردادها و حقوق مسؤولیت مدنی بسیار فراتر از مفهوم «التزام یا تعهد» میباشد. به واسطه‌ی این نهاد است که اغلب عقود معین نظیر بیع، اجاره، قرض و ضمان که در حقوق خارجی عهدی و صرفاً سبب ایجاد تعهدند، در حقوق اسلامی تملیکی محسوب میشوند و آثار متفاوتی نسبت به عقود عهدی بر آنها مترتب می‌شود. در حوزه‌ی مسؤولیت مدنی نیز رابطه‌ی زیان دیده و فاعل فعل زیان‌بار به طور عمده مجردِ یک رابطه‌ی شخصی از نوع تعهد یا التزام نیست بلکه زیا‌ن‌دیده، مالک مثل یا قیمت بر ذمه‌ی فاعلِ عمل زیان‌بار تلقی می‌شود و همانند هر مالکی حق هر گونه دخل و تصرف در این مال اعتباری را دارد. از این رو با توجه به کاربرد گسترده‌ی دِین یا همان «مال کلی بر ذمه» در حوزه‌های مختلف حقوق مدنی و ماهیت کاملاً مستقل و متمایز آن نسبت به نهاد تعهد، نظریهای به نام «نظریه عمومی دیون» که مجموعه‌ای تنظیم شده و هماهنگ از اصول، قواعد و مفاهیم حقوقی از جمله مفهوم و جوهره، موضوع، منابع، قیود و عوارض و اسباب سقوط و ایفای دِین است وجود دارد که این نگاره مقدمهای بر آن محسوب می‌شود و ضرورت ارایه‌ی آن را آشکار می‌سازد. گفتنی است این نظریه که با سایر مفاهیم حقوق اسلامی کاملاً سازگار است، در تقابل با نظریه غربی تعهدات قرار دارد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The General Theory of Debts in the Islamic Law and its Comparison with the Western Law
نویسنده [English]
- Nasrollah Jafari Khosroabadi
چکیده [English]
Abstract
Debt, unlike the western law, is considered as a quite independent concept from “obligation” in the Islamic law and is regarded essentially as a kind of intangible personal property which has the characteristics of ownership and is a species of Ein(thing). The conceptual application of this legal institution in the contract and tort law is more extensive than the "obligation" concept. Due to this institution, Nominated contracts such as sale, rent, loan, and guarantee contract which are regarded as promissory contracts in the western law which merely cause obligations, are often considered as possessory in the Islamic law with a different effects. Also in tort law, the relationship between the person suffering the loss and the person causing the loss is not mainly only a personal promissory relationship but injured person is the owner of the equivalent or the value of the property and is its creditor of the tortfeasor and he, as any owner, has full legal control over this property. Thus it, considering the vast application of the debt in various domains of civil law as well as the quite independent and distinguished nature of it from obligation institution, can be suggested a comprehensive theory named “the general theory of debts that is a regulated and coordinated set of legal principles, rules, and concepts including concept, essence, subject, sources, the provisos, effects of debt and causes of debt discharging and fulfilling. This study is an introduction to this theory and represents the necessity of suggesting such theory. It should be noted that this theory which is perfectly consistent with the concepts of Islamic law, is in conflict with the western theory of obligations.
کلیدواژه‌ها [English]
- debts
- obligations
- general debt theory
- contract law
- obligation debt
منابع
- ابن منظور، محمد بن مکرم، 1408ق، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌چا.
- اشتهاردی، علی، 1417ق، مدارک العروه، تهران، دار الاسوه للطباعه و النشر،چ1، ج22.
- اصفهانی، محمد حسین، 1418ق، حاشیه کتاب المکاسب، قم، انوار الهدی، بی‌چا، ج 3 و 5.
- الشریف، محمد مهدی، 1389ش، قواعد حاکم بر ایفای تعهد به انجام کار یا تسلیم عمل، مجله حقوق خصوصی، ش ۱۷.
- آملی، محمد تقی،1380ق، مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، تهران، بی‌نا، بی‌چا.
- انصاری، مرتضی، 1415ق، رساله فی منجزات المریض، قم،کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری ره،بی‌چا.
- بجنوردی، حسن، 1419ق، القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی، بی‌چا، ج 4.
- تجلیل تبریزی، ابوطالب، 1379ش، التعلیقه الاستدلالیه علی تحریرالوسیله،. تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی‌چا.
- حسینی سیستانی، سید علی، 1415ق، منهاج‌الصالحین، قم، مکتب آیه الله العظمی السید السیستانی، بی‌چا، ج 2.
- حکیم، محسن، 1400ق، منهاج الصالحین، بیروت، دارالتعارف، بی‌چا، ج 2.
- خمینی [امام]، سید روح الله، 1421ق، کتاب البیع، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی‌چا، ج 1.
- خوانساری، رضی‌الدین محمد بن حسین، 1311ش، تکمیل مشارق الشموس فی شرح الدروس، قم، موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، بی‌چا.
- خویی، ابوالقاسم، 1417ق، مصباح الفقاهه فی المعاملات، قم، انصاریان، بی‌چا،ج 2.
- ———،. 1418ق، شرح العروه الوثقی، قم، شرکت التوحید نشر، بی‌چا، ج 30.
- روحانی، محمد صادق، 2008م، منهاج الصالحین، قم، مکتب آیه الله العظمی السید الروحانی، بی‌چا، ج2.
- سبحانی تبریزی، جعفر، 1415ق، نظام الارث فی الشریعه الاسلامیه الغراء، قم، موسسه امام صادق علیه‌السلام، بی‌چا.
- سبزواری، عبدالاعلی، بی‌تا، جامع الاحکام الشرعیه، قم، موسسه المنار، بی‌چا.
- سند، محمد، 2007م، فقه المصارف و النقود، قم، محبین، بی‌چا.
- شعاریان، ابراهیم، 1388ش، انتقال قرارداد، نظریه عمومی، عقود معین،تهران، انتشارات فروزش، چ 1.
- شهید اول، محمد بن مکی، بی‌تا، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌چا.
- شهیدی، مهدی، 1389ش، حقوق مدنی ۶، تهران، مجد، چ 6.
- صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، 1362ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌چا.
- صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب‌الله، 1389ش، مسؤولیت مدنی: الزامات خارج از قرارداد، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها: سمت، چ 1.
- طباطبایی، محمد بن علی، بی‌تا، المناهل، قم، موسسة آل البیت علیهم‌السلام، بی‌چا.
- طباطبایی قمی، حسن، 1415ق، کتاب الحج، قم، مطبعه باقری، بی‌چا.
- عاملی، حسن بن زین الدین، بی‌تا، معالم‌الدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌چا.
- عبدی‌پور، ابراهیم، 1391ش، مباحث تحلیلی از حقوق تجارت، قم، پژوشگاه حوزه و دانشگاه، چ 1.
- ـــــــــــــــ و جعفری خسرو ابادی، نصراله، 1393ش، خلط نظری ناشی از خطا در واژه شناسی، حقوق خصوصی، ش1.
- فاضل موحدی لنکرانی، محمد، 1422ق، الاحکام الواضحه، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار علیهم‌السلام، بی‌چا.
- فراهیدی، خلیل بن احمد،1414ق، ترتیب کتاب العین، قم، اسوه، بی‌چا.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب،1424ق، الـقاموس المحیط، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌چا.
- فیومی، احمد بن محمد، 1414ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، موسسه دار الهجره، بی‌چا.
- کاتوزیان، ناصر، 1384ش، حقوق مدنی، اموال و مالکیت، تهران، میزان،بی‌چا.
- ———، 1386ش، حقوق مدنی عقود معین،تهران، کتابخانه گنج دانش چ 10.
- ———،1389ش، نظریه عمومی تعهدات،تهران، میزان، بی‌چا.
- کاشف الغطاء، محمد حسین، 1359ق، تحریر المجله، نجف اشرف ، بی‌نا، چ 1.
- کرکی، علی بن حسین، 1408ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، بی‌چا، ج 4.
- کسوانی، عامر محمود، 2008م، احکام التزام. عمان، دارالثقافه، بی‌چا.
- گلپایگانی، محمدرضا ،1371ق، هدایه العباد، قم، دار القرآن الکریم، بی‌چا.
- محقق داماد، سید مصطفی، 1388ش، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ 1.
- مراغى، سید میر عبد الفتاح ،1417ق، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چ 1.
- مشکینی اردبیلی، علی، 1419ق، مصطلحات الفقه، قم، الهادی، بی‌چا.
- مغنیه، محمد جواد، 1379ش، فقه الامام جعفر الصادق علیه‌السلام، قم، موسسه انصاریان، بی‌چا، ج 6.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، 1415ق، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، مشهد، موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، بی‌چا.
- نعمت‌الهی، اسماعیل، 1389ش، ضمان به مثابه‌ی حکم تکلیفی، حقوق اسلامی، ش27..
- یزدانیان، علیرضا و داوود بزرگمهر، 1390ش، بررسی فقهی- حقوقی طرق انتقال ارادی طلب با نگاهی تطبیقی به حقوق فرانسه، مجله حقوق خصوصی، ش1.
- یزدی، محمدکاظم، 1414ق، عروه الوثقی، قم، مدینه العلم آیه الله الخویی، بی‌چا، ج 2.
48. Denis, Henry, (1897), The Treatise on the Law of The Contract of Pledge as Governed by Both the Common law and Civil Law. USA: F.F.Hansell LTD Publishers.
- 49. Elliott, Catherine & Frances Quinn, (2009), Contract Law. 7th ed. London: Longman.
50. Frey, Martin A & Terry Biting, (2000), An Introduction to the Law of Contracts, Third Edition, USA: Thomson Learning.
51. Markesinis, Basil, Hannes Unberath & Angus Johnston, (2006), The German Law of contract. Second ed. USA: Hart Publishing.
52. Ole Lando & Hugh Beale, (2000), Principles of European Contract law London: Boston.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله