نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم
2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم
چکیده
نظام نیمه‌آزادی در شمار نهادهایی است که در راستای تقلیل آثار زیانبار مجازات حبس و تسهیل بازگشت مؤثر محکوم به آغوش جامعه پس از تحمل محکومیت، فرصت فعالیت‌های اجتماعی محکومان را در خارج از زندان فراهم می‌سازد. به رغم آنکه خاستگاه نهاد مزبور به اجرای نظام تدریجی یا ایرلندی زندان در فرانسه بر می‌گردد، با وجود این اتخاذ آن در راستای اصل کاربرد کمینه‌ی حبس در فقه جزایی اسلام از یک‌سو و تطابق آن با آموزه‌های شرعی مبنی بر تمهید فرصت فعالیت خارج از زندان برای محکومین به حبس از سوی دیگر، قانونگذار مجازات اسلامی را در سال 1392 بر آن داشت تا این نهاد فرانسوی را در مقررات کیفری کشور تأسیس نماید. در نوشتار حاضر با روشی تحلیلی – توصیفی تلاش شده است تا به صورت مقارن موقعیت نظام نیمه‌آزادی را در دو نظام حقوق کیفری ایران و فرانسه مورد مطالعه قرار دهیم تا از طریق شناسایی وجوه تشابه و تفاوت محاسن و معایب هر یک شناسایی شود.
تازه های تحقیق
نظام نیمه‌آزادی در زمره‌ی نهادهایی است که به کارگیری مؤثر آن می‌تواند از بسیاری آثار سوء کیفر حبس پیشگیری نماید و خط مشی سیاست کیفری را از نظامی سزا گرا به سمت نظامی آینده‌نگر تغییر دهد که مبتنی بر منافع اصلاحی اعمال ضمانت‌اجراهای کیفری است. از آنجا که وضع چنین نهادی در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 با الهام از حقوق کیفری فرانسه بوده است، در این تحقیق تلاش شد ضمن مقایسه‌ی این دو نظام حقوقی، مبانی فقهی موضوع کاویده شود. بر این اساس نتایج تحقیق را می‌توان به شرح ذیل ارایه نمود:
1. در فقه اسلامی استفاده از مجازات حبس به عنوان ضمانت اجرای کیفری به ندرت در نصوص مورد پذیرش قرار گرفته است. از این رو، نظام نیمه‌آزادی همانند دیگر نهادها و جایگزین‌های حبس که بتواند به تقلیل قلمرو اجرای این مجازات یا آثار سوء آن بیانجامد، نه تنها با موازین اسلامی مغایرتی ندارد بلکه گامی مؤثر در انطباق بیشتر نظام کیفری با حقوق اسلامی خواهد بود.
2. هر چند نظام نیمه‌آزادی با مشخصات کنونی، دقیقاً در فقه اسلامی مورد توجه قرار نگرفته است، اما آموزه‌های شرعی و سیره معصومین (علیهم‌السلام) مبنی بر نگهداری محبوس در محل زندگی سایر اعضای جامعه در برخی موارد از یک‌سو و تجویز اعطای آزادی محدود به زندانی جهت انجام فعالیت‌های دینی، خانوادگی و شغلی در سایر موارد از سوی دیگر حکایت از ریشه‌های چنین نهادی در حقوق اسلام دارد.
3. در حقوق جزای ایران، حکم به نظام نیمه‌آزادی به تشخیص دادگاه واگذار شده است که می‌تواند ضمن صدور حکم محکومیت یا در اثنای اجرای حکم بر پذیرش آن تصمیم بگیرد. در حقوق جزای فرانسه ضمن آنکه دادگاه حین صدور حکم اختیار اعطای نیمه‌آزادی را دارد، در اثنای تحمل حبس، قاضی اجرای مجازات نیز از چنین اختیاری برخوردار است.
4. حکم به نیمه‌آزادی در حقوق جزای ایران بر خلاف حقوق جزای فرانسه مشروط به رضایت محکوم و گذشت شاکی است، که پذیرش شرط اخیر می‌تواند در بسیاری از موارد فرصت بهره‌مندی از چنین نهادهای اصلاحی را منتفی سازد لذا قابل نقد است.
5. ضمانت اجرای تخطی محکوم از تعهدات در طول دوره‌ی نیمه‌آزادی در حقوق جزای فرانسه تبدیل آن به زندان باز یا نظارت الکترونیکی بنا بر تشخیص قاضی اجرای مجازات است. با وجود این قانون مجازات اسلامی در این خصوص سکوت اختیار نموده است و همین امر سبب تمسک حقوق‌دانان به قیاس موضوع با سایر نهادها مانند تعویق و تعلیق یا آزادی مشروط جهت توجیه الغای نظام نیمه‌آزادی شده است، که به نظر با وجود سکوت قانونی و منع تفسیر موسع قوانین کیفری به ضرر متهم چنین راهکاری تا زمان تعیین تکلیف از سوی قانونگذار و نه تصویب آیین‌نامه اجرایی قابل دفاع نیست.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
An Analysis of the Semi-Liberal System in the Criminal Law of Iran and France: With an Approach toward its Jurisprudential Foundations
نویسندگان [English]
- Ruhollah akrami 1
- farzaneh seifallah pour 2
1 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom
2 MA in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]
The semi-liberal system is one of the institutions providing the opportunity of social activities for the prisoners to work outside the prison in order to reduce the harmful effects of imprisonment and facilitate the effective return to society after spending their conviction period. Despite the fact that the origin of the institution traces back to the system of gradual or Irish imprisonment in France, its adoption in line with the principle of applying the minimum imprisonment in the Islamic criminal law on the one hand, and its conformity with the doctrine of the religious teachings regarding the opportunity to work out of the prison on the other, provoked the legislator in 2013 to establish this French institution in the penal code of the country. In the present paper, through a descriptive-analytic method, it is attempted to study the status of the semi-liberal system in two systems of Iranian and French criminal law concurrently in order to identify the advantages and disadvantages of each one by means of demonstrating the existing similarities and differences.
کلیدواژه‌ها [English]
- Criminal Jurisprudence
- Iranian Criminal Law
- French Criminal Law
- Imprisonment
- Semi-Liberal System
. آماده، غلامحسین، 1389ش، اختیارات قضایی در تعیین مجازات: مطالعه تطبیقی حقوق ایران، مصر و انگلستان، تهران، نشر دادگستر، چ1.
2. آنسل، مارک، 1388ش، از زندان تا کیفر زدایی، ترجمه محمد آشوری، دادنامه، ش2.
3. ـــــــــــــــ ، 1375ش، دفاع اجتماعی، ترجمه محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران ، چ3.
4. ابن ادریس حلی، محمد،1410ق، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چ2، ج3.
5. ابن بابویه قمی [شیخ صدوق]، محمد بن علی، 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2، ج4.
6. إبن براج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز، 1406ق، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چ1، ج2.
7. ابن زهره حلبی، سید أبوالمکارم حمزه بن علی،1417ق، غنیه النزوع إلی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه الإمام الصادق علیه‌السلام، چ1.
8. أبوغده، حسن، 1407ق، أحکام السجن و معامله السجناء فی الإسلام، کویت، مکتبه المنار، چ1.
9. الهام، غلامحسین و برهانی، محسن، 1396ش، درآمدی بر حقوق جزای عمومی: واکنش در برابر جرم، تهران، نشر میزان، چ3.
10. اکرمی، روح الله، 1393ش، جزوه حقوق جزای عمومی3، دوره فقه القضای مدرسه علمیه حضرت ولی‌عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) زیر نظر ریاست قوه قضاییه.
11. ـــــــــــــــ ، 1395ش، مقاله تحلیل فقهی حقوقی تعزیرات منصوص در: دانشنامه حقوق کیفری و جرم شناسی، تهران، گام حق،چ1.
12. بولک، برنار، 1382ش، کیفر شناسی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، انتشارات مجد، چ1.
13. بغدادی [شیخ مفید]، محمد بن محمد، 1413ق، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید ره، چ1.
14. پرادل، ژان، 1374ش، تاریخ اندیشه های کیفری، تهران، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی،چ1.
15. جبعی عاملی [شهید ثانی]، زین الدین بن علی، 1413ق، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، چ1، ج15.
16. جعفرزاده، فخرالدین،1386 ش، اجرای احکام کیفری در حقوق فرانسه و ایران، تهران، انتشارات دادیار، چ1.
17. حسینی شیرازی، سید محمد، بی‌تا، الرسائل الثلاث، بی جا، بی نا، بی چا، ج3.
18. حلبی، ابوالصلاح تقی‌الدین، 1403ق، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبه الإمام أمیرالمؤمنین علیه‌السلام، چ1.
19. حلی(علامه)، حسن بن یوسف،1410ق، إرشادالأذهان إلی أحکام الایمان، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چ1،ج2.
20. حلی[محقق]، نجم الدین جعفر بن حسن،1408ق، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم، نشر اسماعیلیان، چ2، ج 4.
21. حیدری،علی‌مراد، 1394ش، حقوق جزای عمومی: بررسی فقهی حقوقی واکنش علیه جرم، تهران، سمت، چ1.
22. خالصی، محمدباقر، 1413ق، أحکام المحبوسین فی الفقه الجعفری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ1.
23. دانش، تاج زمان، 1368 ش، حقوق زندانیان و علم زندان ها، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ1.
24. زراعت، عباس،1393ش، حقوق جزای عمومی3، تهران، انتشارات جنگل جاودانه،ج2،چ1.
25. سبزواری، سید عبدالاعلی، 1413ق، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، چ4، ج29.
26. سبحانی، جعفر، 1432ق، الحدود و التعزیرات فی الشریعه الاسلامیه الغراء، قم، مؤسسه الامام الصادق علیه‌السلام، چ1.
27. سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، 1404ق، المراسم العلویه و الأحکام النبویه فی الفقه الإمامی، قم، منشورات الحرمین، چ1.
28. سید مرتضی،علی بن حسین،1415ق، الإنتصار فی إنفرادات الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی،چ1.
29. شکری، رضا، 1396ش، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر مهاجر، ج1،چ2.
30. شمس ناتری، محمد ابراهیم، و دیگران، 1393ش، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، ج1،چ2.
31. شوشتری، محمد تقی، 1406ق، النجعه فی شرح اللمعه، تهران، کتابفروشی صدوق، چ1، ج11.
32. صافی گلپایگانی، لطف الله، بی‌تا، التعزیر: أحکامه و حدوده، قم، نشر مؤلف.
33. صالحی، محمد خلیل، 1395ش، تقریرات حقوق جزای عمومی2، دانشگاه قم.
34. صدر، سید محمد، 1420ق، ماوراء الفقه، بیروت، دار الاضواء للطباعه و النشر و التوزیع، چ1، ج9.
35. طباطبایی، سیدعلی، 1418ق، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چ1، ج16.
36. طباطبایی حکیم، سید محمد سعید، 1427ق، مسائل معاصره فی فقه القضاء، نجف، دار الهلال، چ2.
37. طبسی، نجم الدین، 1416ق، موارد السجن فی النصوص و الفتاوی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ1.
38. طغرانگار، حسن، 1387ش، جایگزین های کیفر حبس در حقوق فرانسه، اصلاح و تربیت، ش76.
39. طوسی [شیخ‌الطائفه]، محمدبن حسن،1407ق، تهذیب الأحکام،تهران،دار الکتب الإسلامیه، چ4، ج6 و 10.
40. ـــــــــــــــ ،1407ق، الخلاف،قم،دفتر انتشارات اسلامی، چ1، ج5.
41. ـــــــــــــــ ،1387ق، المبسوط فی فقه الإمامیه،تهران،المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، چ3، ج8.
42. عاملی[شهید اول]، شمس الدین محمد بن مکی،1410ق، اللمعه‌الدمشقیه فی فقه الإمامیه، بیروت، دار التراث دار الإسلامیه،چ1.
43. فاضل لنکرانی، محمد، 1422ق، تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله: کتاب الحدود، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار علیهم‌السلام، چ1.
44. ـــــــــــــــ ، بی‌تا، جامع المسائل، قم، انتشارات امیر قلم، چ11، ج1.
45. فاضل اصفهانی، محمد بن حسن، 1416 ق، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ1، ج10 و 11.
46. کلینی، أبوجعفر محمد بن یعقوب، 1429ق، الکافی، قم، دارالحدیث للطباعه و النشر، چ1، ج11 و 14.
47. کیدری، قطب الدین،1416ق، إصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه الإمام الصادق علیه‌السلام، چ1.
48. گودرزی بروجردی، محمدرضا و مقدادی، لیلا، 1386ش، تاریخ تحول زندان،تهران،نشر میزان،چ2.
49. لارگیه،ژان،1378ش، آیین دادرسی کیفری فرانسه، ترجمه حسن کاشفی اسماعیل‌زاده، تهران، گنج دانش، چ1.
50. مارتینژ، رنه، 1385 ش، تاریخ حقوق کیفری در اروپا، ترجمه محمدرضا گودرزی بروجردی، تهران، انتشارات مجد، چ2.
51. محسنی، محمد آصف، بی‌تا، القضاء و الشهاده، قم، مطبعه سیدالشهدا علیه‌السلام، بی چا.
52. مدنی کاشانی، آقا رضا، 1410ق، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ2.
53. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، 1427ق، دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام، تهران، نشر میزان، چ2، ج1.
54. مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، 1415ق، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، قم، منشورات مکتبه آیه‌الله المرعشی‌النجفی ره، چ1، ج1.
55. مصدق،محمد،1392ش، شرح قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 با رویکرد کاربردی، تهران، انتشارات جنگل جاودانه، چ1.
56. مغنیه، محمد جواد،1421ق، فقه الإمام الصادق علیه‌السلام، قم، مؤسسه انصاریان، چ2،ج6.
57. مکارم شیرازی، ناصر، 1425ق، تعزیر و گستره آن، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه‌السلام، چ1.
58. منتظری، حسین علی، 1409ق، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الإسلامیه، قم، نشر تفکر، چ2، ج2.
59. ـــــــــــــــ ، 1417ق، نظام الحکم فی الإسلام، قم،نشر سرایی،چ2.
60. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، 1427ق، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسسه النشر لجامعه المفید ره، چ2، ج3.
61. موسوی‌خویی، سید ابوالقاسم، 1422ق، مبانی تکمله المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، بی‌چا، ج 42.
62. ـــــــــــــــ ، 1424ق، محاضرات فی المواریث، قم، مؤسسه السبطین علیهما السلام العالمیه، چ1.
63. موسوی‌گلپایگانی، سید محمدرضا،1412ق، الدر المنضود فی احکام الحدود، قم، دارالقرآن الکریم، چ1، ج3.
64. ناصری، فرج اله، روش فرابر در اجرای مجازات، رؤیت شده در http://www.ghavanin.ir/PaperDetail.asp?id=361.
65. نجفی، محمد حسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ7، ج42 و 41.
66. نوری [محدث]، میرزا حسین، 1408ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چ1،ج6.
67. وائلی، احمد، 1364ش، احکام زندان در اسلام، ترجمه محمد حسن بکایی،تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،چ1.
68. وزاره الاوقاف و الشئون الإسلامیه، 1409ق، الموسوعه الفقهیه، کویت، ذات السلاسل، چ2، ج 16.
69. هاشمی شاهرودی، سید محمود، 1380، زندان: ضرورت نه مجازات؟، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات معاونت اجتماعی و اطلاع رسانی قوه قضاییه، چ1.
-
70. Cassani, Ursula, (1983), De la dogmatique à la démagogie: une politique criminelle pragmatique, Déviance et société, pp. 171-180.
71. Colin, Robert, (1954), L'éducation surveillée et le reclassement des mineurs délinquants, Population, pp. 635-654.
72. Di Amato, Astolfo, (2011), Criminal Law in Italy, the Netherlands, Kluwer Law International, 1st Ed.
73. Lopez-Rey, Manuel and Germain, Charles, (1964), Études Pénologiques, Netherlands, Springer, 1st Ed.
74. Plawski, Stanislaw, (1973), Le contrôle judiciaire de l'application des peines en droit comparé, Revue Internationale de droit comparé, pp. 375-386.
75. Ruggiero, vincenzo; Ryan, mick and Sim, joe, (1995), Western European Penal Systems: A Critical Anatomy, London, Sage Publications Ltd, 1st Ed.
76. Code de procédure pénale of France (2008)
77. Code penal of France (1992)
78. Provisional Criminal Code of Kosovo (2003)
-
)
ارسال نظر در مورد این مقاله