نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه قم
چکیده
فوریّت خطر تهاجم، مناقشهآمیزترین شرطی است که برای توجیه دفاع مشروع عنوان شده است. چالش مورد بررسی در این پژوهش، دفاعیات در شرایط غیرتهاجمی و امکان یا عدم امکان توسعهبخشی به مفهوم فوریّت، اختصاصاً در خصوص دو موضوعِ «دفاع مشروع ظاهری» و «سندروم زنان آسیبدیده» است که در رویدادِ دو وضعیت، حملهی فوری و عینی وجود ندارد. مفهومشناسیِ فوریّت و بیان رویکردهای رایج در مورد دو موضوعِ پیشگفته در حقوق غرب و سپس بررسی آن از منظر فقه و حقوق ایران، موضوع این پژوهش است. موضع منتخب فقه اسلامی، عاقلانه و بهدور از تعصب بوده و تنها در صورت وجود حملهی فوری و عینی - بر اساس نظر برخی فقها- و یا قریبالوقوع - بر پایه ظنّ به وجود خطر، بر اساس نظر دیگر فقها- دفاع را مجاز دانسته است. در پایان، نتیجه آن است که دفاعیات در شرایط غیرفوری- اعم از این که اساساً حملهای وجود نداشته و یا حمله فوری نبوده است- نمیتواند بر اساس دفاع مشروع توجیه گردد.
تازه های تحقیق
دفاع مشروع عامل توجیهکنندهی اقداماتی است که در غیر آن صورت، مجرمانه هستند. از میان ارکان توجیهیِ دفاع مشروع، شرط فوریّت همانا یک مؤلفهی چالشبرانگیز و مهم است که عدم درک صحیح آن، پیامدهای ناگواری در پی دارد. این مفهوم در اواخر قرن بیستم مورد چالش جدّیِ نظریهپردازان قرار گرفت تا قتلهای غیرتهاجمی را تحت پوشش دفاع مشروع تلقی کنند. اما چالشهای فراروی این شرط، در خصوص زنان مبتلا به سندرومِ «زنِ آسیبدیده» به نظر معقول و منطقی نمیآید. زنان آسیبدیده با مراجعه به قانون و دادگاه میتوانند حق خویش را بستانند و زنانِ مبتلا به سندروم زنان آسیبدیده، به نظر، از معاذیر قانونیِ معافکننده یا تخفیفدهنده میتوانند بهره جویند. اما درخصوص دفاع مشروع ظاهری، قول به توجیه این دفاعیات، خالی از وجه نیست. همواره افرادی وجود دارند که دچار اشتباه معقول میشوند و تنها برای دفع حمله به دفاع از خویش میپردازند.
در این میان، رویکردی که فقه اسلامی برگزیده، منطقی و بهدور از چالش است. یقین به وجود حملهای فوری و یا لااقل ظن به وقوع آن، شرط لازم برای مشروعیت هر دفاعی است. بنابراین اشتباهات معقول مورد توجه فقه اسلامی قرار گرفته و برای اجتناب از عواقب منفی پذیرش ظنّ به فوریّت حمله، ظن معقول و متعارف هر انسان معمولی در شرایط حادثه، بهترین راهکارِ معرفی شده است اما، شرایط استثنائی مانند زنان آسیب دیده قابل انطباق بر دفاع مشروع نیست و ممکن است هماهنگ با دفاع جنون آنی و یا هر دفاعی دیگر ابراز شود؛ در این وضعیت نمیتوان قائل به صحیح و موجّه بودن این قتلها شد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Urgency in Self-defense, Non-aggressive, From the Vantage Point of the West and Islamic Jurisprudence
نویسنده [English]
- Adel Sarikhani
چکیده [English]
It is said that the imminence of threat of attack، is the most controversial condition that is provided for justifying self-defense. The challenges that have been studied in this essay, are defenses that occur in non-aggressive situations and possibility or impossibility of extending the concept of imminence، especially putative self-defense and battered women syndrome. That there is no imminence and factual attack in that situation. Analyzing the concept of imminence and common approaches with respect to mentioned subjects in western laws and then considering it, under the light of Islamic and Iranian laws, are subjects of this paper. The selected approach in Islamic law، is prudently and far from biases, according to which self-defense could be justified only when there is imminence and factual attack -according to the opinion of some theorist - or impendent attack- according to some others- on the basis of certainty of the danger. Finally, it has concluded that defenses that occur in non-aggressive situations cannot be justified as legitimate self-defense. Whether، there is not any attack, or there is no imminent attack.
کلیدواژه‌ها [English]
- self-defense
- imminence
- non-aggressive
- battered women syndrome
- ابوالقاسم جعفربنحسن (محقق حلّی)، 1409ق، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، تهران، استقلال.
- اردبیلی، محمدعلی، 1385ش، حقوق جزای عمومی، ج1، چ13، تهران، میزان.
- اردبیلى، احمدبنمحمد، 1403ق، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14ج، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- آقایینیا، حسین، 1389ش، جرایم علیه اشخاص (جنایات)، چ8، تهران، میزان.
- تبریزى، جوادبنعلى، 1417ق، أسس الحدود و التعزیرات، ج1، چ1، قم، نشر مؤلف.
- حبیبزاده، محمدجعفر؛ میرمجیدی، سپیده، 1391ش، دفاع مشروع در پرتو سندروم زنان کتکخورده، فقه و حقوق اسلامی، س2، ش4.
- حلّى (علامه)، حسنبنیوسفبنمطهر اسدى، بیتا، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط- الحدیثة)، 6ج، چ1، قم، انتشارات موسسه امام صادق (ع).
- حلّى (فخر المحققین)، محمدبنحسنبنیوسف، 1387ش، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج4، چ1، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
- الحموی، احمدبنمحمد، 1357ق، غمز عیون البصائر، شرح الاشباه و النظائر، القاهرة: دارالطباعة العامرة.
- خمینى، سید روحاللّه، 1404ق، تحریرالوسیله، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى.
- سبزواری، سیدعبدالاعلی، 1413ق، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج28، چ4، قم، موسسه المنار.
- شمس ناتری، محمدابراهیم؛ عبداللهیار، سعید، 1389ش، دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن، مطالعات حقوقی، د2، ش2.
- صانعی، پرویز، 1382ش، حقوق جزای عمومی، چ1، تهران، طرح نو.
- طوسی (ابوجعفر)، محمدبنحسن، 1407ق، الخلاف، ج5، چ1، قم، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- عاملى (شهید اول)، محمدبنمکّى، 1417ق، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیة، ج1و2و3، چ2، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- عاملى (شهید ثانى)، زینالدینبنعلى، 1413ق، مسالک الافهام، ج15، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ،1412ق، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، المحشّى- سلطان العلماء)، ج2، چ1، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- عباسی، اصلی، 1389ش قانون جزای آلمان، چ1، تهران، مجد.
- العسکری، ابوهلال، 1413ق، معجم الفروق اللغویة، چ1، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
- فاضل هندى، محمدبنحسن، 1416ق، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج10، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- فلچر، جورج، پی.، 1384ش، مفاهیم بنیادین حقوق کیفری، چ1، ترجمه سید مهدی سیدزاده ثانی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
- الکفوی (ابوالبقاء)، ایوببنموسیالحسینی، 1974ق، الکلیات، ج4، دمشق، منشورات وزارة الثقافة و الارشاد العربی.
- مازندرانى خاتون‌آبادى، محمد؛ خواجوئى، اسماعیل، 1418ق، جامع الشتات، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- محمودی، فیروز، 1378، قاعده درء و تطبیق آن با تفسیر شک به نفع متهم، مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، ش9.
- نجفى، محمدحسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج41، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- Blackstone، William. (1765-9). Commentaries on the Law of England, Clarendon Press، 2nd Ed.
- Conde, Francisco. (2008). Putative Self Defense: A Borderling Case between Justification and Excuse, New Criminal Law Review, Vol. 11، No. 4.
- Fiona, Leverick, (2006). Killing in Self Defence, Oxford University Press.
- Frederick. H. Russell. (1979). the Just War in the Middle Ages, Routledge.
- George. P. Fletcher. (1998). Basic Concepts of Criminal Law.
- Greenawalt، Kent. (1984). The Perplexing Borders of Justification and Excuse, Columbia Law Review, Vol. 84, No. 8.
- Guz, Angelica and McMahon Marilyn. (2011). Is Imminence Still Necessary? Current Approaches to Imminence in the Laws Governing Self Defense in Australia, Flinders Law Journal, No. 1.
- Joshua Dressler, (2006). Battered Woman and Sleeping Abusers: Some Reflections, Ohio State Journal of Criminal Law, No. 3.
- Kaufman، Whitley, R, P. (2007). Self Defense, Imminense and Battered Women, New Criminal Law Review, Vol. 10, No. 3.
- Rabinson, Poul, H., (1996). Competing Theory of Justification Deed Versus Reason, Collection of British Essays, Andrew Simester، A.T.H Smith، Eds, Oxford University Press.
- Rosen, Richard. (1992-3). On Self-defense، Imminence، and Women Who Kill Their Batterers', North Carolina Law Review.
- Steele، Walter، W., (1991). Sigman،Christine،W. Reexamining the Doctrine of Self Defense to Accommodate Battered Women, American Journal Criminal Law, Vol. 18, No. 169.
- Walker، Lenore، A. (2009). The Battered Women Syndrome, Springer Publishing Company، LLC University of Pennsylvania Law School.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله