قلمرو ی مالکیت فضا و قرار در حقوق اسلام و غرب: با تأکید بر نظرات فقهی حضرت امام خمینی (ره)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم‌آباد

2 عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، واحد رامشیر.

چکیده

یکی از نیازهای حیاتی جوامع انسانی در عصر کنونی، بهره‌برداری مناسب از زمین و توابع آن است. «فضا» و «قرار» به عنوان ملحقات زمین همواره موضوع چالش‌های فقه اسلامی و نظام‌های حقوقی معاصر بوده است و به رغم پذیرش مالیت تبعی، در قلمرو آن تردید شده است و تعارض حقوق عمومی و خصوصی را به دنبال داشته است. فقهای متقدم «انحصاری»، «مطلق» و «دایمی» بودن را از ویژگی‌های بنیادی حق مالکیت می‌دانند و براساس همین دیدگاه بر قلمروی بی حد و حصر فضای محاذی ادعای اجماع نموده‌اند و صاحب زمین را مالک فضای فراسطحی، هر قدر که بالا رود، و فضای زیرسطحی، تا اعماق زمین، می‌پندارند و بسیاری از نظام‌های حقوقی نیز به تأسی از همین طرز تفکر، قوانین و مقرراتی را وضع و تدوین نموده‌اند. با وجود این نیازهای جوامع صنعتی و گسترش شهرنشینی و ضرورت توسعه‌ی خدمات شهری از قبیل احداث مترو و تونل‌های زیر زمینی، حفاری‌های لازم جهت دسترسی به منابع انرژی و همچنین عبور شبکه‌های انتقال برق و خطوط مونوریل و ترانزیت هوایی، موجب شده است تا تعارض و تداخل حقوق عمومی و خصوصی شدت بیشتری به خود گیرد. در این راستا به رغم نظرات و دیدگاه‌های متعدد مبنی بر نفی مالکیت، محدودیت در مالکیت و اشتراک در نحوه‌ی بهره‌برداری از فضا و قرار، حضرت امام خمینی (ره) به عنوان یکی از فقهای برجسته‌ای که ولایت و حکومت را توأماً پذیرفته است، تبعیت اعماق زمین و هوا را نسبت به املاک شخصی تا حدود احتیاجات عرفی و مازاد بر آن را مشمول «انفال» اعلام فرموده‌اند و جمع بین حقّین را محقق ساخته است.

تازه های تحقیق

براساس اصول کلی و بنیادی حاکم بر نهاد مالکیت، در تمامی نظام‌های حقوقی مورد بحث، مالکیت زمین شامل فضاهای فراسطحی و زیرسطحی است و اصولاً هیچ محدودیت حقوقی برای صاحب زمین وجود ندارد و حقوق مالکانه‌ی او از حیث عمق تا مرکز زمین و از جهت ارتفاع تا فراز آسمان تعمیم داده می‌شود زیرا به لحاظ ماهیتی، فضا و قرار قانوناً، شرعاً و عرفاً از توابع زمین محسوب می‌شوند.

با وجود این هرگاه این بخش از مالکیت خصوصی با حقوق عمومی تداخل و یا تعارض نماید، به جهت ترجیح و تفوق حقوق عمومی بر حقوق خصوصی، قلمرو مالکیت بر فضا و قرار محدود به مقدار متعارف خواهد بود و مازاد بر محدوده‌ی مذکور، مشمول انفال و در زمره‌ی اموال ملی است و به این جهت دولت در راستای تأمین رفاه عمومی و بهره‌برداری از منابع موجود اختیار تصرف مشروع در این‌گونه فضاها را دارد.

در این راستا دیدگاه فقهی و حکومتی حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر پذیرش اصل مالکیت فضا و قرار و تعیین محدوده‌ی قلمرو این نوع مالکیت تا حد متعارف برای صاحب زمین نسبت به سایر مواضع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و با جمع بین حقوق، واقع بینانه‌تر و دارای راهکارهای عملی و مؤثر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Domain of the Ownership of Space and Place in Law of Islam and the West: With Emphasis on the Jurisprudential Views of Imam Khomeini (RA)

نویسندگان [English]

  • jamshid mirzaei 1
  • abdolsaeed shojaei 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Islamic Azad University, Branch of Khorram Abad
2 Faculty Member at Payam-e-Nour University Branch of Ramshir
چکیده [English]

One of the essential needs of human societies in contemporary era is the appropriate exploitation of land and its attachments. "Space" and "place" have always been the subject of challenge in Islamic jurisprudence and contemporary legal systems. In spite of the acceptance of subordinate ownership, its domain is controversial and has been followed by conflict in private and public rights. The elder Jurists consider exclusivity, absoluteness and permanency to be the fundamental characteristics of property rights. Accordingly, they have claimed a consensus on the boundless territory of space and the owner of the land is the owner of its space from above the ground to vacuum of space, and under the ground to the depths of the land. Many legal systems, influenced by this point of view, have enacted and codified rules and regulations.  However, the needs of industrial societies and the expansion of urbanization and the necessity of urban development, such as the construction of subways and underground tunnels, the necessary drilling to access energy resources and the transmission of power transmission networks and monorail lines and aerial transit has led to more intense conflict in and interference with public and private rights. In this regard, despite the numerous views and opinions as to the negation of ownership, restriction in ownership and common manipulation of space and place, Imam Khomeini as one of the prominent jurisprudents who has accepted guardianship and governance simultaneously, has declared the subordination of land and air to personal lands to the extent of customary needs and possession of the surplus to "public property", and has brought about the combination of the two rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Space
  • Place
  • Land Attachments
  • Subordinate Ownership
  • Public Property

مراجع

. ابن الشاط، قاسم، بی‌تا، ادرار الشرق علی انواء الفروق، بی‌جا، انتشارات الفروق، چ1، ج1 و 4.
2. ابن نجم، زین الدین، 1426ق،الاشباه النظائر، دمشق، انتشارات دارالفکر، چ4، ج1.
3. امامی خوانساری، محمد، 1427ق، الحاشیه الثانیه علی المکاسب، قم، انتشارات آل‌البیت علیهم‌السلام،چ1.
4. انصاری، مسعود و طاهری، محمد علی، 1388ش، دانشنامه حقوق خصوصی، تهران، انتشارات جنگل جاودانه، چ3، ج3.
5. بحرانی، یوسف بن احمد ابراهیم، 1405ق،حدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره علیهم‌السلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ1، ج21.
6. تسولی، علی بن عبدالسلام، 1418ق،البهجه فی شرح التحفه، بیروت، انتشارات دارالعلمیه، چ1،ج2.
7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1388ش، حقوق اموال، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش، چ6.
8. خمینی [امام]، سید روح الله، 1368ش، تحریرالوسیله، تهران، انتشارات موسسه نشر آثار امام خمینی (ره)، چ1، ج2.
9. ــــــــــــــــ ، 1369ش، استفتائات، تهران، انتشارات موسسه نشر آثار امام خمینی، چ2،ج2.
10. ــــــــــــــــ ، 1367ش،کتاب البیع ، قم، انتشارات مطبعه مهر، چ 1، ج1
11. ــــــــــــــــ ، 1371ش،صحیفه امام، تهران، انتشارات مؤسسه نشر آثار امام خمینی، چ3،ج10.
12. زرکشی، محمدبن بهادر، 1993م، المنثور فی القواعد، کویت، انتشارات وزاره الاوقاف و الشوون الاسلامیه بالکویت،چ2،ج3.
13. سرخسی، محمد بن احمد، 1414ق،المبسوط، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه،چ1، ج2.
14. شافعی، محمد، 1422ق،الأم، مصر، انتشارات دارالوفاء للطباعه و النشر و التوزیع،چ1،ج7.
15. شیرازی،أبی‌اسحاق ابراهیم، 1417ق،المهذب فی الامام الشافعی، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه،چ1،ج8.
16. صدر، محمدباقر، 1360ش،اقتصادنا، ترجمه اسپهبدی، مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی، چ1، ج2.
17. صفایی، سید حسین، 1393ش،دوره مقدماتی حقوق مدنی: اشخاص و اموال، تهران، نشر میزان، چ 18.
18. طوسی، ابوجعفر محمد، 1351ق،المبسوط، تهران، انتشارات مکتبه المرتضویه علیه‌السلام، چ1،ج8.
19. عاملی[شهید اول]، محمد بن مکی،1410ق،اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، بیروت، انتشارات دارالتراث، چ1،ج7.
20. عاملی[شهید ثانی]،زین‌الدین بن علی، 1413ق،مسالک الافهام،قم،موسسه المعارف الاسلامیه،چ1،ج12.
21. عاملی، محمد جواد، بی‌تا، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، انتشارات موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام،چ2،ج2 و 5.
22. کاتوزیان، ناصر، 1381ش،دوره مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان، چ 5.
23. کاشانی، ابی‌بکربن مسعود، بی‌تا، بدایع الصنایع فی تربیت الشرایع، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه،چ1،ج6 .
24. کاشانی، محمود، 1391ش،حقوق مالکانه در پرتو مقررات شهرسازی، مجله تحقیقات حقوقی، ش 57.
25. مالکی، محمدبن عبدالله، بی‌تا، احکام القرآن، بیروت، انتشارات دارالفکر،چ1،ج16.
26. مجلسی، محمدباقر، 1404ق، بحارالانوار، بیروت، انتشارات مؤسسه الوفاء،چ1،ج2.
27. محقق داماد، سید مصطفی، 1367ش،قواعد فقه: بخش مدنی، انتشارات سمت، چ2، ج2.
28. مظفری، ابوالقاسم و دیگران، 1393ش، بررسی تحلیلی و تطبیقی ملاحظات برنامه ریزی حقوقی و مالکیتی در فرایند احداث فضاهای زیرزمینی شهری، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مهندسی تونل و فضاهای زیرزمینی، دوره3.
29. ملک یونان، ژرژ، 1391ش،ورود غیرمجاز به املاک دیگران (Trespass) در کامن‌لا، نشریه حقوق مردم،ش 26.
30. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، 1412ق،مصباح الفقاهه، قم، انتشارات دارالفکر،چ1،ج2.
31. میرزای قمی،ابوالقاسم بن محمدحسن، 1427 ق،رسائل المیزان القمی،قم،انتشارات دفتر تبیلغات اسلامی،چ1.
32. نراقی،احمد بن محمد مهدی،1415ق،مستند الشیعه فی احکام الشریعه،قم،انتشارات موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام،چ1.
33. نجفی، محمد حسن، 1367ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، انتشارات اسلامیه،چ2،ج26و7.
34. ونشریسی، احمدبن یحیی،1410ق،ایضاح المسالک الی قواعد الامام ابی‌عبدالله مالک، لیبی،انتشارات الدعوه الاسلامیه،چ1.
35-    C.Aydin, Cevdet, (2008), usage of underground space for 3D cadaster purposes and related problems in turky.
36-    David, barker, (2001), Colin pad field, low mad simple edit 8.
37-    ITA, (1991), Legal and administratire issues in undery round space, university of Minnesota, vol. 6.
38-    Leon, Duyuit, (1926), Lecon de public, paris, vol. 2.
39-    Thomas, W.A. (1979), ownership of substerranean space, underground space, vol. 3, issue. 4.
40-    Ronka,K.Ritola, j,and Raauhala, (1998), aunderground space in land- use planning Tunnelling and underground space technology, vol. 13, issue. 1.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار