مبانی رویکرد حقوقی متن باز در اسناد بین المللی حقوق بشر و ارزیابی قابلیت استناد به آنها در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق، دانشگاه قم،

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

چکیده

رویکرد حقوقی متن باز به معنای تأمین امکان دسترسی آزاد به فورمول تولید نوآوری، اطلاعات نوآورانه و سایر لوازم مورد نیاز در نوآوری برای سایرین به ویژه مبتکرین دیگرمی باشد. این امر به منظور زمینه سازی ارزیابی نوآوری مذکور و ارتقاء آن و همچنین تسهیل و تسریع سایر نوآوریها بر مبنای دانش به دست آمده از نوآوری مورد نظر می باشد. آزادی اندیشه و آزادی بیان، آزادی اطلاعات، آزادی ارتباطات و حق توسعه مبانی حقوق بشری قابل استناد برای رویکرد حقوقی متن باز هستند. بر مبنای نتایج مقاله حاضر با توجه به تأکید و تقویت اصول و مؤلفه های اصلی حاکم بر رویکرد مذکور در مبانی فوق، هر یک از این مبانی در ارتباط با تأمین و تضمین دسترسی آزاد به فورمول تولید نوآوری ها و سایر اطلاعات و لوازم مورد نیاز در نوآوری مبنایی قابل استناد هستند. بر مبنای نتایج این مقاله نه تنها هر یک از مبانی فوق با فقه امامیه و حقوق ایران منطبق هستند؛ بلکه در آن دو به عنوان حقوق اساسی مورد تأکید نیز می باشند، که این امر قابلیت اعمال رویکرد حقوقی متن باز در حقوق موضوعه ایران را در موارد ضرورت، به موازات نظام حقوق مالکیت فکری، به اثبات می رساند.

تازه های تحقیق

آزادی اندیشه و آزادی بیان، آزادی اطلاعات و حق دسترسی به اطلاعات، آزادی ارتباطات(حق ارتباطات) و حق توسعه مبانی حقوق بشری رویکرد حقوقی متن باز هستند که بر مبنای بررسی صورت گرفته در اسناد بین المللی متعدد حقوق بشر، یعنی اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاقین، اعلامیه جهانی حق توسعه، کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، اعلامیه راجع به علم و استفاده از دانش علمی، اعلامیه میلان راجع به ارتباطات و حقوق بشر، اعلامیه جهانی حقوق بشر و قطعنامه های متعدد مجمع عمومی سازمان ملل ، به عنوان مبانی عام و فراگیر در سطح بین المللی برای اتخاذ و اعمال رویکرد مذکور، که راهکاری جهت رفع موانع انتقال فنآوری و ایجاد توسعه فراگیر می باشد، محسوب می گردند.

امر به تفکر و جایگاه ویژه خردمندان و اهل تفکرو برتری دادن تفکر بر سایر امور حتی عبادت در آیات و روایات آزادی اندیشه را از منظر فقه امامیه اثبات می نماید. امر به مجادله به روش نیکو با اهل کتاب و مخالفان و اتخاذ روش بحث عقلی در قبال آنها بر مبنای اتکا بر دلیل، آزادی بیان را در فقه شیعی به اثبات می رساند. تأکید بر علم آموزی و در مقابل آن تعلیم و نشر علم بر آزادی اطلاعات در اندیشه اسلامی دلالت می نماید. تأکید بر سایر حقوق و آزادیها که آزادی ارتباطات بستر تحقق آنها را فراهم می آورد، و همچنین اصل آزادی و اصل عدالت در نظام هنجاری اطلاع رسانی فقه امامیه بر ضرورت آزادی ارتباطات تأکید می نماید. در نهایت تشویق به امور دنیوی و امر به معاش و تسخیر زمین در ارتباط با مفهوم توسعه اقتصادی و قاعده عدالت و قاعده نفی سبیل در ارتباط با توسعه در مفهوم عام خود بر پذیرش و تأکید بر حق توسعه از منظر شرعی دلالت دارد.

حقوق و آزادیهای فوق الذکر درحقوق موضوعه ایران بر مبنای اصول مختلف قانون اساسی و قوانین عادی، یعنی قوانین برنامه توسعه اول تا ششم، قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات1388، قانون خط مشی کلی اصول و برنامه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مصوب 1361، قانون مطبوعات 1364مورد پذیرش و عمل قرار گرفته است.

بر مبنای مجموع تحلیل و ارزیابی های به عمل آمده در مقاله حاضر نتایج ذیل برای نظام حقوقی کشورمان قابل استنباط است:

1. در سطح بین المللی در شرایط کنونی اتخاذ و اعمال رویکرد حقوقی متن باز، در راستای تکمیل نقائص موجود در اجرای حقوق مالکیت فکری و برای رفع دشواریها در این زمینه، که در نهایت اصلاح و تکمیل نظام مذکور را در عمل به همراه خوهد داشت، با استناد به مبانی حقوق بشری و فراگیر اثبات شده برای آن، ممکن بوده و به منظور تحقق اهداف سیاسی و اقتصادی بین المللی نظام جمهوری اسلامی ایران از منظر رفع سلطه و ایجاد توازن در قوای سیاسی و اقتصادی خود با کشورهای محروم کننده و تبعیض گرا( در اجرای قاعده فقهی نفی سبیل و قاعده فقهی عدالت) شدیدا توصیه می گردد؛ زیرا مبانی مذکور پذیرش و اعمال این رویکرد را در مناسبات نظم اقتصاد سیاسی بین المللی، به عنوان ابزاری برای تسهیل و رفع موانع انتقال فنآوری و رفع تبعیض سیاسی و اقتصادی بین کشورها و در نهایت تحقق حق توسعه، تأکید و تقویت می نماید.

2. با توجه به مبانی فقهی و تقنینی موجود برای رویکرد حقوقی متن باز از منظر آزادی اندیشه و آزادی بیان، آزادی اطلاعات، آزادی ارتباطات، حق توسعه و قاعده عدالت در سطح داخلی اعمال رویکرد حقوقی متن باز در حد مطلوب توصیه می گردد. منظور از حد مطلوب شرایطی است که در آن حقوق مالکیت فکری اشخاص تا آنجا لحاظ و رعایت گردد که مبانی فقهی و تقنینی فوق را نقض ننماید ، نه آنکه حقوق مالکیت فکری اشخاص به کلی نادیده انگاشته شود. براین اساس همواره باید به حق تمامیت اثر که رعایت و اعمال آن با هیچ یک از مبانی فوق منافاتی ندارد احترام گذاشت؛ امّا در مقابل ممانعت مطلق از دسترسی اشخاص به اطلاعات نوآورانه با استناد به حقوق انحصاری مبتکر ممکن نیست و اصولاً می بایست بستری برای تبادل اطلاعات نوآورانه و قابلیت دسترسی اشخاص به اطلاعات مذکور فراهم گردد.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Foundations of Open Source Legal Approach in International Human Rights Instruments and Assessment of Their Reliability in Imamiyah Jurisprudence and Law of Iranian

نویسندگان [English]

  • seyyed hasan shobeiri zanjani 1
  • jafar nezamolmolki 2
1 Associate Professor, Department of Intellectual Property Law, Faculty of Law, University of Qom.
2 Ph. D. Candidate in Private Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Open source legal approach means to provide access to formula of innovation production, innovational information and other required means in innovation for other persons and specifically other innovators. This is for planning the assessment and promotion of the aforementioned innovation and facilitation and expedition of other innovations based on the acquired knowledge from the innovation concerned. Freedom of thought and freedom of expression, freedom of information, freedom of communication and right to development are reliable human rights foundations for open source legal approach. In accordance with the results of the present article, considering the emphasis on and promotion of principles and components of this approach in the aforementioned bases, all of them are reliable as to securing and ensuring free access to formula of innovation production and other needed means in the innovation. Based on the outcomes of this article, not only all of the aforementioned foundations are compatible with Imamiyah Jurisprudence and Iranian Law, but also they are emphasized in both of them. This proves the applicability of the open source legal in Iranian written law, in line with intellectual property law, in case of necessity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Open Source Legal Approach
  • Human Rights
  • Imamiyah Jurisprudence
  • Law of Iran

مراجع

1. اسماعیلی، محسن و جلالی، عبدالله، بهار 1391ش، نظام هنجاری اطلاع رسانی در فقه شیعه، مجله رسانه، سال بیست و دوم، ش 1.
2. الیاسی، مرتضی،1380ش، مبانی و اهداف حق توسعه، مجله بصیرت دانشگاه آزاد، سال نهم، ش 25 و 26.
3. انصاری، باقر، 1387ش، سازو کار های حقوقی حمایت از تولید علم(حقوق پژوهشی)، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، چ1.
4. انصاری، باقر1386ش، مفهوم، مبانی و لوازم آزادی اطلاعات، مجله نامه مفید، ش61.
5. حبیبا، سعید و معلی، مهدی، 1394ش، حمایت حقوقی از نوآوریهای زیست فنآوری، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، چ1.
6. حلّى، مقداد بن عبد الله سیورى، 1425 ق ، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوى، چ1، ج 2.
7. زرکلام، ستار و نظام الملکی، جعفر و طلوع، محسن، زمستان 1395ش، تحلیل و ارزیابی حمایت از نرم افزار در نظام حقوق مالکیت فکری و نظام متن باز، دو فصلنامه علمی پژوهشی حقوق تطبیقی، ش 106.
8. سلمان پور، محمد جواد، شهریور 1384ش؛ آموزه های اسلام در جهت توسعه اقتصادی، مجله رواق اندیشه، ش45.
9. سلیمان دهکردی، الهام و افراسیابی، علی، بهار 1394ش؛ حق دسترسی آزاد به اطلاعات در نظام حقوقی بین المللی و ملی، مجله مطالعات بین المللی پلیس، ش 21.
10. سن، آمارتیا، زمستان 1386، مفهوم توسعه، ترجمه سرکسیان، شاکه و گودرزی، علی، مجله راهبرد یاس، ش 12.
11. صدر، شهید، سید محمد باقر،1417 ق ، اقتصادنا،  قم، دفتر تبلیغات اسلامى - شعبه خراسان.
12. طباطبایی، محمد حسین، 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلی للمطبوعات، چ2، ج 17.
13. طباطبایی محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه موسوی، محمد باقر،1374ش ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ5، ج 12،16 و 19.
14. طبرسی، فضل بن حسن، 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، تهران، ناصر خسرو، چ3، ج10.
15. عاملى، حرّ، محمد بن حسن، 1409 ق ، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ1، ج27.
16. عباسی، بیژن، 1395ش، حقوق بشر و آزادی های بنیادی، تهران، نشر دادگستر، چ2.
17. عمید زنجانى، عباس على، 1421ق ، فقه سیاسى ، تهران، انتشارات امیر کبیر، چ4، ج1.
18. غلامی، محمد 1394ش، آزادی اندیشه در نظام حقوق بشر و سیستم حقوقی ایران، نخستین کنگره بین المللی حقوق ایران، تهران، مرکز همایشهای توسعه ایران.
19. فیروزی، مهدی، بهار 1396ش، قواعد فقهی حاکم بر حق توسعه، مجله فقه، سال 24، ش 1.
20. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب1407ق ، الکافی ،تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ4، ج2.
21. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران،1371ش، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة،چ10، ج11و16و19.
22. مکارم شیرازى، ناصر، 1424 ق ، کتاب النکاح ،قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، ج1.
23. موسی زاده، ابراهیم و شکری، هادی، 1395ش، حقوق بشر در اسلام، تهران، انتشارات خرسندی، چ2.
24. نجف‌آبادى منتظرى، حسین على، بی تا، رساله استفتاءات ، قم، بی نا، چ1،ج2.
25. نجف‌آبادى منتظرى، حسین على، 1409ق، مبانى فقهى حکومت اسلامى، ترجمه صلواتى، محمود و شکورى، ابوالفضل، قم، مؤسسه کیهان، ج8 .
26. نظام الملکی، جعفر و طلوع، سید محسن، بهار-تابستان 1394ش، نظام نرم افزارهای متن باز، مجله علمی ترویجی پژوهشهای حقوقی، سال چهاردهم، ش 27.
27. نورى ، میرزا حسین، 1408 ه‍ ق ، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام ،چ1، ج2.
28. هاشمی، سید محمد و حسینی ، سید ولی الله، بهار 1382ش، «حق فراموش شده: حق دسترسی آزاد به اطلاعات، تحقیقات حقوقی»، ویژه نامه ش 12.
29. وکیل، امیر ساعد و عسکری، پوریا، 1383ش، نسل سوم حقوق بشر حقوق همبستگی، تهران مجمع علمی و فرهنگی مجد،چ1.
30-Conde, H.Victor(2004), “A Handbook of International Human Rights Terminology”, Second Edition, University of Nebraska Press Lincoln and London.
31-De Filippi, Primavera(2015), “Handbook of Digital Currency Translating Commons-Based Peer Production Values into Metrics: Toward Commons-Based Crypto-currencies”, Acadamic Press.
32- Drzewicki, Krzysztof, (1984) “The Rights of Solidarity - The Third Revolution of Hhman Rights” , Nordisk Tidsskrift for international ret.
33- El-Kassas, Sherif(2005), " On the Merits of the Open Source Model " ,Department of Computer Science,The American University in Cairo,10 pages. Avaialable at:http://www.wipo.int/edocs/mdocs/mdocs/en/isipd_05/isipd_05_www_103981.pdf
34-Janet Hope, Elizabeth(2004), Open Source Biotechnology, A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy at The Australian National University, 254 pages.
35-Mandrusiak, Lisa(2010-2011), Maine Law Review, Balancing Open Source Paradigms  and  Traditional  Intellectual Property Models to Optimize Innovation, [Vol. 63:1, pp.303-330.
36-Van Overwalle, Geertrui(2009), Gene Patents and Collaborative Licensing Models, New York, Cambridge University Press.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار