بررسی عنصر روانی جرم بین المللی نسل زدایی در فقه و حقوق

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی (ره)

چکیده

دراساسنامه دیوان کیفری بین المللی روندا  بند 3 ماده 2 دیگر اعمال قابل مجازات مربوط به نسل زدایی ذکر گردیده است که بند د  آن  تلاش برای نسل زدایی می باشد. در رویه قضایی این دیوان کسانی که عنصر مادی در پرونده آنها موجود نبوده است فقط با اثبات موجودیت عنصر روانی مشمول مجازات شدند .شباهت این مسئله در حقوق بین الملل با موضوع تجری در فقه بسیار نزدیک است. به دور از اینکه مفهوم جرم و معصیت را بخواهیم واکاوی و مقایسه نماییم هر دو موضوع تجری و تلاش برای نسل زدایی فاقد عنصر مادی تحقق جرم یا معصیت می‌باشند.در این مقاله برای بررسی موضوع تطبیقی فوق که در ادبیات حقوقی و فقه کاملا جدید و فاقد سابقه می‌باشد به آراء و عقاید مجتهدین و علما و اسناد دادگاه‌های بین‌المللی رجوع می‌شود.در حقوق بین الملل که جرم نسل زدایی را وخیم‌ترین جرم موجود در عرصه زیست انسانی می‌داند مابین مفهوم تلاش برای نسل زدایی و تجری شباهتی ظریف موجود می‌باشد و می‌توان در رفع شبهات موجود در حقوق بین‌الملل از مبحث تجری در فقه بهره برد.

تازه های تحقیق

در جمع بندی موارد فوق، در ابتدا می­توان فهمید در حالی که حقوق بین­الملل در تعریف و ارائه چارچوب برای عنصر روانی دچار مشکل شده است، در علوم فقهی از سال­ها قبل، اهمیت عنصر روانی مورد توجه خاصی قرار گرفته است و سؤالاتی که در خصوص عنصر روانی در حال حاضر در حقوق بین­الملل مطرح می­گردد سال­های قبل در فقه به این سوالات پاسخ­های روشن و دقیقی داده شده است.

مجازات عنصر روانی بدون موجودیت عنصر مادی مسئله­ای­ است که در حقوق بین­الملل هنوز هم در دادگاه­های بین­المللی واجد توجه نظری و علمی است و می­توان این توجه علمی را از جانب فقه به راحتی به نتیجه رساند. در حقوق بین‌الملل کیفری، در رابطه با جرایم بین‌المللی، چالشی در تعیین عنصر روانی از گذشته تا کنون وجود داشته است. اولین مقرره در رابطه با عنصر روانی جرایم بین‌المللی در عرصه بین­المللی همانگونه که ذکر گردید، ماده (30) اساسنامه رم است، که سال­ها پس از اولین دادگاه کیفری بین‌المللی به نگارش درآمده  است. البته عده‌ای از حقوقدانان ماده (30) را مقرره‌ای مبهم و سؤال برانگیز می‌دانند. مبهم­بودن این ماده شاید به علت این است که در مورد عنصر روانی در دو نظام حقوق عرفی و حقوقِ نوشته، تفاوت­های بنیادینی وجود دارد که در توصیف عنصر روانی جرایم بین‌المللی سعی گردیده از هر دو نظام حقوقی استفاده شود تا در همراهی و اجماع بین­المللی، اجرای این سند بین المللی مؤثر باشد.

عنصر روانی جرایم بین‌المللی، به ویژه جرم نسل‌زدایی، همانند همه جرایم داخلی دارای سوءنیت عام و خاص می‌باشد، اما در قسمت سوءنیت خاص، حالتی دولایه ایجاد می‌گردد. برای مثال، در زدن یک شخص به قصد کشتن، زدن سوءنیت عام و کشتن سوءنیت خاص است اما سوءنیت دیگری نیز در این جرم بین‌المللی (نسل­زدایی) مطرح است، که آن سوءنیت نابودی یک قوم یا گروه و یا دسته خاص می­باشد. در این جرم خاص، سوءنیت خاص فقط متمرکز بر روی انسان نیست، بلکه اجتماع خاصی را هدف قرار می‌دهد، قصد نابودی آن اجتماع مسئله‌ای است که مورد نظر مرتکب یا مرتکبان است. در این جرم، اجتماع مورد تهاجم نیز دارای هویتی به اندازه انسانِ قربانی می­باشد.

در جرایم بین‌المللی، اشخاص به­خودی خود مورد هدف نمی‌باشند، بلکه هدف مرتکب یا مرتکبان، اجتماع خاصی است که آنان قصد صدمه زدن به آن اجتماع را از طریق صدمه زدن به اعضاء آن دارند. به هر روی، مقصود همانا تهاجم به یک گروه به قصد نابودی آن گروه مورد هدف است و برای حمله به یک گروه باید آن گروه را با تبلیغات سوء در مقابل یک گروه جمعیتی دیگر یا گروه­های جمعیتی دیگر منفور جلوه داد و سپس اعضاء گروه­های دیگر را یا گروه اکثریت انسانی موجود در آن محدوده جغرافیایی را برای نابودی گروه مقابل بسیج نمود. به این روش، به­اصطلاح ایجاد «حالت دو قطبی»[1] می‌گویند. این عبارت، مبیّن آن است که ریشه اصلی قصد و لایه آخر سوءنیت خاص، به یک تبادل اجتماعی برمی‌گردد که البته تأثیر نهایی این تبادل اجتماعی سوء در ذهن مرتکب به صورت عنصر روانی و سوءنیت خاصِ دو لایه بروز می‌یابد.

به هر روی، این پیچیدگی شدید در عنصر روانی جرایم بین‌المللی نیاز به بررسی و توضیح خیلی موسع‌تر از ماده (30) اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی دارد. به نظر می‌رسد علاوه بر یک تفسیر و بررسی موسع‌تر در مورد عنصر روانی، ادبیات جدیدی را در راستای جرم‌شناسی جرایم بین‌المللی باید رقم زد. زیرا ابعاد اجتماعی جرایم بین‌المللی ابعاد بسیار گسترد‌ه‌تر از جرایم داخلی می‌باشد. وانگهی، عبارات مبهم ماده (30) که محصول تاکتیک مذاکراتی برای رسیدن به توافق همه‌گیر بوده است، امروزه خود به معضلی برای حل مسئله عنصر روانی در جرایم بین‌المللی تبدیل شده است. توجه بیش از حد به مکاتب حقوقی داخلی و عدم توجه به ساختار جرایم بین‌المللی، باعث شد مجدداً نیاز مبرم به یک تفسیر و احصاء عنصر روانی در جرایم بین‌المللی احساس شود. در نهایت، با توجه به این که در حقوق اسلام و سابقه تاریخی که در زمینه سه جرم بین­المللی در حقوق اسلام وجود دارد می­توان گفت حتی با توجه به پتانسیل تحلیلی که از موضوع تجری درباره تلاش و توطئه برای نسل­زدایی استخراج می­شود، می­توان به راحتی با اتکاء به منابع فقهی و اشاراتی که در آیات و روایات به سه جرم بین­المللی شده است حقوق کیفری بین­المللی را غنا بخشید و تمام خلاءهای موجود حقوق کیفری بین­المللی را پر نمود. متاسفانه در راستای استفاده از این منابع عظیم و نورانی برای هدایت حقوق بین­الملل به سمت اجرای عدالت و حفاظت و صیانت از حیات بشری، تا کنون در عرصه بین­المللی از جانب حقوقدانان خارجی و ایرانی تلاش درخور توجهی صورت نگرفته است. بحث مطرح­شده در مورد عنصر روانی جرایم بین­المللی(جرم نسل­زدایی) این است که آیا جرمی بدون تحقق عنصر مادی و تنها با تحقق عنصر روانی استحقاق مجازات را دارد یا خیر؟

فرضیه­ای که در این مقاله بیان شد به دنبال پاسخ به این پرسش بود که آیا سوابقی در این زمینه موجود می­باشد یا این که جرم نسل­زدایی که در بند (د) ماده (3) اساسنامه روندا و بند (د) ماده (3) کنوانسیون منع و مجازات نسل­زدایی تنها با احراز عنصر روانی و بدون تحقق عنصر مادی نسل­زدایی شخص را مستحق مجازات می­داند تنها مورد موجود در سوابق این مسئله می­باشد.

در بررسی عنصر روانی در فقه متوجه این امر شدیم که در فقه، عقاب در مورد یک شخص، تنها با موجودیت عنصر روانی در خصوص ایشان، مفروض است و این امر به اهمیت قوانین الهی به نیت اشخاص باز می­گردد؛ چه، نیت شخص معیار عقاب در درگاه الهی است. ظرافت و دقت به ذات انسان و ارزش والاتر روح نسبت به جسم تأثیر عمیقی بر محاکمه و مجازات دارد و فقه از سطحی­نگری و قشری­نگری به دور است.

در  حقوق بین­الملل و اصولا در حقوق با توجه به اسناد بین­المللی، وخیم­ترین و شنیع­ترین جرم، جرم نسل­زدایی است که ارتکاب آن نیازمند توجه خاص است. زیرا این جرم جان انسان­های زیادی را به دردناک­ترین وضع گرفته است. بنابراین وضعیت وخیم انسانی نیازمند رسیدگی و حمایت از انسان­هاست. با توجه به اهمیت این موضوع، با استفاده از فقه می­توان مشکلات گسترده اثبات عنصر روانی و ارزش بالای عنصر روانی در حقوق بین­الملل را به سطح مؤثری رساند و جایگاه نیت در اعمال را به بهترین وجه تثبیت نمود. در ادبیات حقوق بین­الملل عمومی و حقوق کیفری بین­المللی، سابقه­ای در این امر وجود ندارد و تجری در فقه تنها مورد در این زمینه است. به هر نحو، همیشه بحث عنصر روانی در دادگاه­های بین­المللی مورد اعتراض متهمان و وکلای آنان بوده است. از لحاظ نظری، در حقوق بین­الملل اثبات عنصر روانی جرم نسل­زدایی بدون موجودییت عنصر مادی کاری بسیار مشکل است که در دادگاه­های کیفری بین­المللی مکرر دیده شده است(Verdirame, 2000: 584). بنابراین استفاده از منبع غنی فقهی در تکمیل این مبحث از حقوق کیفری بین­المللی می­تواند کمک­های شایانی در اثبات جرم نسل­زدایی در محاکم بین­المللی داشته باشد.


[1] Polarization of Attitudes

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Mental Element in the International Crime of Genocide in Islamic Jurisprudence and Law

نویسنده [English]

  • Pooyan Biglari
assistant profsor
چکیده [English]

In the Statute of International Criminal Tribunal Court for Rwanda, article 2, Paragraph 2 some other punishable acts related to genocide are mentioned. The clause D is about “Attempt to commit genocide”. The judicial precedence in this court shows that those who attempted without any physical element in their cases were punished just because of the existence of a mental element. This case is really similar to the TAJARRI concept in Islamic jurisprudence. Regardless of describing and comparing the notions of crime and sin, both “TAJARRI” and “attempt to commit genocide” are common in lack of the physical elements of the crime or sin. Here in this article we try to have a comparative study of these two concepts which is a totally new idea in legal and Jurisprudential literature, and will refer to the opinions and views of Foghaha(Muslim Jurists) and to the documents and practice of the international criminal courts. According to the international law, Genocide is the worst crime in humanity and there is a subtle similarity between attempt to commit genocide and TAJARRI.The concept of TAJARRI in Islamic jurisprudence can be used to clarify some uncertainties in international law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mental Element
  • Tajarri
  • Mens‌ Rea
  • International Crimes
  • International Criminal Court

مراجع

1- آملی، میرزاهاشم، ۱۳۹۵ق، القواعد الفقهیة والاجتهاد والتقلید (مجمع الأفکار)، ۳ج، چ1، قم، المطبعة العلمیة.
2- ابن­منظور، ابوالفضل؛ جمال­الدین، محمدبن­مکرم، ۱۴۱۴ق، لسان العرب، ج15، چ3، بیروت، دارالفکر.
3- اردبیلی، محمدعلی، 1392ش، حقوق جزای عمومی، تهران، میزان.
4- اصفهانی، سیدابوالحسن، ۱۴۲۲ق، وسیلة الوصول الی حقائق الأصول، چ1، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی
5- ـــــــــــــــــــــــــــــ، ۱۳۷۴ق، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة (چاپ قدیم)، قم، موسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث
6- ـــــــــــــــــــــــــــــ،1374ق، القواعد الفقهیة والاجتهاد والتقلید (نهایة الدرایة)، چ1، قم، کتابفروشی سیدالشهداء علیه السلام.
7- انصاری، مرتضی بن محمدامین، ۱۴۲۸ق، فرائد الأصول، چ9، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
8- ایروانی، باقر، 1415ق، الحقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، قم، مهر.
9- تبریزی، موسی­بن­جعفر، 1369ش، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، چ1، قم، کتبی نجفی
10- حائری­یزدی، عبدالکریم، ۱۴۱۸ق، دررالفوائد (طبع جدید)، چ6، قم، موسسه النشر­الاسلامی.
11- حرّ عاملی، محمدبن­الحسن، 1104ق، وسائل الشیعه، چ2، قم، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام.
12- حیدری، علی­نقی، ۱۴۱۲ق، اصول الاستنباط، چ1، قم، لجنة ادارة الحوزة العلمیة بقم المقدسة
13- خراسانی، محمدکاظم، 1415ق، کفایة الاصول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
14- خمینی، روح الله، ۱۳۸۲ش، تهذیب الأصول، چ1، قم، اسماعیلیان.
15- سبحانی تبریزی، جعفر، 1378ش، قم، نشر موسسه امام صادق (ع).
16- صدر، سیدمحمدباقر، 1383ش، دروس فی علم الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
17- کلینی، محمدبن­یعقوب، 1388ق. کافی، چ3، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
18- محقق­نائینی، محمدحسین، 1376ش، فوائد الاصول، قم،جماعة­المدرسین­فی­الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
19- مشکینی، علی، 1413ق، اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها، قم، نشر الهادی.
20- ولیدی، محمدصالح،  1389ش، بایسته­های حقوق جزای عمومی، تهران، جنگل.
21-  Ashworth, Andrew, (2009), Principles of Criminal Law (6th edn, OUP.
22-  Cassese, Antonio, (2003). Mens Rea and the international criminal tribunal for the former Yugoslavia, 37 New England LR 1015, 1025.
23-    Piragoff, Donald and Darry Robinson, (2008), Article 30: Mental Element in O Trifftever (ed), Commentary on the Rome statute of the International Criminal Court: Observers' Notes, article by article, zndedn, Beck.
24-    Werle, Gerhard and Florian Jessberger, (2005), unless otherwise provided. Article 30 of the ICC Statute and the Mental Element of Crimes under International Criminal Law, 3J Int' crim Justice.
25-    _______, (2008), Principles of International Criminal Law (2nd edn, TMC Asser Press.
26-    Kevin Jon Heller, (2010), the Rome statute of the International Criminal Court. In Kevin Jon Heller and Markus Dubber (eds), the Hand book of Comparative Criminal Law (Stanford Law Books.
27-    M Bohlander, (2009), Principles of German Law oxford, (Hart publishing.
28-    Mohamed Badar, (2008), the Mental Element in the Rome statute of the International criminal count: A Commentary from a Comparative Criminal Law perspective, 19 crim L forum.
29-    Pisami, Mario, (2004), the mental element in international crime' in Flavia lattanzi and William schabas (eds), Essays on the Rome statute of the international Criminal Court [II sirente.
30-    Paul Robinson and Jane Grall, (1983), Element Analysis in Defining Criminal Liability: the Model Penal Code and Beyond 35 Stanford LR 681.
31-    Finnin, Sarah (2012), Mental Elements under Article 30 of the Rome statute of the International Criminal court: A Comparative Analysis, ICLQ, Vol. 61.
32-    Verdirame Guglielmo, (2000), the Genocided Definition in the Jurisprudence of the AD HoC Tribunals, International and Comparative law Quarterly, Vol. 49.
اسناد بین­المللی
33-   Convention on the prevention and punishment of the crime of genocide, Adopted by Resolution 260 (III) A of the united Nation.
34-  Charter of the international military tribund, Annexed to Agreement for the prosecution and punishment of the major war criminads of the European Axis (adopted & August 1945)
35-   Criminal code Act 1995 (Australia) S 5.2 (1)
36-   Charter of the international military Tribunal for the far East (adapted 19 January 1946 amended 26 April 1946) TIAS 1589, 4 Bevens 20 (Tokyo Charter)
37-   Control Council Law No 10: Punishment of persons Guilty of war crimes, crimes against peace and Against Humanity (adopted 10 December 1945) in official Gazette of the control council for Germany, No. 3, Berlin, 31 January 1946, 50-5 (Control council Law No. 10)
38-   ICC Elements of crimes, Article 8 (2) (b) (XXV), Element 1.
39-   Initial Indictment, July 24, 1995 and Rule 61 Decision of 1996.
40-  International Law commission, Draft code of crimes against the peace and security of Mankind with commentaries' in Report of the international Law commission to the General Assembly on the work of its forty-eighth session' (6 May 26 July 1996) UN Doc A/51/10
41-   Prosecutor V. stakic' (judgment) II-97-24-T, T chII (31 July 2003)
42-   Prosecutor V Lubounga Dyilo (confirmation Decision) ICC/01/04-01/06, PT ch I (29 January 2007) at fn 438 (lubauga Confirmation)
43-   Prosecutor V. Tadic', IT-94-1-1. Inttial indictment (February 13, 1995)
44-   Prosecutor V. Karadzic and Mladic (case No. IT-95-5, IT-95-5-R 61, IT-95– 18-R61)
45-   Statute of the International criminal Tribunal for the former Yugoslavia, adopted 25 May 1993, annexed to UNSC Res 827 (25 May 1993) UN Doc S/RES/827 (ICTY Statute); Statute of the international criminal Tribunal for Rwanda, adopted & November 1994, annexed to UNSC RES 955 (8 November 1999) UN Doc S/RES/955 (ICTR Statute)
46-   US Model Penal code 8 2.02(2) (a) (i).
47- US Model Penal code 8 2.02 (2) (a) (i)
48- US Model penal code 8 2.02 (2) (b) (ii)
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار