نگرشی تطبیقی به ایجاب و قبول در حقوق اسلام و ایران و حقوق خصوصی مدرن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

هر چند تحقیقاتی فراوان در باب ایجاب و قبول انجام شده است اما مساله این تحقیق واکاوی تشکیل پیمان­ها در نگاه مقایسه‌ای با مستندات حقوق خصوصی نوین است. این تحقیق که با روش تطبیقی انجام شده است این احتمال را تقویت می‌کند که مفهوم ایجاب و قبول از حقوق اسلامی به حقوق غرب راه یافته باشد به همین دلیل شاهد شباهت فراوان دو نظام حقوقی در این باب هستیم. حقوق خصوصی نوین در باب عناصر سازنده و آثار و عوامل زوال ایجاب، همچون رد مخاطب، رجوع و انقضاء مهلت با حقوق ما مشابه است اما در برخی موارد تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود که عبارتند از چگونگی تعیین عوضین در ایجاب، پذیرش قبولی اصلاح شده یا ایجاب متقابل در اسناد جدید؛ همچنین بر خلاف حقوق ایران، اسناد به برخی عوامل زوال ایجاب مانند مرگ و حجر، تلف موضوع و تکرار ایجاب، اشاره نکرده‌اند. افزون بر این نشان داده شده است که برتری نظام غربی خرد کردن مصادیق و تعیین تکلیف موارد مشتبه است و بیان شده است که کدام یک از شیوه های عقلایی حقوق نوین در بازنگری قوانین ما قابل استفاده است.

تازه های تحقیق

ایجاب اراده‌ی نخستین انشایی همراه با مبرز است که می‌تواند رفتار باشد. شواهد، حدسی قوی ایجاد می‌کند که دکترین ایجاب و قبول از حقوق اسلامی به غرب راه یافته است. اما حقوق خصوصی مدرن از این ساختار گذر کرده است زیرا نتوانسته است به جای مفهوم «توافق» مفهوم «انشا» را درک کند. قصد جدی و داشتن مخاطب در هر دو نظام از شرایط ایجاب است. در حقوق نوین، اصل بر نپذیرفتن ایجاب به عموم است مگر قرائنی موجود باشد. در حقوق جدید جزئیاتی مفید از انواع ایجاب طرح شده که باید به حقوق ایران افزوده شود. قابلیت رجوع نیز از اشتراکات است اما حقوق جدید به استثنائاتی رسیده که موجّه است. در بحث امکان ایجاب عام، با توجه به عقلایی بودن این موضوع، موضع دو نظام را مشترک می‌دانیم. در اسلام تا پیش از قبول، ایجاب قابل بازگشت است استثناهایحقوق مدرن طرح نشده است. بر خلاف حقوق اسلامی، حقوق جدید رجوع از ایجاب به پاداش را ممکن نمی‌داند. در مورد اعلام بازگشت از ایجاب قانون ایران ساکت است اما اسناد خارجی آن را شرط می‌داند. حقوق ایران مرگ و حجر را سبب زوال ایجاب ذکر نموده اما اسناد جدید موضعی نگرفته‌اند. در بحث شرط تطابق ایجاب و قبول در دو نظام شباهت وجود دارد. نظام نوین قبول اصلاح شده را پذیرفته است. در نظام اسلامی نیز می‌توان گفت روش عقلایی آن است که اگر تغییرات در شرایط اساسی نباشد مانعی برای تشکیل پیمان نخواهد بود. حقوق مدرن زمان تشکیل عقد را زمان رسید دانسته ولی در حقوق اسلامی زمان اعلام قبول ذکر شده است. با این حال، گاه نظریه رسید عقلایی است زیرا در بسیاری اوقات شرط بنایی بر رسید وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Perspective of Offer and Acceptance in Islamic and Iranian Law and Modern Private Law

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Khorsandian
Associate Professor, Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Shiraz
چکیده [English]

Although there are many researches about offer and acceptance, the question of this study is investigating the formation of contracts in a comparative perspective with modern private law. Being conducted through a comparative method, the present research reinforces the possibility that the concepts of offer and acceptance have found a way to law of west from Islamic law. Accordingly, we witness numerous similarities between these two legal systems in this regard. The modern private law is similar to our legal system regarding the elements of the offer, its effects and the cusses of its termination such as the rejection of the addressee, revocation and the passage of the deadline. However, there are some differences in certain cases including the quality of determining the consideration of the offer, approval of modified acceptance or mutual acceptance in new instruments. In addition, contrary to Iranian law, the new instruments have not refered to some causes of termination of offer such as death and incapacity, loss of subject, and repetition of the offer. Furthermore, it is demonstrated that the advantage of western law is to breaking the examples and determining the similar cases and it is stated that which rational methods of modern law could be used in revising Iranian laws.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • European Law of Contracts
  • Offer and Acceptance
  • Formation of the Contract
  • Irrevocable Offer

مراجع

1)      ابن‌زهره، ابی‌المکارم، بی‌تا، غنیه النزوع، قم، موسسه امام صادق، بی‌چا.
2)      السان، مصطفی، 1385ش، ایجاب و قبول معاملات الکترونیکی، تحقیقات حقوقی، شماره 43.
3)      امامی، سیدحسن، 1378ش، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، چ6، ج1.
4)      ــــــــــ 1384ش، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، چ18، ج3.
5)      امیری قائم‌مقامی، 1378ش، عبدالمجید، حقوق تعهدات، تهران، میزان، چ1 ، ج2.
6)      انصاری، شیخ مرتضی، 1427ق، کتاب‌المکاسب، قم ، مجمع الفکر الاسلامی، چ1، ج3.
7)      جبعی عاملی، 1413ق، مسالک‌الافهام، قم، موسسه المعارف‌الاسلامیه، چ1، ج 7.
8)      الجزیری، عبدالرحمن 1406ق، الفقه علی‌المذاهب‌الأربعه، بیروت، دار إحیاء تراث العربی، چ7، ج2.
9)      جعفری لنگرودی، 1356ش، دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، بنیاد، چ1.
10)   ــــــــــ ‌، 1340ش، تاثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، چ1.
11)   ــــــــــ ، 1380ش، حقوق اموال، تهران، گنج دانش، چ5.
12)   ــــــــــ ،1378ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ1، ج1 .
13)   ــــــــــ ،1378ش، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ10.
14)   ــــــــــ ، 1379ش، مجموعه محشّی قانون مدنی، تهران، گنج دانش، چ1.
15)    حلی، علامه، 1410ق، نهایه‌الأحکام، قم، اسماعیلیان، چ1، ج2.
16)   ـــــــ بی‌تا، تذکره‌الفقهاء، قم، مرتضوی، چ1، ج1.
17)   حلی، ابن‌ادریس، 1410ق، سرائر، قم، نشر اسلامی، چ1،ج2.
18)   خورسندیان، محمدعلی، ذاکری‌نیا، حانیه، زمستان 1388ش، واکاوی اراده، قصد و رضا در فقه اسلامی و حقوق ایران، مطالعات فقه وحقوق اسلامی، سال1، ش1.
19)   خورسندیان، محمدعلی، محمدی‌بصیر، فرهاد، 1392ش، اهداف و شکل‌گیری اصول اروپایی حقوق قراردادها و مقایسه با اسناد مشابه، پژوهشهای حقوق خصوصی، ش1.
20)   خویی، ابوالقاسم، 1382ق، مصباح‌الفقاهه، بیروت، دار هادی، چ1، ج 5،4،3.
21)   داراب‌پور، مهراب، 1374ش، ترجمه و تفسیری بر حقوق بیع بین‌المللی، تهران، گنج دانش، چ1، ج1.
22)   رفاعی العطار، محمدحسن، 2007م، البیع عبر شبکه‌الانترنت، اسکندریه، دارالجامعه‌الجدیده، چ1.
23)   ره‌پیک، حسن، 1385ش، حقوق مدنی، تهران، خرسندی، چ1 .
24)   الزحیلی، وهبه، 1409ق، الفقه‌الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، چ14، ج2 و 4.
25)   سبزواری، ملاهادی، 1413ق، شرح‌المنظومه، تعلیق حسن‌زاده، تهران، ناب، چ1، ج 2.
26)   شعاریان ابراهیم؛ ترابی، ابراهیم، 1389ش، اصول قراردادهای اروپا و حقوق ایران، تبریز، فروزش، چ 1.
27)   شهیدی، مهدی، 1380ش، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، چ2.
28)   صفایی، سید حسین، 1385ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، میزان، چ4، ج2.
29)   ــــــــــ 1387ش، حقوق بیع بین‌المللی، تهران، دانشگاه تهران، چ2 .
30)   طباطبایی ، سید محمد‌حسین، 1404ق، نهایه‌الحکمه، قم، نشر اسلامی، چ1.
31)   طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، 1378ش، حاشیه‌المکاسب، قم، مهر، بی‌چا،ج1.
32)   قاسمی، عبدالخالق، 1385ش، اصول اروپایی حقوق قراردادها، مطالعات حقوقی، سال 1، شماره 3 و4.
33)   قنواتی، جلیل، 1386ش، نظریه ایجاب مُلزم در آینه تطبیق، مطالعات اسلامی، ش 77.
34)   ــــــــــ 1383ش، مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول، قم، بوستان کتاب، چ1.
35)   کاتوزیان، ناصر، 1372ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، بهنشر، چ2، ج2 .
36)   ــــــــــ 1382ش، حقوق مدنی-عقود معین‌: عقود اذنی، تهران، انتشار، چ4.
37)   ــــــــــ 1376ش، حقوق مدنی -مشارکتها و صلح، تهران، گنج دانش، چ4.
38)   ــــــــــ 1377ش، حقوق مدنی-ایقاع، تهران، دادگستر، چ2.
39)   کوتس، هاین، 1384ش، مترجمان ولی‌اله احمدوند، محمدباقر پارساپور، مجید قربانی لاچوانی، اصغر محمودی، حقوق قراردادها در اروپا تشکیل، اعتبار، محتوای قرارداد و اشخاص ثالث، تهران، جهان جام جم، چ1 .
40)   محقق‌داماد، سیدمصطفی، 1387ش، قواعد فقه بخش مدنی، تهران، نشر علوم اسلامی، چ18.
41)   محقق‌داماد، سید مصطفی، دارایی، محمدهادی، 1391ش، مطالعه تطبیقی اسباب زوال ایجاب، تحقیقات حقوقی، ش 10.
42)   محقق حلّی، نجم‌الدین‌جعفر، 1403ق، شرائع‌الإسلام، بیروت، دارالأضواء، چ1،ج2.
43)   مرادی، صادق؛ پیرهادی، محمدرضا، 1391ش، بررسی تطبیقی ‌ایجاب عام در بیع، تحقیقات حقوقی، دوره 5، ش 15.
44)   مرتضوی، عبدالمجید، 1388ش، قواعد عمومی قراردادها، تهران، نیکتاب، چ1.
45)   مکارم شیرازی، ناصر، 1425ش، أنوارالفقاهه، کتاب بیع، قم، مدرسه امام علی، چ1، ج1.
46)   ملاصدرا، صدرالدین محمد، 1368ش، الحکمه‌المتعالیه، قم، مکتبه‌المصطفوی، چ1، ج4.
47)   موسوی‌خمینی، روح الله، 1362ش، ، طلب و اراده، ترجمه‌ احمد فهری، تهران، علمی و فرهنگی، چ1.
48)   ــــــــــ 1421ق- 1379ش،کتاب‌البیع، تهران، تنظیم و نشر آثار، چ1، ج1.
49)   نائینی، میرزا محمد حسین، 1373ق، منیه‌الطالب، تهران، المحمدیه، چ1، ج1.
50)   نجفی، محمدحسن، 1404ق، جواهرالکلام، بیروت، دار إحیاءالتراث، چ7 ، ج35.
51)   واحدی، جواد، 1378ش، قانون تعهدات سویس، تهران، میزان، چ1.
52)  Backhaus Richard, (2004), The limits of the duty to perform in the principles of European contract law, Electronic Journal of comparative law, vol. 8.1 March 2004, Available at: <http://www.ejcl.org/81/art81-2.PDF>.
53)  Barnes, Wayne, (2008), The French Subjective Theory of Contract: Separating Rhetoric from Reality, Tulane Law Review Vol.83 pp. 359-393. Available at: <http://scholarship.law.tamu.edu/facscholar/281>.
54)  Beale, Hugh(2005), The Acquis communautaire and the development of European contract law, and the European Commission’s Action Plan on Contract Law, Juridica International No. 10 available at : <www.juridicainternational.eu/public/pdf/ji_2005_1_4.pdf>.
55)  Beatson, J. (2002), Anson’s Law of contract, New York, Oxford university press, 28th Ed.
56)  Bennett Howard, (2006), Agency in principles of European contract law and The Unidroit principles of international commercial contracts. Uniform Law Review, vol.11, pp.771-793 available at: <http://109.168.120.21/siti/Unidroit/index/pdf/XI-4-0771.pdf>.
57)  Bell, John, Boyron, S., Whittaker, S, (1998), Principles of French Law, New York, Oxford University Press.
58)  Bush Danny, Hondius Edwood H, Van Kooten Hugo J, Schrama Wendy M, (2002), The Principles of European Contract Law and Dutch Law, Hague, London, New York, Ars Aequi Libri, Nijmegen & Kluwer Law International.
59)  Cartwright, John, Fauvarque-Cosson, Bénédicte, Whittaker, Simon (2016), The Law of Contract, The General Regime of  Obligations and Proof of obligations, the new provisions of the Code Civil. Direction des affaires civiles et du sceau, Ministère de la Justice, République française.
60)  Furmston Michael, (2010), Tolhurst G J, Contract Formation, London, Oxford University Press, first Ed.
61)  Hartkamp Arthur S. Hesselink Martin W. Hondius Ewoud H. Mak Chantal Du Perron C. Edgur, (2011), Towards a European Civil Code, Netherlands, Kluwer Law International, Chapter 20: Rodolfo Sacco, Formation of Contracts pp 482-492, 4th Ed.
62)  Lando ole and Beale Hugh, (2000), Principles of European contract Law, part I and II prepared by combined and revised The commission of European contract Law, Hague, London, Boston, Kluwer Law International.
63)  Leible Stefen, Lehmann Matthias, (2014), European contract law and German law, (chapter 2, formation by P. Mankowski & M. Muller) Nederlands, Kluwer law international.
64)  Micklitz Hans-W.  (Sep 2004), The Protection of the Weak Party in a Harmonised European, Journal of Consumer Policy, suppl. PP.339-356.  Available at: <http://search.proquest.com/openview/6b23293e54941f04ec5a6c7b167bfa7c/1.pdf?pq-origsite=gscholar>.
65)  Murray. Jr. John E. (1988), An Essay on the Formation of Contracts and Related Matters under the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, Journal of law & commerce, pp. 11-51 Available at: <http://cisgw3.law.pace.edu/cisg/biblio/murray.html>.
66)  Musin Valery, (2013), Offer and Acceptance under the Russian Civil Code. Russian Law Journal. 1(1):80-90. DOI:10.17589/2309-8678-2013-1-1-80-90.
67)  Owsia Parviz, (1994), Formation of Contract: a comparative study under English, French, Islamic and Iranian law, London, Graham & Trotman limited- Kluwer.
68)  Peel, Edwin, (2011), Treitel The law of contract, Indiana, Sweet& Maxwell, 13th. Ed.
69)  Richards Paul, (2015), Law of contract, London, Pearson, 12th. Ed.
70)  Rowan, Solene (2017), The new French law of contract. International & Comparative Law Quarterly, Published online: 22 August 2017, pp. 1-27 available at: <http://eprints.lse.ac.uk/75815/>.
71)  Schulze Reiner, Viscasillas Pilar (2016), The formation of contract, Baden-Baden Germany, Nomos.
72)  Smits Jan M. (2014), Contract law, A comparative introduction, Cheltenham UK-Northampton USA, Edward Elgar publishing limited.
73)  Smits, Jan (2000), A principled approach to European contract law, Maastricht journal of European and comparative law, 7 pp.221-223 Available at: <http://pub.maastrichtuniversity.nl/8f14933f-bf8a-41e9-b5a8-8c96299c5228>.
74)  Smits, Jan M. (2005), The Principles of European Contract Law and the Harmonization of Private Law in Europe, published in Antoni Vacquer Ed, pp. 567-590, Available at: <http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=792545##>.
75)  Stone, Richard, (2015), The Modern Law of Contract, New York, Rotledge, 11th. Ed. 
76)  Varul, Paul (2008), performance and remedies for non performance: comparative analysis of the PECL and DCFR, juridica international law review, University of Tartu, XIV. pp. 104-110 Available at: <http://www.juridicainternational.eu/index.php?id=12708>.
77)  Vogenauer Stefan, (2015), Commentary on the UNIDROIT principles of international commercial contracts (PICC), London, Oxford University Press second Ed.
78)  Von Mehren, Artthur T. (2008), International Encyclopedia of comparative law, vol. Contracts in general, Mohr Siebeck-Tubingen, Germany, Leiden, Boston,  Martinus Nijhoff Pub. VII Part 1.
79)  Wilhelmsson, Thomas (2001), Towards a (post)modern European contract law, Juridica international law review, No. 6, PP.23-29 Available at: <http://www.juridicainternational.eu/index. php?id= 12548>.
80)  Zimmermann Reinhard, (2006), The law of obligations, Cape Town, Roman foundations of the civilian tradition, Juta & Co Ltd, second reprint.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار