نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گنبدکاووس
2 مربی گروه معارف اسلامی، دانشگاه گنبدکاووس.
چکیده
پرسش از آزادی و تفسیر آن همواره در طول تاریخ موضوع تأمل اندیشمندان و متفکران بوده است. اندیشه ملحدانه رهایی از قیود دینی را معنای آزادی میداند؛ امّا تفکر موحدانه صیانت از حدود دینی را آزادی مینامد. این مسأله از آن جهت اهمیت پیدا میکند که تفاوت در برداشت معنای آزادی موجب شده تا برخی از متفکران غربی سوء استفاده‌های ابزاری از حق آزادی را اقدامی در چارچوب آزادی عقیده و بیان بدانند. در این میان، آیتالله جوادی آملی سلسله معیارهایی را برای آزادی مشخص میکند و بحث از سازگاری و ناسازگاری آزادی با مؤلفههای اسلامی را تبیین مینماید. به همین جهت، نگارندگان بحث یاد شده را از دیدگاه آیت الله جوادی آملی بررسى نمودهاند. هدف اصلی این تحقیق، بررسی ابعاد ارزشی، تبیینی و هنجاری حق آزادی عقیده و بیان در ساختار نظامهای معرفتی مختلف است. روش تحقیق مقاله حاضر تحلیلی توصیفی است. اطلاعات تحقیق نیز به صورت کتابخانهای جمعآوری شده است. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که آزادی در دستگاه فلسفی این حکیم متأله یکی از اوصاف نفسانی است که به لحاظ تشکیکی بودن آن هیچگاه نمیتواند مطلق و نامحدود باشد. از این منظر، آزادی حقیقی زمانی واقعیت مییابد که بر مبنای عقل و نقل باشد.
تازه های تحقیق
این مقاله، با مطالعة دقیق، طبقه بندی و تحلیل خطوط اصلی معارف دین با توجه به آراء و نظریات مستدل و برهانی حکیم فرزانه حضرت آیت الله جوادی آملی تلاش کرده است تأثیر تفکّر توحیدی در عرصه های مختلف معرفت را از نظر این متفکّر مسلمان نشان دهد؛ به ویژه نظر ایشان را در آزادی عقیده و بیان که الهام گرفته از دستگاه فلسفی است، بسط داده و و قرائت های ناسازگار با منابع دینی را شبهه زدایی نموده است. با توجه به مبانی و اندیشه های حقوقی آیت الله جوادی آملی، این نتایج قابل استخراج است:
1. طبق نگرش هستی شناختی و معرفت شناختی آیت الله جوادی آملی، آزادی از سنخ کمال وجودی و مقول به تشکیک است که مراحل عالی آن در انسانهای کامل نظیر حضرت آدم (علیهالسلام) و انبیا و اولیای دیگر یافت میشود و مراحل مادون آن در انسانهای وارسته و متدین ظهور میکند.
2. هدف اصلی در تفکر اسلامی تکامل انسان است و صرفا این ارزش است که دارای ارزش ذاتی می باشد و آزادی و سایر ارزش ها قداست خود را از این ارزش دریافت می کنند. اما در تفکر الحادی غرب آزادی خود هدف است، و فوق همه ارزش هاست که هیچ چیز با آن برابری نمی کند و به دلیل رعایت ارزش های دیگر نباید مخدوش و محدود گردد.
3. در نظام فکری استاد جوادی، رهایی مطلق به معنای بردگی است. زیرا اگر انسان آزاد باشد که هر چه را می پسندد به عنوان مذهب و آیین خود برگزیند، آنگاه اسیر آرزوها و هوس های خود می گردد و از آن پیروی می کند.
4. از زاویه نگاه آیت الله جوادی آملی گرچه خداوند انسان را تکویناً در دینداری آزاد آفریده، امّا تشریعاً راه رشد را برایش تبیین ساخته است. تحمیلی نبودن عقیده و آزادی آن از جهت تکوینی منافاتی با عدم آزادی آن از جهت تشریعی ندارد؛ چنانکه انسان تکویناً در خوردن زهر آزاد، ولی تشریعاً از آن ممنوع است. از این رو همه افراد جامعه اسلامی میتوانند با داشتن هرگونه عقایدی آزادانه زندگی کنند و از حقوق شهروندی یکسان برخوردار باشند؛ امّا ایجاد هرگونه دسیسه ضد حقایق دینی و عقاید توحیدی ممنوع است.
5. به نظر آیت الله جوادی آملی آزادی قلم، عقیده و بیان در جهت سوق دادن انسان به سمت کمالات انسانی حق و صدق است و نشر آن در مسیر گمراهی برای ایجاد انحراف در نظام اسلامی باطل و کذب است، زیرا هرگونه آزادی برای نشر و پخش افکار الحادی در نظام اسلامی که بر توحید و تقوا استوار است، اختلال و بینظمی میآورد، از اینرو عقاید و اعمال فاسد در آن هیچ جایگاهی ندارد.
6. از منظر استاد جوادی آملی مسأله ارتداد نوعى توطئه و فتنه گرى بوده است و اعدام مرتد حفظ امنیت داخلی جامعه اسلامی و جلوگیری از نفوذ بیگانه‌گان و نامحرمان در حریم اعتقادات دینی مردم را به دنبال خواهد داشت، لذا اسلام در برابر ارتداد عکس العمل شدیدی نشان داده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Freedom of Opinion and Expression in the Ideas of Ayatullah Javadi Amoli with a View on Law of the West
نویسندگان [English]
- Ebrahim Javanmard Farkhani 1
- Ali Nouri 2
1 Assistant Professor, Department of Theology, Faculty of Humanities, University of Gonbad Kavous
2 Instructor, Department of Islamic Teachings, University of Gonbad Kavous
چکیده [English]
The question of freedom and its interpretation has been always the subject of contemplation by scholars and thinkers throughout the history. According to the atheistic view, the freedom is to be released from religious constraints, but monotheistic thinking calls the preservation of religious beliefs freedom. This issue becomes significant for the difference in understanding the meaning of freedom has led to regarding instrumental abuse of right to freedom as a measure falling in the ambit of freedom of opinion and expression by some western scholars. Meanwhile, Ayatollah Javadi Amoli determines series of criteria for freedom and elaborates on the compatibility and incompatibility of freedom with Islamic components. Therefore, the authors have examined the aforementioned discussion from the perspective of Ayatullah Javadi Amoli. The main purpose of this research is to study the value, explanatory and normative dimensions of the right to freedom of opinion and expression in the structure of various epistemological systems. The method of this paper is a descriptive-analytic one. In addition, data of the research was collected by means of a library-based approach. Findings of the research demonstrate that freedom in the philosophical system of this sage theologist is one of the sensual qualities that due to its uncertainty never can be absolute and unlimited. In accordance with this point of view, the real freedom becomes factual when is based upon wisdom and revelation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Freedom
- Opinion
- Expression
- West
- Javadi Amoli
1) ابو الصلاح حلبى، تقى الدین بن نجم الدین، 1403ق، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، چ1.
2) انصاری، باقر، 1386ش، حقوق ارتباط جمعی، تهران، انتشارات سمت، چ1.
3) آربلاستر، آنتونی، 1377ش، لیبرالیسم غرب ظهور و سقوط، ترجمه عباس مخبر دزفولی، تهران، نشر مرکز، چ3.
4) جوادی آملی، عبدالله، 1390ش، ادب قضا در اسلام، قم، مرکز نشر اسراء، چ1.
5) ــــــــــ، 1382ش، ارتداد و آزادی، مجله پاسدار اسلام، سال 22، ش 265.
6) ــــــــــ، 1386ش، انتظار بشر از دین، قم، مرکز نشر اسراء، چ4.
7) ــــــــــ، 1385ش، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چ1، ج8.
8) ــــــــــ، 1387ش، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چ2، ج9.
9) ــــــــــ، 1391ش، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چ4، ج12.
10) ــــــــــ، 1388ش، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چ1، ج17.
11) ــــــــــ، 1395ش، تفسیر انسان به انسان، قم، مرکز نشر اسراء، چ8.
12) ــــــــــ، 1389ش، جامعه در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چ2.
13) ــــــــــ، 1384ش، حق و تکلیف در اسلام، قم، مرکز نشر اسراء، چ2.
14) ــــــــــ، 1381ش، دین شناسی، قم، مرکز نشر اسراء، چ1.
15) ــــــــــ، 1392ش، سیره رسول اکرم(ص) در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چ9، ج8.
16) ــــــــــ، 1379ش، فطرت در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چ2.
17) ــــــــــ، 1375ش، فلسفه حقوق بشر، قم، مرکز نشر اسراء، چ1.
18) ــــــــــ، 1378ش، ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت، قم، مرکز نشر اسراء، چ1.
19) حلّى، حسن بن یوسف، 1414ق، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ1.
20) دیویس، تونى، 1378ش، اومانیسم، ترجمه عباس مخبر، تهران، نشر مرکز، چ1.
21) راسل، برتراند، 1357ش، آزادی و سازمان، ترجمه علی رامین، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ1.
22) روزنتال، فرانس، 1379ش، مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان، ترجمه منصور میر احمدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه عملیه قم، چ1.
23) سارتر، ژان پل، 1380ش، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه مصطفی رحیمی، چاپ دهم، تهران، انتشارات نیلوفر، چ10.
24) سروش، عبدالکریم، 1379ش، آیین شهریاری و دینداری، تهران، مؤسسه فرهنگی صراط، چ1.
25) ــــــــــ، 1382ش، «آزادی بیان، حق اظهارنظر و ابراز عقیده»، ماهنامه آفتاب، شماره 25.
26) طباطبایی موتمنی، منوچهر، 1388ش، آزادی های عمومی و حقوق بشر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ4.
27) فاضل میبدی، محمد تقی، 1381ش، «انسان، ادیان، ارتداد»، ماهنامه آفتاب، ش 23.
28) کاتوزیان، ناصر، 1381ش، فلسفه حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ2، ج1.
29) کدیور، محسن، 1381ش، «آزادی عقیده و مذهب در اسلام و اسناد حقوق بشر»، ماهنامه آفتاب، ش 23.
30) کرنستون، موریس، 1370ش، تحلیلی نوین از آزادی، ترجمه جلال الدین اعلم، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
31) گریس، چنگ، 1384ش، مبانی نظری حقوق بشر، قم، دانشگاه مفید، چ1.
32) گیدنز، آنتونی، 1390ش، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی، چ26.
33) مجلسی، محمد باقر، 1404ق، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، چ1، ج74.
34) مفید، محمد بن نعمان، 1413ق، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چ1.
35) مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، 1403ق، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، ج13.
36) مکی عاملی، محمد بن جمال الدین، 1417ق، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، قم، فتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، ج2.
37) میل، جان استوارت، 1345ش، درباره آزادی، ترجمه محمدرضایی، تهران، بی نا، چ1.
38) نجفى، محمد حسن، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ7، ج41.
39) هارت، هربرت، 1389ش، آزادی، اخلاق، قانون (درآمدی بر فلسفه حقوق کیفری و عمومی)، ترجمه محمد راسخ، تهران، انتشارات طرح نو، چ2.
40) هاشمی، سید محمد، 1384ش، حقوق بشر و آزادی های اساسی، تهران، انتشارات میزان، چ1.
41) هایدگر، مارتین، 1381ش، نامه ای درباره اومانیسم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران، نشر نی، چ2.
- Abbagnano, N (1972), Humanism in The Encyclopedia of Philosophy, Macmillan and Free Press, NewYork.
- Campbell, T (2006), Right: A Critical Introduction, Rutledge, first published, London.
- Donnelly, J (2003), Universal Human Rights in Theory and Practic, Cornell university Press, U.S.A.
- Hicks, J (1989), An Interpretation of Religion: Human Responses to the Transcendent, Macmillan Press, London.
- Hobbes, T (1990), The International Bill of Rights part II in philosophical Foundations of Human Rights,Unesco, Paris, France.
- Kant, I (1995), Metaphysiche Anfangsgrunde der Rechtslehre, Konemann, Koln.
- Luik, J (1998), Humanism in Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge Press, London and NewYork.
- Tadros, V; Tierney, S (2004), The Presumption of Innocence and The Human Rights Act, The Modern Law Review, Black Well Publishing.
- Webber, R (1982), Secular Humanism, Threat and Challenge, Zondervan publishing House, U.S.A.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله