نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

• سیامک کرمزاده ¹
• بهرام مرادیان ²

¹ استادیار حقوق بین الملل عمومی دانشگاه شاهد تهران

² دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشگاه تهران

چکیده

در سال 2002 میلادی، سازمانی در عراق پایه‌گذاری شد که بعدها داعش نام گرفت. این گروه غیردولتی، با کنترل بخش قابل‌توجهی از قلمرو سرزمینیِ کشورهای سوریه و عراق، اقدام به عملیات تروریستی گسترده‌ای کرد. داعش که ماهیتاً گروهی تروریستی است برای رسیدن به اهداف خود از شیوه‌های تروریستی استفاده می‌کند. اقدامات داعش در عراق و سوریه از آن دسته اقدامات تروریستی موردی و پراکنده نیست که بتوان از طریق روش‌های مسالمت‌آمیز و راهکارهای قضاییِ مندرج در معاهدات ضد تروریسم، با آن مقابله نمود. با توجه به تعریف مندرج در ماده (2) 1 پروتکل دوم مصوب 1977، وضعیت سوریه و عراق تا پیش از پایان فعالیت داعش، در دسته مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی قرار می‌گرفته و لذا تحت حاکمیت قواعد حقوق بشردوستانه­ی مندرج در ماده 3 مشترک کنوانسیون‌های ژنو 1949 و پروتکل دوم آن می‌باشد. تروریسم، اصول اساسی و بنیادین بشریت که در حقوق بشردوستانه پیش­بینی شده است را نقض می‌کند. به همین دلیل در ماده 3 مشترک، ارتکاب رفتارهایی منع گردیده است که از مصادیق تروریسم محسوب می‌گردد. علاوه بر این، بند 2 ماده 4 پروتکل دوم صریحاً اعمال تروریستی را در مخاصمات مسلحانه­ی غیر بین‌المللی منع می‌کند. طرفین درگیری، مکلف به رعایت حقوق بشردوستانه­ی مقرر در کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل الحاقی به آن هستند. با این حال، رفتارهای غیر انسانی و خلاف شئون بشریِ ارتکابی توسط داعش در سوریه و عراق، به­روشنی، نقض حقوق بشردوستانه توسط این گروه تروریستی را نشان می‌دهد. علاوه بر این، داعش که مدعی دولت اسلامی و اجرای قوانین اسلامی در دارالخلافه­ی عراق و شام است مرتکب اعمالی گردیده است که با هنجارها و قواعد اسلامی مطابقت ندارد.

تازه های تحقیق

اگرچه عناوین مورد اشاره در این مقاله، دربرگیرنده­ی تمام رفتارهای داعش در سرزمین‌های تحت اشغال در زمان اشغال نبود، اما می‌تواند آزمونی نغز برای مطابقت اقدامات آنها با هنجارها و آموزه­های حقوق ‌بین‌الملل و حقوق اسلام باشد. همان­طور که قبلاً اشاره شد، مخاصمات جاری در عراق و سوریه، از نوع مخاصمات غیربین‌المللی، و لذا تابع قواعد حقوقی حاکم بر این نوع مخاصمات می‌باشد. با توجه به این که منابع اصلی این قواعد، ماده (3) مشترک کنوانسیون­های چهارگانه ژنو، پروتکل الحاقی دوم، و نیز عرف بین‌المللی می‌باشد، لذا رفتار این گروه‌ها با شاخص قواعدِ برگرفته از این منابع، بررسی و مداقّه شد. آنچه از بررسی رفتار این گروه به­دست ‌آمد این بود که داعش هیچ­گونه پایبندی به قواعد حقوق ‌بین‌الملل  بشردوستانه و قواعد جنگ در اسلام ندارد و در پیشبرد اهداف پلید خود از ارتکاب هیچ نقضی پروا ندارند؛ همچنان که غیرنظامیان از حمایت‌های لازم برخوردار نبوده­اند، قتل و ایجاد صدمات جسمی و روانی شدید به منظور حاکمیت وحشت و ترس سیاستی راهبرد اصلی داعش بوده است. نظامیانی که به­دست آنها افتادند از حمایت‌های مصرّح در اسناد بین‌المللی برای اسرای جنگی محروم بوده­اند. این اسرا، معمولاً به­صورت دسته­جمعی اعدام شده­اند. برده­داری و بهره‌کشی جنسی امری متداول میان ستیزه­جویان داعشی بوده است. اجرای مجازات‌های خیابانی بدون دادرسی‌هایی با حداقل استانداردها و الزامات قضایی، شیوه‌ جاری حکومت این گروه‌ها در بخش‌های تحت­اشغال بوده است. قتل امدادگران و خبرنگاران نیز از جنایاتی است که همواره به آن مبادرت ورزیده‌اند. تخریب آثار باستانی، فرهنگی و مذهبی، مکرراً توسط داعش ارتکاب­یافته­است که متأسفانه به­عنوان یک امر مقدس و ستوده به آن اقدام کرده‌اند.

تردیدی نیست که اقدامات گروه‌های غیرنظامی درگیر در مخاصمات سوریه و عراق - که سرآمد آنها داعش بوده است – ناقض قواعد حقوق بشردوستانه و حقوق اسلام است و تحت عناوینی نظیر جنایت جنگی و بعضاً جنایت علیه بشریت، یا حتی در برخورد با ایزدیان به عنوان جنایت نسل­زدایی موجد مسئولیت کیفری است. از این رو، کشورها می‌توانند بر اساس صلاحیت جهانی رسیدگی به جرایم بین­المللی، این افراد را تحت پیگرد و محاکمه قرار دهند.

کلیدواژه‌ها

• مخاصمات مسلحانه غیربین‌المللی
• ماده 3 مشترک
• اعمال تروریستی
• حقوق جنگ در اسلام
• گروه‌های غیردولتی

عنوان مقاله [English]

Study of Respect for Humanitarian Rules by Non-state Actors from Islamic and International Humanitarian Law Perspective

نویسندگان [English]

• Karamzadeh Karamzadeh ¹
• Bahram Moradian ²

¹ member of academic board

² Expert

چکیده [English]

In 2002, an organization was established in Iraq which was later named as ISIS. By taking control of considerable parts of Iraq and Syria, this non-state actor has taken terrorist acts in occupied territories. DAESH, which has been recognized as a terrorist group, uses terrorist methods to achieve its goals. ISIS's acts in Iraq and Syria are not of those sporadic terrorist actions which can be dealt with through peaceful means and judicial mechanism stipulated in the anti-terrorism treaties. Given the definition set out in Article 1(2) of protocol II of 1977, the current situation in Iraq and Syria is categorized as non-international armed conflict which is governed by humanitarian rules provided in the Article 3 Common to 1949 Geneva Conventions and protocol II.  Terrorism negates fundamental principles of humanity which underlie International Humanitarian Law (IHL). As such, the Article 3 Common to 1949 Geneva Conventions and Article 4 (2) of protocol II prohibit terrorist acts in non-international armed conflicts. The parties engaged in the armed conflicts are obliged to observe humanitarian rules provided in Geneva Conventions and its protocols. Nevertheless, ISIS's inhuman acts in Iraq and Syria clearly show breach of IHL. Furthermore, ISIS which is alleging to establish Islamic state and to carry out Islamic rules in the occupied territory has taken actions which are against Islamic norms and rules.

کلیدواژه‌ها [English]

• Non-International Armed Conflict
• Common Article
• III of Gonventions
• Terrorism
• Islamic Law of Wer
• Non-State Actor