ظرفیت های جوامع مسلمان در ارتقای آموزش حقوق بشر

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

چکیده

امروزه،آموزش حقوق بشر، به عنوان ابزاری مهم در راستای ارتقای احترام به حقوق بشر، مورد اهتمام وافر جامعه بین‌المللی است. اما عدم توجه به چالش‌ها و موانعی که می‌تواند فرآیند آموزش را با ناکارآمدی مواجه سازد، سبب ناکامی در نیل به اهداف آموزش خواهد شد. شناسایی و به‌کارگیری شیوه‌های مؤثر و متناسب با ظرفیت‌های بومی در هر منطقه، موجبات غلبه بر چالش‌ها و موانع موجود و محتمل را فراهم می‌سازد. در جوامع مسلمان، چالش مضاعفِ تقابل گفتمان دین و حقوق بشر نیز از موانع توسعه آموزش حقوق بشر تلقی می‌شود که توجه به آن، در شناسایی شیوه‌‌های متناسب برای آموزش حقوق بشر مبتنی بر ظرفیت­های بومی جوامع مسلمان، ضروری می‌نماید. ظرفیت­های مورد نظر در دو دسته قابل بررسی است. دسته نخست، ظرفیت­های عام و غیرمختص به جوامع مسلمان برای ارتقای حقوق بشر هستند؛ همچون ظرفیت سازمان­های غیردولتی، کلینیک­های حقوقی دانشگاهی و شیوه آموزش کلینیکی حقوق بشر، که شیوه­ای کارآمد، متناسب با عناصر اصلی آموزش حقوق بشر و مطابق با اسناد بین‌المللی، در همه جوامع شناخته می­شود. دسته دوم، ظرفیت­های اختصاصی جوامع مسلمان هستند که می­توانند از طریق بومی­سازی شیوه آموزش کلینیکی حقوق بشر، رفع چالش‌های پیش ­روی کلینیک­های حقوقی دانشگاهی و افزایش کارآمدی آن‌ها در زمینه آموزش حقوق بشر، به ارتقای حقوق بشر در این جوامع کمک شایانی بکنند. واکاوی چگونگی کارکرد ظرفیت‌های عام و تلاش در جهت شناسایی و ارائه‌ی ظرفیت‌های خاص از قبیل نهاد وقف، مساجد و نقش آموزشی روحانیون مسلمان، وجهة همت این نوشتار است، که با توصیف و تحلیل داده‌های عمدتاً کتابخانه‌ای به انجام رسیده است.

تازه های تحقیق

آموزش حقوق فرایندی مستمرّ و طولانی مدت است که طی آن، مردم در هر سطحی از توسعه و در هر قشری از جامعه، چگونگی احترام به دیگران و حفظ کرامت انسانی و ابزار و روش‌های تأمین این احترام را در تمام جوامع می­آموزند. آموزش حقوق بشر با بالا بردن سطح آگاهی عمومی به گسترش فرهنگ جهانی حقوق بشر و احترام به آزادی‌های اساسی بشر کمک می‌کند. در واقع آماده سازی و توسعة انسان­های آگاه می‌تواند از بسیاری تجاوز‌ها و نقض‌های حقوق بشری جلوگیری کند، که تمامی این فعالیت‌ها با هدف ایجاد، ترویج و ارتقای فرهنگ جهانی حقوق بشر انجام می‌گیرد. با وجود این، آموزش حقوق بشر خود نیز با چالش‌هایی روبرو بوده و جوامع مسلمان نیز از این امر مستثنا نبوده، ضمن این که در این جوامع چالش مضاعف گفتمان دین و حقوق بشر را هم نباید از نظر دور داشت. اما، با استفاده از راه‌کارهای بومی و مخصوصا بهره‌گیری از ظرفیت‌های خاص جوامع مسلمان، می‌توان از دامنة این چالش‌ها کاسته و تا حدود زیادی بر آن‌ها غلبه کرد. مقاله حاضر با واکاوی ظرفیت­های عام و خاص جوامع مسلمان برای ارتقای حقوق بشر و احترام به کرامت انسانی، به نتایج ذیل دست یافت:

1ـ سازمان‌های غیر دولتی و همچنین کلینیک­های حقوقی دانشگاهی نهادهای موفق در همه جوامع و به عنوان ظرفیت­های عام جوامع مسلمان برای آموزش حقوق بشر و ارتقای استانداردهای حقوق بشری هستند. سازمان­های غیر دولتی با درک اهمیت آموزش، بخش عمده‌ای از فعالیت‌های خود را به مباحث آموزشی اختصاص داده‌اند. این سازمان‌ها با انتشار معیارهای حقوق بشر بین المللی و برگزاری کلاس‌ها، کارگاه‌ها، سمینارها و نشست‌های مختلف در زمینه آموزش حقوق بشر فعالیت می‌کنند و اهداف خیرخواهانه و بشر دوستانه آن­ها باعث می‌شود که اعتماد عمومی به سمت آن­ها جلب شود. کلینیک های حقوقی دانشکده­های حقوق نیز نهادهایی مردمی ـ  دانشگاهی بر پایه نیت­های خیرخواهانه هستند که در فضایی آکنده از دانش، تجربه، تعهد، و عدالت محوری سعی می کنند بر اساس اهداف، انتظارات، تنوع مراجعه کنندگان و فرهنگ­های ملی و مذهبی جوامع، آموزه­های حقوق بشری را گسترش دهند. از این رو، ترویج این نهادها و گسترش دامنه فعالیت این نهادها در جوامع اسلامی و بهره‌مند ساختن آنها از حمایت‌های مقتضی، ضمن ایجاد تعامل میان این نهادها با نهادهای دینی ذی ربط می‌تواند به میزان موفقیت و تاثیرگذاری آن‌ها در تعلیم و ترویج حقوق بشر سازگار با تعالیم اسلامی کمک کند.

2ـ جوامع اسلامی از آموزه­های دینی بسیاری بهره­ می­برند که حق­های بشری در ارتباطات فرد انسانی با هم­نوعان خود و محیط پیرامون خود را متذکر می­شود و منبع مناسبی در جهت تأمین محتوای آموزش حقوق بشر به حساب می­آید. این آموزه­ها در جامعه ایرانی که مبتنی بر تعالیم امامان معصوم(ع) است دو چندان می­باشد. کرامت انسانی در نگرش اسلامی به عنوان مبنای حق­های بشری و رابطه انسان با هم­نوعان و همچنین آموزه­های دینی در زمینه حفظ محیط زیست و اصول و قواعد فقهی در جهت حمایت از حق بر محیط زیست به عنوان مبنای رابطه انسان با محیط پیرامونی خویش مورد توجه است. این آموزه­ها، ظرفیت جوامع اسلامی و به طور خاص جامعه ایرانی برای تأمین محتوای آموزش حقوق بشر به حساب می­آید چه آن­که تلاش برای آموزش و تحقق آن­ها به خوبی می­تواند طیف وسیعی از حق­های بشری مذکور در اسناد بین المللی را در جوامع مسلمان بگستراند و تحولات چشمگیری در ارتقای استانداردهای حقوق بشری در این جوامع به وجود آورد و در نهایت کاهش تقابل گفتمان دین و حقوق بشر را نتیجه دهد.

3ـ جوامع مسلمان، از نهادهای ممتازی بهره می­برند که به کارگیری آن ­ها در جهت آموزش حقوق بشر می­تواند آموزه­های حقوق بشری را به خوبی ارتقا دهد. مساجد که در سراسر جامعه اسلامی گسترده شده­اند و در طول تاریخ، علاوه بر نقش عبادی خود دارای نقش­ها و فعالیت­های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده­اند، می­توانند پایگاهی برای توسعه آموزش­های حقوق بشری در نظر گرفته شوند. این مهم آن­گاه جلوه می­کند که در این جوامع وقف به عنوان نهاد خیرخواهانه همیشه پشتیبان مالی مساجد و البته آموزش بوده است از این­رو می­تواند کمک­های مالی مؤثری در جهت توسعه و ارتقای آموزه­های حقوق بشری دین و آموزش حقوق بشر داشته باشد.

4ـ روحانیون مسلمان که به طور سنتی مدیریت مساجد و البته رهبری تعلیم و تربیت جامعه اسلامی را بر عهده دارند و با توجه به اعتمادی که مردم در طول بیش از هزار سال به ایشان دارند، می­توانند با بهره­گیری از امکانات مساجد و کمک مالی نهاد وقف، نقش موثری در رهبری آموزش پایدار آموزه­های حقوق بشری اسلام ایفا کنند.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Capacities of Muslim Societies in Promoting Human Rights Education

نویسندگان [English]

  • Mostafa Fazaeli 1
  • Fatematossadat Hagh Shenas 2
1 Associate Professor, Department of International Law, Faculty of Law, University of Qom
2 MA in International Law, Faculty of Law, University of Qom.
چکیده [English]

Nowadays, human rights education is of great concern for the international community in promoting the respect to human rights. However, inattention to the challenges and obstacles that can encounter education process with inefficiency would cause failure in achieving the goals of education. Identification and applying effective and appropriate means according to local capacities in each region would provide the requirements to overcome the existing and perceived challenges and obstacles. Dual challenge of the discourse of religion and human rights in Muslim societies is a barrier to development of human rights education paying attention to which seems necessary in finding proper and appropriate means and mechanisms for human rights education in these societies based on their capacities. These capacities can be examined in two categories. The first category is the general capacity of Muslim communities, including non-governmental organizations, as well as academic legal clinics and the clinical education method of human rights that is recognized as an effective method to the core elements of human rights education in accordance with international documents in all societies. The second category is the specific capacities of Muslim communities which can considerably contribute to the promotion of human rights through localization of human rights clinical education, resolving the challenges meeting the university law clinics and increasing their effectiveness regarding human rights education in these societies. The present paper, through describing and analyzing mainly-library-based data, aims to investigate the quality of the function of general capacities and tries to identify and present the specific ones such as Waqf institution, mosques and the educational role of Muslim clerics.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Rights Education
  • Human Rights
  • Muslim Societies
  • University Law Clinics

مراجع

1)      قرآن کریم
2)      نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، خطبه 89.
3)      انصاری، باقر؛  1388ش، آموزش حقوق بشر، تهران، مجد،چ1.
4)      حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ 1420ق، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ بیروت،مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ج 11.
5)      خمینی، سید روح الله (امام خمینی)؛ 1361ش،  صحیفة‌ نور، تهران،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج 17.
6)      الزحیلی، محمد؛ 1418 ق ، حقوق الإنسان فی الإسلام، بیروت ، دار ابن کثیر،چ2.
7)      شاه ولی، منصور و کاوری، باسم؛ 1378ش، «گفتمان پایداری محیط زیست بین پراگماتیسم و دین» در مجموعه مقالات همایش اسلام و محیط زیست، تهران، سازمان حفاظت محیط زیست.
8)      قمی، محمد بن علی بن حسین ابن بابویه (شیخ صدوق)؛ 1380ش، علل الشرایع و الأحکام،  ترجمه و تحقیق: سید محمد جواد ذهنی تهرانی، قم، مؤمنین، ج1.
9)      کلینی، محمد بن یعقوب؛ 1407ق، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیّه، ج 8.
10)   لواسانی، محمود؛ 1384ش، فلسفه حقوق بشر و نقد مبانی آن،تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
11)   محقق داماد، سید مصطفی؛ 1393ش، الهیات محیط زیست، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
12)   ـــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ 1373ش، «طبیعت و محیط زیست از نظر اسلام». مجله نامه فرهنگ، 13، 87 ـ 88.
13)   مطهری، مرتضی، 1368ش،  فلسفه اخلاق،تهران، صدرا.
14)   ــــــــــــــــــــ ، 1369ش، بنای اقتصاد اسلامی،تهران ، انتشارات حکمت.
15)   ــــــــــــــــــــ ، 1390ش،  مجموعه ‏آثار استاد شهید مطهرى،تهران، صدرا، ج‏3.
16)   موسوی، سید فضل الله، 1392ش، نگاهی به دیدگاه­های حقوقی اسلامی، تهران، خرسندی،چ1.
17.  Amnesty International. http://www.amnestyusa.org/education /about. html, 2 November 2016.
18. Andreopoulos, G. J; Claud, R. P.  (1997), Human Rights Education for the Twenty-first Century. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press.
19. Choules, Kathryn. (2011),"Human Rights Education: A Tool for Social Change in the Pacific". Human Rights Education in Asia- Pacific, Volume 2, 14.
20. Conde, H. Victor.  A, (2004), Handbook of International Human Rights Terminology.  United States of America: University of Nebraska Press, second edition.
21. Erfani Nasab, Ahmad; Meghdadi, Mohammad M. (2012), "Muslim Clerics and Leadership in Human Rights Education in Muslim Societies", Procedia Social and Behavioural Sciences Journal, 31, 277.
22. Farley H.;  Jaszi P.;  Philips, V.;  Sarnoff,  J. & Shalleck, A. (2008), " Clinical Legal Education and the Public Interest in Intellectual Property Law, New York Law School, Clinical Research Institute, Research Paper Series No 08/09 #2, 747.
23. Fifth Session of the UNESCO Advisory Committee on Education for peace, human rights, democracy,  international understanding and tolerance from 20-22 March 2000, Available at: Error! Hyperlink reference not valid., 2 November 2016.
24. Flowers, Nancy. (2000), The Human Rights Education Handbook: Effective Practices for Learning, Action and Change. Human Rights Resource Center.
25. General Report of the Human Right Education Forum  7-12 November 2000, European Youth Centre, Budapest, pp.5-6.
26. International Center for Not – For – Profit Law (ICNL). Error! Hyperlink reference not valid., 2 November 2016.
27. Johnson, N. (1998), "Sandwich Placements in Law: Academic Tourism or a Form of Clinical Legal Education?", Web Jornal of Current Legal Issues, 2, 13.
28. Maisel, P. (2007), " Expanding and Sustaining Clinical Legal Education in Developing Countries: What We Can Learn from South Africa". Fordham International Law Journal, 2,  378.
29. McQuoid Mason, (2006), David. Street Law Education for South African School Children. Lansdowne: Juta & Co. Ltd.
30. OHCHR & UNESCO. (2006), Plane of Action; World Programme for human Rights Education- First Phas .New York and Geneva: UNESCO in Paris.
31. Recommendation concerning education for international understanding, co-operation and peace and education relating to human rights and fundamental freedoms adopted on 9 November 1979 by the UNESCO General Conference in Paris, available at: http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13088&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html, 2 November 2016.
32. Rivers-James, F., "Engaging Law Students in Leadership", Elon University School of Law Legal studies Research Paper, No. 2010-06.
33. Rubenstein, H. (2008), Leadership for Lawyer. Chicago: ABA Publishing.
34. Steenhuisen E, (2006), "Goals of Clinical Legal Education", In W. De Klerk (Eds.). Clinical Law in South Africa. South Africa: LexisNexis Butterworths.
35. Tibbitts, Felisa. "Human Rights Education for Social Change: Evaluation Approaches and Metodologies", EQUTTAS, Montreal, Canada, May 3-5, (2007): 2.
36. UN/GA/RES/49/184, 23 December 1994 , United Nations Decade for Human Rights Education, Available at: http://www.un- documents. net/a49r184.htm, 3 November 2016.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار