حمایت از سربازان و نیروهای خودی در مخاصمات مسلحانه و اشغال نظامی (بررسی تطبیقی حقوق بین الملل و اسلام)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه حضرت معصومه(س)

2 دانشجوی دکترای حقوق بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده

با وجود توسعه­ای که در حمایت از حقوق غیرنظامیان، اسیران و حتی بیگانگان در مخاصمات - به­ویژه در سده بیستم - ایجاد شده است اما درباره تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان و نیروهای خودی چنین پیشرفتی در نظام­های حقوقی به­غیر از نظام حقوقی اسلام مشاهده نمی­شود. کنوانسیون­های چهارگانه ژنو و پروتکل­های الحاقی آن، گام­های مهم حقوقی در حمایت از غیرنظامیان و اسیران محسوب می­شوند اما گام­های مشابهی برای تعهد دولت­ها به حمایت از سربازانِ خودی اتخاذ نشده است؛ آنچنان­که برخی دولت­ها سربازان را به­مثابه مایملک خود می­نگرند و هر رفتاری را با آنها مجاز می­دانند. تحولاتی نظیر «بیماری سندروم خلیج فارس» و بحران تجاوز جنسی در ارتش آمریکا به­ویژه در جریان اشغال افغانستان و عراق، تعهد دولت­ها برای حمایت از نیروهای خودی را در کانون توجه قرار داد. با توجه به فقدان اسناد بین­المللی درباره تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان خودی، به­نظر می­رسد از جهت نظریه­پردازی، حقوق قابل­استخراج در این خصوص، باید از منابع حقوق بین­الملل بشر و بشردوستانه­ی عرفی و به­ویژه از اصل حق حیات و کرامت انسانی برگرفته شود. مفاد کنوانسیون­های ژنو، پروتکل­های الحاقی آن و بیش از (20) قاعده از (161) قاعده­ استخراج­ شده توسط کمیته بین­المللی صلیب سرخ، به­طور غیرمستقیم رهنمودهایی درباره تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان خودی ارائه می­دهند..

تازه های تحقیق

برخلاف غیرنظامیان و اسیران جنگی، درباره تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان خودی، کنوانسیون یا معاهده­ای در جهان وجود ندارد. از منظر نظریه­پردازی، می­توان از برخی از قواعد حقوق بین­الملل بشر و بشردوستانه­ی عرفی، به طور غیر مستقیم، تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان خودی را استنباط نمود. با وجود این، نظام حقوقی اسلام، با نگرش به فرد به عنوان خلیفه الله، در زمینه قواعد حقوق بشر و حقوق بشردوستانه پیشتاز بوده و درباره حمایت از سربازان خودی نیز دارای قواعدی مترقی می­باشد. در حقوق اسلام، در کنار جایگاه رفیع حق حیات، ضرورت صیانت از کرامت ذاتی انسان در محوریت تعهدات دولت اسلامی درباره حمایت از سربازان خودی قرار گرفته است. اهمیت این موضوع از آن جهت است که امروزه در نظام­های غربی، در کنار افزایش سلب حق حیات سربازان غربی به­دلیل استفاده از سلاح­های خطرناک (از جمله سلاح­های دارای اورانیومِ ضعیف­شده)، کرامت انسانی آنها نیز به دلیل شیوع فاجعه­بارِ تجاوز جنسی، تبعیض، هتک حرمت، رفتار خشونت­آمیز، تحقیر و ابزارانگاری خدشه­دار شده است. واقعیت این است که تصور عمده­ی صاحب­نظران حقوقی دائر بر آن است که کشورها تمامی اصول انسانی را در قبال سربازان و نیروهای خودی رعایت می­کنند، و از این رو اهتمام آنها متمرکز و محدود و منصرف به تحلیل موازین حقوق بین­المللِ بشردوستانه در خصوص حمایت از غیر نظامیان دشمن و تفکیک نظامیان و غیرنظامیان بوده است. این در شرایطی است که وقوع برخی تحولات نظیر سندروم خلیج فارس که باعث مرگ، اختلالات مزمن و درمان­ناپذیرِ هزاران سرباز آمریکایی و انگلیسی و فرزندان تازه­متولدشده­ی آنها و تلاش دولت و ارتش آمریکا برای سرپوش­گذاشتن روی موضوع شد، توجه­ها را به نقض تعهد دولت­ها در حمایت از سربازان خودی جلب کرد. ارتش آمریکا با وجود اذعان به سندروم خلیج فارس، آن هم پس از چندین سال پنهان­کاری، به انحاء مختلف کوشیده است از مسئولیت خود در به­خطر انداختن حق حیات سربازان خودی شانه خالی کند. استفاده از سلاح­های ممنوعه، عدم پیش­بینی تجهیزات کافی برای سربازان، کتمان بیماری، عدم رسیدگی مناسب به وضعیت سربازانِ مبتلا به سندروم خلیج فارس و نیز خانواده­های سربازانی که بر اثر سندروم مذکور فوت کرده­اند، و کارشکنی در ایجاد پرونده در مراکز قضایی، همگی از جمله مواردی هستند که نقض تعهد آمریکا در این موضوع را نشان می­دهد.

همچنین مواردی نظیر بحران تجاوز جنسی در ارتش آمریکا به­ویژه در جریان جنگ خلیج فارس و اشغال افغانستان و عراق، تعهد دولت­ها به حمایت از نیروهای خود در مخاصمات مسلحانه را هرچه بیشتر در کانون توجه قرار داد. امروزه وضعیت نظامیان زن در ارتش آمریکا به­گونه‌ای است که احتمال تجاوز به یک نظامیِ زنِ آمریکایی توسط فرماندهان یا همرزم­های خود، از احتمال تعرض یا کشته‌شدن وی به­دست دشمن در میدان جنگ، بیشتر است؛ آنچنان که بیشترِ صد و نود هزار سربازِ زنی که در عراق و افغانستان در خطوط مقدم خدمت کرده­اند، با تجاوز یا آزار جنسی از سوی همرزمان خود مواجه شده­اند. در چنین شرایطی نمی­توان به بهانه فقدان اسناد بین­المللی، به­سادگی از موضوع تعهدات دولت­ها در حمایت از سربازان و نیروهای خودی - از جمله در مخاصمات مسلحانه و اشغال نظامی - عبور کرد. در این مورد، رسانه­ها و افکار عمومی می­توانند نقش بسزایی به­ویژه به صورت إعمال فشار بر دولت­ها برای ایجاد تغییراتی در قوانین ملی به­منظور افزایش حمایت از سربازان خودی ایفا کنند. همچنین توسعه حقوق بین­الملل با محوریت الگوگیری از قواعد نظام حقوقی اسلام در این زمینه اهمیت فراوانی دارد.

از دیدگاه نظری، مهم­ترین منبع حقوقی بین­المللی درباره تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان و نیروهای خودی در مخاصمه مسلحانه و اشغال نظامی، همانا اصول بنیادین حقوق بین­الملل بشر و بشردوستانه­ی عرفی است. در کنار این اصول، به کنوانسیون­های چهارگانه ژنو – به­ویژه کنوانسیون سوم و پروتکل اول الحاقی - نیز می­توان از زاویه دیگری نگریست؛ بدین معنا که رعایت کنوانسیون­های مذکور به­نوعی معطوف به تحقق هدف حمایت از سربازان و اتباع خودی در زمانی که آنها اسیر یا بازداشت می­شوند یا اشغال نظامی روی می­دهد، می­باشد. ضمن این که اگرچه از (161) قاعده­ای که کمیته بین­المللی صلیب سرخ در زمینه حقوق بین­المللِ بشردوستانه­ی عرفی استخراج کرده است، هیچ قاعده­ای به طور مستقیم به موضوع تعهد دولت­ها به حمایت از سربازان و نیروهای خودی مربوط نمی­شود. اما از آنجا که ماهیت این قواعد بر اساس حقوق بین­الملل بشردوستانه است و محور حقوق بین­الملل بشردوستانه هم "فرد" می­باشد، لذا می­توان به لحاظ نظری گفت که بیش از (20) قاعده، به طور غیرمستقیم می­تواند دربردارنده­ی الزامات و یا دست­کم دربردارنده­ی آموزه­هایی معطوف به حمایت از سربازان و نیروهای خودی باشد، و هم این که به دولت­ها جهت رعایت موارد مذکور درباره سربازان رهنمودهایی ارائه می­دهد.

برخی از قواعد بین­المللیِ عرفی نظیر منع تحقیر و توهین به کرامت انسانی، ممنوعیت رفتار ظالمانه، منع شکنجه، منع تبعیض ناروا، منع قتل، منع استفاده به­عنوان سپر انسانی، منع تجاوز جنسی و منع هتک حرمت که رعایت آنها برای غیرنظامیان و اسیران جنگی تأکید شده است، به طریق اولی، این قواعد بشردوستانه باید درباره سربازان و نیروهای خود در مخاصمات مسلحانه و اشغال نظامی نیز کاربرد داشته باشد. در این میان، حق حیات افراد یکی از اصول بنیادین حقوق بین­الملل است که در حقوق بین­الملل بشر و بشردوستانه و بسیاری از اسناد بین­المللی از جمله اعلامیه حقوق بشر اسلامی تأکید شده است. اگرچه بر اساس اسناد بین­المللی متعددی مانند کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، مرگ سربازان در یک عملیات قانونی جنگی، مصداق سلب حق حیات آنها نیست، اما دولت­ها در خودداری از اقدامات ریسک­آمیز ، انجام اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از مرگ بیهوده سربازان، همچنین در تجهیز و آموزش کافی سربازان و... مسئولیت دارند. در واقع، از دیدگاه نظری، اصول کلی حقوق بین­المللِ بشر و بشردوستانه، تعهداتی را برای دولت­ها در راستای حمایت از حق حیات و کرامت انسانیِ نیروهای خودی ایجاد می­کند؛ اصولی که چهارده قرن پیش نظام حقوقی اسلام به طور دقیق و عملی، بر آنها تأکید کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Protecting Own Soldiers and Forces in Armed Conflicts and Occupation (A Comparative Study between International Law and Islam)

نویسندگان [English]

  • Hesamoddin Lesani 1
  • Ahmad Kazemi 2
2 ph.d student in International Law in Islamic Azad University in Qom
چکیده [English]

In spite of the development of the protection of civilians, prisoners of war and even foreigners in armed conflicts, particularly in twentieth century, such an improvement in legal systems, except in the  Islamic law, is not observed in respect of the obligation of states to support their own soldiers and forces. The Quadruple Geneva Conventions and its Additional protocols are important legal steps to protect civilians and prisoners, but similar steps have not been taken to address the obligation of states for protection of their own troops in legal systems. Some states even consider the soldiers as a property with whom any treatment is allowed. The emergence of such changes as happened in the Persian Gulf Syndrome as well as the Sexual Assaults crisis in the US military, especially during the occupation of Afghanistan and Iraq, have made a focus on the obligation of states to protect their own forces. Due to the lack of international documents on the obligation of governments to protect their own soldiers, theoretically, it seems that some legal principles could be extracted from International Human Rights and Humanitarian Law, particularly, on the basis of customary rights and at the top of them, principles of the right to life and human dignity. The provisions of the Geneva Conventions, its Additional protocols and more than 20 out of 161 customary principles codified by the International Committee of Red Cross, provide indirect guidelines on the obligation of states to protect their own soldiers .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Own Soldiers
  • Protect
  • International Humanitarian Law
  • International Human Rights’ Law
  • Islamic Law
  • Persian Gulf Syndrome
  • Sexual Assault

مراجع

  1. احمدی کاشانی، ابوالفضل، 1391ش، بایسته‌های اخلاقی فرماندهان عالی‌رتبة نظامی با فرودستان در نهج‌البلاغه، معرفت اخلاقی، س2، ش2.
  2. امامی، محمدجعفر، 1379ش، نهج­البلاغه با شرح گویا و فشرده، ج1، چ1، قم، نشر مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع).
  3. بنی­نجاریان، صفوره و محمدرضا پورخلیلی، 1394ش، حقوق غیرنظامیان در جنگ از دیدگاه مهدویت و حقوق بین­الملل، کمیته علمی همایش بین­المللی دکترین مهدویت.  
  4. جمیل، ظاهر، 1388ش، فرهنگ تجاوز جنسی بدون مجازات در ارتش آمریکا، سیاحت غرب، ش72 .
  5. طباطبایی، سیدمحمدحسین،1360ش، تفسیر المیزان، شرح سید محمدباقر موسوی همدانی، ج9، چ1، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  6. عبدی، فریدون،1390ش، نگرشی بر اندیشه­های فرماندهی، مدیریتی و رهبری نظامی حضرت علی (ع)، النهج، ش31.
  7. فیرحی، داود، 1387ش، مفهوم جنگ و اخلاق نظامی در اسلام شیعی، سیاست، دوره 38، ش1.
  8. قربان­نیا، ناصر، 1388ش، حقوق جنگ در اسلام، رواق اندیشه، ش22.
  9. کولب، رابرت و ریچارد هاید، 1394ش، درآمدی بر حقوق مخاصمات مسلحانه، ترجمه سیدحسام­الدین لسانی، چ1، تهران، مجد.  
  10. مالرب، پل راجرز، 1382ش، قواعد کاربردی حقوق مخاصمات مسلحانه، ترجمه کمیته ملی حقوق بشردوستانه، چ1، تهران، امیرکبیر.
  11. محقق میرداماد، سیدمصطفی، 1396ش، بررسی تطبیقی حقوق جنگ و حقوق بشردوستانه در اسلام و حقوق بین­الملل، بی­چا، تهران، تبیان.
  12. نبوی، سیدمجی و رباب شاهمرادی، 1396ش، تکالیف و حقوق رزمندگان در اسلام، چ1، تهران، پارپیرار.
  13. نگهداری، عوض، 1386ش، جنگ، غیرنظامیان و حقوق بشردوستانه در اسلام، معرفت، ش118.
  14. هنکرتز، ژان ماری و لوئیس دوسوالدبک، 1387ش، حقوق بین­الملل بشردوستانه عرفی، ترجمه دفتر امور بین­المللی قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران و کمیته بین­المللی صلیب سرخ، ج1، چ1، تهران، مجد.
    1. Commentary of Protocol Additional to the Geneva Conventions (1987), Commentary of 1987 Protection of the civilian population , Available from: https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf /Comment.xsp?action=openDocument&documentId=5E5142B6BA102B45C12563CD00434741
    2. Directorate General of Human Rights and Legal Affairs Council of Europe, (2010), Human rights of members of the armed forces , Recommendation CM/Rec (2010) 4and explanatory memorandum, F-67075 Strasbourg Cedex
    3. European Convention on Human Rights,(2017), European Court of Human Rights Council of Europe F67075 Strasbourg cedex , Available from: http://www.echr.coe.int /Documents / Convention_ENG.pdf
    4. Gliha, Lori Jane,(2014) , Victims of military sexual assault appeal to human rights panel, Available from: http://america.aljazeera.com/watch/shows/america-tonight/america-tonight-blog/2014/3/20 /victims-of-militarysexualassaultappealtohumanrightscommission.html
    5. Henckaerts ,Jean-Marie; Doswald-Beck, Louise ,(2005), CUSTOMARY INTERNATIONAL HUMANITARIAN  LAW, International Committee of the Red Cross, cambridge university press, , Third printing 2007, Reprinted with corrections 2009, VOLUME I
    6. ijrcenter,(2017), Right to Life, The International Justice Resource Center, Available from:  http://www.ijrcenter.org/thematic-research-guides/right-to-life/
    7. RAND, (2014),Sexual Assault and Sexual Harassment in the US. Military, Available from: http://www .rand.org/content/dam/rand/pubs/research _briefs/RB9800/ RB9899 /RAND_RB9899.pdf
    8. Rowe,Peter ,(2008), The Obligation of a State under International Law to Protect Members of its own Armed Forces during Armed Conflict or Occupation, Yearbook of International Humanitarian Law 2006 , The Hague, Netherlands, T.M.C. Asser Press.
    9. Sandoz.Y, Swinarski.C, Zimmerman.B,(1987) Commentary on the Additional Protocols of 8 June 1977 to the Geneva Conventions of 12 August 1949 (Dordrecht, ICRC, Nijhoff 1987) para. 45
    10. THE    FERES    DOCTRINE (2003), THE    FERES    DOCTRINE:    AN    EXAMINATION    OFTHIS   MILITARY   EXCEPTION   TO   THE   FEDERALTORT  CLAIMS  ACT, HEARING BEFORE THE COMMITTEE  ON  THE  JUDICIARY  UNITED  STATES  SENATEONE,  HUNDRED  SEVENTH  CONGRESS, SECOND  SESSION, Serial No. J–107–109,  Available from:   https://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CHRG-107shrg88833/pdf/CHRG-107shrg88833.pdf
    11. the House of Commons Defence Committee(2005) , UK Operations in Iraq, 13th Report of Session 2005-06,H.C.1241, particularly paras. 59, 62, 74.
    12. Universal Declaration of Human Rights (2017), Universal Declaration of Human Rights, Available from: http://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights
    13. Protocol I,(8 June 1977), Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), Available from: https://ihl-databases.icrc.org/ihl/INTRO/470?OpenDocument
    14. the Guardian, (13 September 2002), Gulf war syndrome, Available from: https://www.theguardian.com/world/2002/sep/13/qanda.military
    15. Brower , Vicki, (2003 Jun), Gulf War syndrome revisited, MBO Rep. 10.1038/sj.embor.embor874, Availabale from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1319210
    16. the Guardian (5 February 2004), Gulf war syndrome: the legal case collapses ,Available from: https://www.theguardian.com/society/2004/feb/05/health.politicsandiraq
    17. Bourgaux, Pascale, (October 27, 2009), Rape in the Ranks: The Enemy Within, Available from: https:// www.democracynow.org/2009/10/27/filmmaker_pascale_bourgaux_on_rape_in
    18. The Geneva Conventions of 1949 (29-10-2010), The Geneva Conventions of 1949 and their Additional Protocols, Available from: https://www.icrc.org/eng/war-and-law/treaties-customary-law/geneva-conventions/overview-geneva-conventions.htm
    19. Nichols, Denise,(March 4, 2011), The Crisis Point For Gulf War Illness, Available from: http://www.veteranstodayarchives.com/2011/03/04/the-crisis-point-for-gulf-war-illness/
    20. Broadbent ,Lucy, (9 December 2011), Rape in the US military: America's dirty little secret, Available from: https://www.theguardian.com/society/2011/dec/09/rape-us-military
    21. Torreon, Barbara Salazar(July 30, 2013), Military Sexual Assault: Chronology of Activity in Congress and Related Resources, Congressional Research Service Report for Congress , R43168
    22. Null ,Gary, (February 19, 2016), Gulf War Syndrome: US Veterans Suffering from Multiple Debilitating Symptom, Global Research, Available from: http://www.globalresearch.ca/gulf-war-syndrome-us-veterans-suffering-from-multiple-debilitating-symptoms/5508825
    23. hrw.org,( May 19, 2016), US: Raped in Military – Then Punished, Unjust Discharges Cause Lasting Harm, Available from: https://www.hrw.org/news/2016/05/19/us-raped-military-then-punished
      24.    Anzuoni ,Mario, (May 2 2017), Sexual Assault Reports in U.S. Military Reach Record High, Available from: http://www.reuters.com/article/us-usa-military-sexualassault-idUSKBN17X2CF
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار