مطالعه تطبیقی مسئولیت مدنی مالک یا متصرف در مقابل واردین مجاز و غیرمجاز در حقوق انگلستان و نظام حقوقی اسلام

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه شیراز

چکیده

مسئولیت ناشی از اموال همواره یکی از موضوعات مهم در حوزه مسئولیت به شمار می‌رود؛ با توجه به اهمیت اموال غیرمنقول و نیز گستردگی خسارات ناشی از این اموال، مسئولیت مالکین و متصرفین، در مقابل واردین به املاک همواره مورد توجه بوده است. در این مقاله تلاش شده است تا مسئولیت مالک یا متصرف در مقابل واردین مجاز و غیرمجاز در حقوق انگلستان و نظام حقوقی اسلامی، به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد. به طور خلاصه می‌توان گفت که مالک یا متصرف در مقابل واردین مجاز، «وظیفه عمومی مراقبت» را بر عهده دارد و در صورت نقض این تعهد مسئول شناخته می‌شود. در خصوص واردین غیرمجاز نیز هر چند در گذشته، در نظام حقوقی انگلستان و نیز فقه امامیه و حقوق ایران، اصولاً مسئولیتی را برای مالک یا متصرف نمی‌شناختند، لیکن امروزه بر مبنای گسترش مفهوم تعهد به مراقبت و یا بر اساس استناد عرفی، می‌توان مالک و یا متصرف را مسئول شناخت.
 

تازه های تحقیق

در خصوص مبنای مسئولیت مالک و یا متصرف نسبت به خسارات وارده به واردین مجاز و غیرمجاز، دیدگاه‌های مختلفی در نظام‌های حقوقی مطرح شده است. در باب مسئولیت مالک یا متصرف نسبت به واردین مجاز، تقریباً اختلافی در نظام‌های حقوقی وجود ندارد و در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق انگلستان، حسب مورد، مالک و یا متصرف را ضامن خسارات وارده می‌دانند. البته حقوق انگستان این مسئولیت را بر مبنای «وظیفه عمومی مراقبت و هشدار» (تعهد قانونی) و فقه امامیه و حقوق ایران، این مسئولیت را بر اساس اذن اعطا شده از سوی مالک یا شخص مأذون از سوی وی مبنی بر تضمین سلامتی وارد شونده (تعهد قراردادی) و بر مبنای «قابلیت استناد عرفی» تحلیل می‌نماید؛ به گونه‌ای که حتی در خصوص واردین مجاز هم اگر خسارت مستند به اقدام وارد شونده باشد، مالک مسئولیتی ندارد.

در زمینه مسئولیت نسبت به واردین غیرمجاز، بحث‌های پیچیده‌تری مطرح شده است. حقوق انگلستان در ابتدا این مسئولیت را نمی‌پذیرفت، لیکن با تدوین قانون جدید مسئولیت متصرفین در سال 1984، مسئولیت متصرف در خصوص واردین مجاز را با وجود شرایطی به واردین غیرمجاز نیز تعمیم داد؛ با این تفاوت که این تعهد در مقابل واردین مجاز «تعهد به نتیجه» و در مقابل واردین غیرمجاز «تعهد به وسیله» است. در فقه امامیه، هر چند که نظر مشهور فقها، مالک را ضامن خسارات وارده به واردین غیرمجاز نمی‌داند، لیکن تتبع در نظر فقها حکایت از این دارد که مبنای این حکم، قواعد تسلیط و اقدام می‌باشد. در حقیقت بر اساس دیدگاه فقها، شخصی که به صورت غیرمجاز وارد ملکی می‌شود، باید مسئولیت خسارات وارده به خود را بپذیرد، چه اینکه خسارات وارده مستند به اقدام خود اوست. لذا به نظر می‌رسد که این حکم مانع از آن نیست که اگر خسارتی مستند به تقصیر مالک و یا متصرف باشد، مالک یا متصرف را مسئول جبران خسارات وارده قرار دهیم. بنابراین در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، در این مورد نیز می‌توان مبنای مسئولیت مالک یا متصرف را قابلیت استناد زیان به وی دانست و به استناد همین قاعده، در صورتی که مالک مرتکب تقصیر شده باشد، به جای مسئول ندانستن وی به استناد قاعده اقدام، بر مبنای نظریه استناد عرفی، او را مسئول جبران خسارات وارده به وارد شونده غیرمجاز دانست. به نظر می‌‌رسد که قانونگذار نیز در تدوین تبصره (1) ماده (508) قانون مجازات اسلامی جدید، همین مبنا را مد نظر داشته است؛ چه اینکه در قسمت اخیر این تبصره آمده است «... مگر اینکه صدمه یا تلف به علت اغواء، سهل‌انگاری در اطلاع دادن و مانند آن، مستند به مالک باشد.» که در این صورت مالک حتی در قبال واردین غیرمجاز نیز مسئول خواهد بود. بر اساس همین تحلیل مشخص می‌گردد که این حکم با قول مشهور فقها و مبنای مسئولیت در فقه شیعه نیز مغایرتی ندارد. البته باید پذیرفت که مسئولیت در قبال واردین غیرمجاز در حقوق انگلیس، شدیدتر از حقوق ایران و فقه امامیه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Civil Liability of the Owner or the Occupier to Permitted and Non-permitted Visitors in English Law and Islamic Legal System

نویسندگان [English]

  • Hojjat Mobayen 1
  • Ahmad Amiri 2
1 Assistant Professor, Faculty of Law and Political Science of Shiraz University
2 PhD candidate in Private Law, Shiraz University
چکیده [English]

Abstract:
The liability arising from property is always one of the most significant issues in the sphere of civil responsibility. Due to the importance of immovable property, as well as the extent of the damage caused by this property, the liability of owners and occupiers has always been considered to the visitors in estates. In this article, it is attempted to study in detail the responsibility of the occupier or the owner to the permitted and non-permitted visitors under English law and the Islamic legal system. In summary, it can be said that the owner or the occupier has a "common duty of care" to the permitted visitor and shall be held liable in the case of breach of this duty. In spite of the fact that principally there were no responsibility for the owner or the occupier to non-permitted visitors neither the English Law nor in Islamic and Iranian legal system in the past, nowadays, through expansion of the conception of duty to care or on the basis of customary invoking, it is possible to recognize the responsibility for the owner or the occupier.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Permitted Visitors
  • Non-permitted Visitors
  • Civil Liability
  • The Occupier
  • The Owner

مراجع

  1. ایروانی، باقر، 1426ق، دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیهقم، دارالفقه للطباعه،، چ1،  ج1.
  2. بجنوردی، سید محمد، 1401ق، قواعد فقهیه ، تهران، موسسه عروج ، چ3 ، ج 1.
  3. حلی، نجم الدین جعفربن‌حسن (محقق حلی) 1408ق، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ2، ج4.
  4. خویی، سید ابوالقاسم، 1410ق، منهاج الصالحین ، قم، نشر مدینه العلم، چ28، ج2.
  5. داراب پور، مهراب، 1385ش، «مسئولیت مدنی ناشی از خسارت املاک و سازه‌ها»، تحقیقات حقوقی، ش44.
  6. ـــــــــــــــــــ، 1387ش، مسئولیت های خارج از قرارداد ، تهران، مجد، چ1.
  7. رشتی، میرزا حبیب الله، بی‌تا، رساله فی الغصب، چ سنگی، بی‌جا، چ سنگی.
  8. صدر، سید محمد باقر، 1408ق، مباحث الا صول (قسم الثانی)، تقریر سید کاظم حسینی حائری ، قم، مطبعه مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی ، چ1، ج4.
  9. طباطبایی قمی، سید تقی، 1426ق، مبانی منهاج الصالحین ، قم، منشورات قلم شرق ، چ1، ج9.
  10. العاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) 1410ق، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، انتشارات داوری، چ1 ، ج10.
  11. ـــــــــــــــــــ، 1416ق، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام ، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چ1، ج15.
  12. عراقی کزازی، آقا ضیاء الدین علی، 1418ق، قاعده لاضرر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی ،چ1.
  13. کاتوزیان، ناصر، 1386ش، الزام‌های خارج از قرارداد، ضمان قهری و مسئولیت مدنی، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ6 ، ج1.
  14. محقق داماد، سید مصطفی، 1383ش، قواعد فقه، بخش مدنی، مالکیت و مسئولیت، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ11.
  15. مبین، حجت، 1390ش، نظریه قابلیت استناد در مبانی مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) ، چ1.
  16. الموسوی الخمینی، سید روح الله، 1390ق، تحریر الوسیله، نجف، مطبعه الآداب، چ2، ج2.
  17. النجفی، شیخ محمدحسن، 1981م، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ7، ج42 و 43.
  18. نظری، ایراندخت، 1389ش، مسئولیت مدنی مالک، تهران، انتشارات جنگل، چ1.
    1. Barker, David & Padfield, Colin, (1998), Law Made Simple, New York, Made Simple Books,10th ed.
    2. Bermingham, Vera, (2005), Tort in a Nutshell, London, Sweet & Maxwell, 7th ed.
    3. Brazier, Margaret, (1988), Street on Torts, London, Butter Worth, 9th ed.
    4. Brown, W. J., (1999), GCSE Law, New York, Sweet & Maxwell, 7th ed.
    5. Clerk and Lindsell, (1995), Clerk and Lindsell on Torts, by Margaret R. Brazier, London, Sweet and Maxwell, 2nd ed.
    6. Cooke, John, (2001), Law of Tort, London, Longman, 5th ed.
    7. Elliott, Catherine & Quinn, Frances, (2009), Tort Law, Edinburgh, Pearson Longman, 7th ed.
    8. Fleming, John G., (1985), An Introduction to the Law of Torts, Oxford, Clarendon Press, 2nd ed.
    9. Gardner, J. Thomas; Anderson, M. Terry, (2009), Criminal Law, Thomson Publishing, 10th ed
    10. Garner, Bryan A., (2004), Black's Law Dictionary, New York, Thomas West, 8th ed.
    11. Harpwood, Vivienn, (2003), Modern Tort Law, London, Cavendish Publishing Limited.
    12. Herstein, Ori J., (2010), “Responsibility in Negligence: Why the Duty of care is not a Duty to try”, Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Vol., XXIII, No.2.
    13. Heuston R. F. V, (1969), Salmon on the Law of Torts, London, Sweet & Maxwell.
    14. Khan, Malcolm; Robson, Michelle & Swift, Kristina, (2002), Clinical Negligence, London, Cavendish, 2nd ed.
    15. Markesin B. S. & Deakin S. F. (1994), Tort Law, New York, Oxford University Press, 3rd ed.
    16. Postema, Gerald J., (2002), Philosophy and the Law of Torts, Cambridge, Cambridge university press, 1st ed.
    17. Schaffer, Lisa, (2009), Torts for Paralegals, New York, McGraw Hill, 1st ed.
    18. Wigmor, John H., (1894), “Responsibility for Tortious Acts: It’s History”, Harvard Law Review, Volume 7.
    19. Zweigert, Konard & kötz, Hein, (1998), An Introduction to Comparative Law, (translated by Tony Weir), Oxford, Oxford University press, 3rd ed.

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار