نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

• سیبد مصطفی میرمحمدی

دانشیار گروه حقوق دانشگاه مفید قم

چکیده

در سال­های آغازین قرن حاضر، سازمان همکاری اسلامی در پاسخ به چالش­های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی موجود در میان امت اسلامی و در روابط با جامعه بین­المللی دو برنامه عمل ده­ ساله تنظیم کرده است تا دولت­های عضو به آنها عمل کنند. برنامه عمل اول در سال 2015 پایان یافت و برنامه عمل دوم از 2016 تا  2025 پیش­بینی شده است. مقاله حاضر، به هدف بررسی تأثیر دو برنامه عمل ده­­ساله بر صلح و امنیت بین­المللی و منطقه­ای به این نتیجه می­رسد که این برنامه­ها نمود و جلوه­ی همگامی سازمان همکاری اسلامی با اهداف و اصول ملل متحد است و می­توان آنها را گامی در جهت ایجاد صلح­ میان دولت­های عضو سازمان دانست. اما از منظر صلح منفی و فقدان جنگ، سازمان همکاری در حل بحران­های منطقه­ای موفق نبوده و حتی زمینه مداخله و نفوذ قدرت­های بزرگ را فراهم کرده است. تشدید اختلاف میان دولت­های پرنفوذ و مؤثر این سازمان، به تضعیف بیشترِ آن خواهد انجامید.

تازه های تحقیق

نقش سازمان­های بین­المللی منطقه­ای در حفظ صلح و امنیت بین­المللی رو به افزایش است. در این میان نقش سازمان همکاری اسلامی به عنوان صدای جمعی جهان اسلام در حفظ صلح و امنیت و نیز حل­وفصل اختلافات میان دولت­های اسلامی مورد انتظار جوامع اسلامی و نیز جامعه بین­المللی است.

در سال­های آغازین قرن جدید، سازمان همکاری اسلامی، دو «برنامه عمل» ده­ساله 2005 تا 2015 و از 2016 تا 2025 به هدف رویارویی با چالش­های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی امت اسلامی تنظیم کرده است. این برنامه­ها گامی مهم در شناسایی چالش­ها، افزایش همبستگی اسلامی میان دولت­های عضو، ترویج اعتدال و میانه­روی، همگرایی مذاهب اسلامی، تعامل جامعه اسلامی با جامعه بین­المللی، تقویت حقوق بشر و حکمرانی مطلوب در کشورهای اسلامی به شمار می­آید و تأثیری مستقیم بر ایجاد صلح، امنیت، ثبات و جلوگیری از بروز منازعات خواهد داشت.

برنامه عمل دوم، با اولویت­دادن به صلح و امنیت بین المللی بر حل و فصل مسالمت­آمیز اختلافات جامو وکشمیر، ارمنستان و آذربایجان و قبرس تصریح کرده است اما در خصوص منازعات میان کشورهای اسلامی و بحرانهای جاری در سوریه و یمن نامی نبرده است و تنها دو هدف کلی زیر را اعلام داشته است:

- تحکیم همبستگی اسلامی در جهت تقویت صلح، امنیت، دوستی و تفاهم در جهان اسلام و خارج آن؛

- تقویت نقش سازمان همکاری در حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات، پیشگیری از منازعات از طریق دیپلماسی پیشگیرانه، توسعه گفتگو و میانجی‌گری.

گرچه سازمان در برنامه عمل دوم مدعی است از زمان تأسیس، همت خود را معطوف صلح جهانی، ثبات، سازگاری، امنیت و توسعه کرده است اما امروزه مهم­ترین تهدیدهای کنونی صلح، امنیت و ثبات منطقه­ای و بین­المللی همانا رشد افراطی­گیری، عدم مدارا، اختلافات مذهبی، خشونت و تروریسم است.

بدیهی است برنامه عمل، در کاغذ به تنهایی کافی نیست، بلکه به اراده مشترک به­ویژه از سوی دولت­های بانفوذِ سازمان همکاری اسلامی نیاز دارد. برنامه­های عمل با وجود اراده سیاسی دولت­های عضو را در جهت اهداف همبستگی اسلامی سوق می­دهد. کارنامه عمل سازمان این برداشت را به همراه داشته است که این اسلام است که در خدمت اهداف فوری برخی دولت­های عضو قرار گرفته است و نه این که سازمان در خدمت اهداف همبستگی اسلامی باشد.

تا کنون گزارشی از چگونگی نظارت بر برنامه عمل و نیز گزارش کشورها از میزان پیشرفت و تحقق آن ارائه نشده است. بر این اساس، برنامه عمل­ها در حد بیانیه و توصیه ارزیابی می­شود. بدیهی است چنانچه با نظارت و گزارش دولت­های عضو و یا کمیسیون مستقل و بی­طرف همراه نباشد، تنها مرکبی است بر کاغذ. کمیسیون مستقل دایمی حقوق بشرِ این سازمان در صورت اصلاح ساختار و دمکراتیک­شدن انتخاب اعضاء آن، می­تواند برای نظارت بر اجرای برنامه عمل و ارزیابی آن گام­هایی بردارد.

سازمان پس از نزدیک به پنج دهه فعالیت، اکنون به سازمان منطقه­ای مورد نظر فصل هشتم منشور ملل متحد تبدیل شده است و در نیل به همبستگی اسلامی به مفهوم واقعیِ آن، به اصلاح ساختار اساسی نیاز دارد. در آخرین نشست سران 2016 در استانبول، بر هماهنگی اصول ملل متحد و اصول سازمان همکاری اسلامی تصریح شده است. از این طریق، بحران طولانی­مدت و حل­نشده­ی فلسطین و وضعیت سوریه و یمن به ابتکارات سازمان ملل متحد واگذار شده و سازمان همکاری اسلامی فاقد هرگونه ابتکار در سطوح اسلامیِ آن است. به دیگر سخن، برنامه­های عمل سازمان همکاری در راستای صلح­سازی ملل متحد است. اما از منظر صلح منفی و فقدان جنگ، اگر نگوییم سازمان همکاری اسلامی، خواسته و یا ناخواسته، منافع دولت­های قدرتمند را دنبال کرده است اما دست­کم فاقد ابتکار لازم و مورد انتظار جوامع اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

• سازمان های بین المللی
• سازمان همکاری اسلامی
• برنامه عمل ده ساله
• صلح و امنیت بین المللی

عنوان مقاله [English]

Ten Year Programs Actions of the Organization of Islamic Cooperation and International Peace and Security

نویسنده [English]

• Seyed Mostafa Mirmohammadi

Mofid University

چکیده [English]

At the early years of the new millennium, the Organization of Islamic Cooperation (OIC) has ratified two ten programs of action in order to meet political, economic, cultural and religious challenges in the Muslim nation and its relation with the international community. First ten-year program of action (TYPOA) terminated at 2015 and second ten program has been approved for 2016 to 2025. This article aims to present the effect of these two TYPOA of OIC on international and regional peace and security. It concluded that these programs are considered as steps of OIC towards UN purposes and principles and also it can be added as a kind of peace building process in the OIC member states. From the view point of negative peace, OIC not only was not successful to settle regional conflicts, but it prepared the intervention of great powers in the region. Increasing the disputes between more effective Islamic states lead to more weakness of the Organization of Islamic Cooperation

کلیدواژه‌ها [English]

• International Organization
• Organization of Islamic Cooperation
• Ten-year program of action
• International peace and security