بررسی مبانی رعایت قواعد بشردوستانه توسط گروه‌های غیردولتی، از منظر اسلام و حقوق بشردوستانه بین‌المللی؛ مطالعه موردی وضعیت عراق و سوریه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق بین الملل عمومی دانشگاه شاهد تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشگاه تهران

چکیده

در سال 2002 میلادی، سازمانی در عراق پایه‌گذاری شد که بعدها داعش نام گرفت. این گروه غیردولتی، با کنترل بخش قابل‌توجهی از قلمرو سرزمینیِ کشورهای سوریه و عراق، اقدام به عملیات تروریستی گسترده‌ای کرد. داعش که ماهیتاً گروهی تروریستی است برای رسیدن به اهداف خود از شیوه‌های تروریستی استفاده می‌کند. اقدامات داعش در عراق و سوریه از آن دسته اقدامات تروریستی موردی و پراکنده نیست که بتوان از طریق روش‌های مسالمت‌آمیز و راهکارهای قضاییِ مندرج در معاهدات ضد تروریسم، با آن مقابله نمود. با توجه به تعریف مندرج در ماده (2) 1 پروتکل دوم مصوب 1977، وضعیت سوریه و عراق تا پیش از پایان فعالیت داعش، در دسته مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی قرار می‌گرفته و لذا تحت حاکمیت قواعد حقوق بشردوستانه­ی مندرج در ماده 3 مشترک کنوانسیون‌های ژنو 1949 و پروتکل دوم آن می‌باشد. تروریسم، اصول اساسی و بنیادین بشریت که در حقوق بشردوستانه پیش­بینی شده است را نقض می‌کند. به همین دلیل در ماده 3 مشترک، ارتکاب رفتارهایی منع گردیده است که از مصادیق تروریسم محسوب می‌گردد. علاوه بر این، بند 2 ماده 4 پروتکل دوم صریحاً اعمال تروریستی را در مخاصمات مسلحانه­ی غیر بین‌المللی منع می‌کند. طرفین درگیری، مکلف به رعایت حقوق بشردوستانه­ی مقرر در کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل الحاقی به آن هستند. با این حال، رفتارهای غیر انسانی و خلاف شئون بشریِ ارتکابی توسط داعش در سوریه و عراق، به­روشنی، نقض حقوق بشردوستانه توسط این گروه تروریستی را نشان می‌دهد. علاوه بر این، داعش که مدعی دولت اسلامی و اجرای قوانین اسلامی در دارالخلافه­ی عراق و شام است مرتکب اعمالی گردیده است که با هنجارها و قواعد اسلامی مطابقت ندارد.

تازه های تحقیق

اگرچه عناوین مورد اشاره در این مقاله، دربرگیرنده­ی تمام رفتارهای داعش در سرزمین‌های تحت اشغال در زمان اشغال نبود، اما می‌تواند آزمونی نغز برای مطابقت اقدامات آنها با هنجارها و آموزه­های حقوق ‌بین‌الملل و حقوق اسلام باشد. همان­طور که قبلاً اشاره شد، مخاصمات جاری در عراق و سوریه، از نوع مخاصمات غیربین‌المللی، و لذا تابع قواعد حقوقی حاکم بر این نوع مخاصمات می‌باشد. با توجه به این که منابع اصلی این قواعد، ماده (3) مشترک کنوانسیون­های چهارگانه ژنو، پروتکل الحاقی دوم، و نیز عرف بین‌المللی می‌باشد، لذا رفتار این گروه‌ها با شاخص قواعدِ برگرفته از این منابع، بررسی و مداقّه شد. آنچه از بررسی رفتار این گروه به­دست ‌آمد این بود که داعش هیچ­گونه پایبندی به قواعد حقوق ‌بین‌الملل  بشردوستانه و قواعد جنگ در اسلام ندارد و در پیشبرد اهداف پلید خود از ارتکاب هیچ نقضی پروا ندارند؛ همچنان که غیرنظامیان از حمایت‌های لازم برخوردار نبوده­اند، قتل و ایجاد صدمات جسمی و روانی شدید به منظور حاکمیت وحشت و ترس سیاستی راهبرد اصلی داعش بوده است. نظامیانی که به­دست آنها افتادند از حمایت‌های مصرّح در اسناد بین‌المللی برای اسرای جنگی محروم بوده­اند. این اسرا، معمولاً به­صورت دسته­جمعی اعدام شده­اند. برده­داری و بهره‌کشی جنسی امری متداول میان ستیزه­جویان داعشی بوده است. اجرای مجازات‌های خیابانی بدون دادرسی‌هایی با حداقل استانداردها و الزامات قضایی، شیوه‌ جاری حکومت این گروه‌ها در بخش‌های تحت­اشغال بوده است. قتل امدادگران و خبرنگاران نیز از جنایاتی است که همواره به آن مبادرت ورزیده‌اند. تخریب آثار باستانی، فرهنگی و مذهبی، مکرراً توسط داعش ارتکاب­یافته­است که متأسفانه به­عنوان یک امر مقدس و ستوده به آن اقدام کرده‌اند.

تردیدی نیست که اقدامات گروه‌های غیرنظامی درگیر در مخاصمات سوریه و عراق - که سرآمد آنها داعش بوده است – ناقض قواعد حقوق بشردوستانه و حقوق اسلام است و تحت عناوینی نظیر جنایت جنگی و بعضاً جنایت علیه بشریت، یا حتی در برخورد با ایزدیان به عنوان جنایت نسل­زدایی موجد مسئولیت کیفری است. از این رو، کشورها می‌توانند بر اساس صلاحیت جهانی رسیدگی به جرایم بین­المللی، این افراد را تحت پیگرد و محاکمه قرار دهند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of Respect for Humanitarian Rules by Non-state Actors from Islamic and International Humanitarian Law Perspective

نویسندگان [English]

  • Karamzadeh Karamzadeh 1
  • Bahram Moradian 2
1 member of academic board
2 Expert
چکیده [English]

In 2002, an organization was established in Iraq which was later named as ISIS. By taking control of considerable parts of Iraq and Syria, this non-state actor has taken terrorist acts in occupied territories. DAESH, which has been recognized as a terrorist group, uses terrorist methods to achieve its goals. ISIS's acts in Iraq and Syria are not of those sporadic terrorist actions which can be dealt with through peaceful means and judicial mechanism stipulated in the anti-terrorism treaties. Given the definition set out in Article 1(2) of protocol II of 1977, the current situation in Iraq and Syria is categorized as non-international armed conflict which is governed by humanitarian rules provided in the Article 3 Common to 1949 Geneva Conventions and protocol II.  Terrorism negates fundamental principles of humanity which underlie International Humanitarian Law (IHL). As such, the Article 3 Common to 1949 Geneva Conventions and Article 4 (2) of protocol II prohibit terrorist acts in non-international armed conflicts. The parties engaged in the armed conflicts are obliged to observe humanitarian rules provided in Geneva Conventions and its protocols. Nevertheless, ISIS's inhuman acts in Iraq and Syria clearly show breach of IHL. Furthermore, ISIS which is alleging to establish Islamic state and to carry out Islamic rules in the occupied territory has taken actions which are against Islamic norms and rules.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Non-International Armed Conflict
  • Common Article
  • III of Gonventions
  • Terrorism
  • Islamic Law of Wer
  • Non-State Actor

مراجع

 

1- جمعی از مولفان، 1381ش، آشنایی با حقوق بشردوستانه بین‌المللی، چ1، تهران، کمیته ملی حقوق بشردوستانه ایران.
2- حمیدالله، محمد، 1383ش، سلوک بین‌المللی دولت اسلامی، ترجمه سیدمصطفی محقق­ داماد، چ2، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
3- شیخ حرّ عاملی، 1403ق، وسائل‌الشیعه، ج11، بی­چا، تهران، مکتبه‌الاسلامیه.
4- ضیائی بیگدلی، محمدرضا، 1389ش، اسلام و حقوق ‌بین‌الملل، چ3، تهران، گنج دانش.
5- عمید زنجانی، عبّاسعلی، 1377ش، فقه سیاسی، ج5، چ2، تهران، امیرکبیر.
6- کرم­زاده، سیامک و حسین­نژاد، کتایون، 1385ش، فرهنگ حقوق ‌بین‌الملل  مخاصمات مسلحانه، چ1، تهران، سرسم.
7- ممتاز، جمشید؛ رنجبریان، امیرحسین، 1387ش، حقوق ‌بین‌الملل بشردوستانه: مخاصمات مسلحانه داخلی، چ3، تهران، میزان.
8- نجفی، محمّدحسن، 1419ق، جواهر الکلام، ج21، بی­چا، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
9- امیرارجمند، اردشیر، 1384ش، تروریسم و تحولات حقوق بشردوستانه بین‌المللی، پژوهش حقوق و سیاست (ویژه­نامه مجموعه مقالات همایش رسالت رسانه‌های گروهی در ایران: دیدگاه‌ها و چالش‌های بشردوستانه)، ش1.
10- حکیم، محسن، 1378ش، آداب جنگ یا تقوای جنگی در اسلام، مقالات و بررسی‌ها، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، ش65.
11- سبحانی، جعفر، 1343ش، پیامبر در میدان نبرد، درس‌هایی از مکتب اسلام، ش 10.
12- سرویس بین­الملل، پایتخت دولت آشوری ویران شد/تخریب کامل شهر نمرود، 1394ش، تهران، شبکه خبر جمهوری اسلامی ایران، در دسترس: http://sahebkhabar.ir/news/4490303/
13- سرویس بین­الملل، حمله شیمیایی داعش به صلاح­الدین، 1393ش، تهران، خبرگزاری انتخاب، در دسترس: ttp://www.ghatreh.com/news/nn22364488/
14- سرویس بین­الملل، داعش امدادگران آمریکایی را سر برید، 1393ش، تهران، همشهری آنلاین، در دسترس، http://www.hamshahrionline.ir/print/278073/
15- سرویس بین­الملل، داعش به جان موزه موصل افتاد: وقت ویران کردن آثار تاریخی فرا رسیده است، 1393ش، تهران، خبرگزاری انتخاب، در دسترس:http://www.entekhab.ir/fa/news/191983/
16- سرویس بین­الملل، داعش خلبان اردنی را زنده زنده سوزاند، 1393ش، تهران، خبرگزاری انتخاب، در دسترس: http://www.entekhab.ir/fa/news/188478/
17- سرویس بین­الملل، داعش کودکان را به عملیات انتحاری می‌گمارد، ۲۰۱۴م، بن، آلمان، خبرگزاری بین­المللی دویچه‌وله، در دسترس: http://www.dw.com/fa-ir/256341258/
18- سرویس بین­الملل، شهر باستانی پالمیرا به طور کامل به­دست داعش افتاد، 1394ش، تهران، خبرگزاری انتخاب، در دسترس: http://www.entekhab.ir/fa/news/205544/
19- سرویس بین­الملل، کابوس شبانه مادران اسپایکر، ۱۳۹۳ش، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، در دسترس: http://www.irna.ir/fa/News/2356985/
20- سرویس بین­الملل، واکنش نظام بین‌الملل به جایگاه تروریست‌های داعش، 29 مرداد 1393ش، تهران، خبرگزاری تابناک، در دسترس: http://www.tabnak.ir/fa/news/427585/
21- کرم زاده، سیامک، 1382ش، تروریسم و دفاع مشروع در حقوق ‌بین‌الملل، مدرس، د 7، ش1.
22- Additional protocol I of the UN Geneva Convention, (1977), Geneva
23- Additional protocol II of the UN Geneva Convention, (1977), Geneva
24- Hafetz, Jonathan, (2012), Military Detention in the 'War on Terrorism': Normalizing the Exceptional After 9/11, New York, Columbia Law Review Sidebar, 112th Vol.
25- Henckaerts, Jean-Marie and Louise Doswald-Beck, (2005), Customary International Humanitarian Law, Cambridge, Cambridge University Press, 1st Ed.
26- ICJ, (1996), Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion.
27- ICRC, (2003), International humanitarian law and the Challenges of Contemporary Armed Conflicts, the 28th report for the International Conference of ICRC and International Red Cross, Geneva.
28- ICRC, (2008), Commentary to the Common Article 3, available at https://ihl-databases.icrc.org/ihl/COM/365-570006?OpenDocument
29- ICRC, (1987), Commentary on the Additional Protocols to the Geneva Conventions, Geneva, ICRC publication, 1st Ed.
30- King, John, George Bush's Speech on Terrorism in the US, (2001), London, the Guardian, available at:
https://www.theguardian.com/world/2001/sep/21/september11.usa13
31- Louis, Samuel, ISIS Introduces ‘Price Scheme for Selling Enslaved Women and Girls, (2014), Moscow, Russia, RT, available at:
https://www.rt.com/news/202071-isis-slaves-girls-prices
32- Malas, Nour, (2014), Ancient Prophecies Motivate Islamic State Militants, the Wall Street Journal.
33- Rashkikov, Paul, The Islamic State of Iraq and Syria Showed Sufi Shrines Were Demolished By Bulldozers, (2014), alarabiya.net, available at:
http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2014/07/05/ISIS-destroys-Shiite-mosques-shrines-in-Iraq.html.
34- Some authors, (2014), History of DAESH, European Information Center on Terrorism, available at: www.noterror.eu/en/history-of-daesh.
35- The UN Geneva Convention I, (1949), Geneva
36- The UN Geneva Convention II, (1949), Geneva
37- United Nations Security Council Resolution, (1992), S/RES/788
38- United Nations Security Council Resolution, (1992), S/RES/794
39- United Nations Security Council Resolution, (1992), S/RES/794
40- United Nations Security Council Resolution, (1993), S/RES/814
41- United Nations Security Council Resolution, (1993), S/RES/993
42- United Nations Security Council Resolution, (1995), S/RES/998
43- United Nations Security Council Resolution, (1999), S/RES/1270
44- Withnall, Adam, (2014), Iraq Crisis: Isis Declares Its Territories a New Islamic State With 'Restoration of Caliphate' in Middle East, London, the United Kingdom, Independent, available
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار