ماهیت و مبنای قاعدة حسن نیت و راه های اثبات آن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم.

چکیده

چندی است که حسن نیت به مثابة یک قاعدة حقوقی و فقهی توجه صاحب­نظران را به خود جلب کرده است. از جمله پرسشهائی که نسبت به آن وجود دارد این است که ماهیت این قاعده چیست؟ از جنس قواعد ماهوی است یا شکلی؟ و یا دارای ابعاد دوگانه است؟ بعلاوه، آیا این قاعده از بنیادهای توجیهی اخلاقی و عقلانی برخوردار می باشد؟  اگر مستظهر به بنیادهایی باشد که دخالت آن در دنیای مناسبات حقوقی را توجیه کند، آیا این قاعده می تواند از آزمون های لازم در مرحلة اثبات که گذار موفق از آن یکی از شرایط ورود یک قاعده به دنیای حقوق است، با موفقیت عبور کند؟ در این نوشتار سعی شده است تا نشان داده شود که این قاعده دارای ابعاد دوگانه است، بنیاد های مستحکم اخلاقی و عقلانی دارد؛ و در مرحلة اثبات راههای معتبر و قابل اعتمادی برای اثباتِ بود یا نبود حسن نیت موجود است.

تازه های تحقیق

این بررسی مختصر نشان می دهد که:

1. قاعدة حسن نیت از ابعاد و کاربردهای مختلف ماهوی یعنی:یک تکلیف اخلاقی و حقوقی و یا  یک موضوع از جنس واقعه حقوقی؛ و همچنین وجوه مختلف شکلی و اثباتی از قبیل: فرض قانونی، اماره قانونی و قضائی، و یا اصل عملی، برخوردار است،

2. این قاعده در تمام وجوهش دارای مبانی متقن اخلاقی، فقهی و عقلانی مانند: اصالت ظهور، عرف خردمندان و متشرعان، حفظ سلامت روابط اجتماعی، استصحاب عدم آگاهی، اصل برائت از مسئولیت، ارزش اخلاقی حسن نیت، حفظ نظم عمومی، حمایت از اشخاص با حسن نیت، قاعده انصاف و قاعده غرور، می باشد. این مبانی هم تأمین کننده پیوند میان اخلاق و حقوق اند و هم الزامات زندگی اجتماعی را روایت می کنند.

3. در محیط حقوق عرفی، در دادگاههای کامن لا، مدعی حسن نیت مسئول اثبات آن است؛ ولی در دادگاههای انصاف، مدعی سوء نیت باید آن را اثبات کند. در حقوق فرانسه، مدعی سوء نیت مسئول اثبات آن است. در حقوق اسلام و ایران نیز، با صرف نظر از موقعیت خاص و احتمالی طرفین، مدعی سوء نیت که امری وجودی را ادعا می کند، مسئول اثبات آن است.

4. ماهیت تجریدی و معنوی عنصر حسن نیت و دشواریهایی که از این رهگذر در مرحلة اثبات آن پدید می آید، نباید موجب کنار نهادن این عنصر اخلاقی و انسانی از مناسبات حقوقی گردد؛ زیرا با وجود این دشواری اولیه، همانند بسیاری از عناصر معنوی که گریزی از آنها در کار حقوقی و قضائی نیست، راههای معتبر و قابل اعتمادی مانند: قبول گزارش فرد از وضعیت باطنی خود با وجود شرایط لازم، توجه به امارات و قرائن قضائی حاکی از ابطال فرض سوء نیت، و احراز سوء نیت طرف مقابل، برای اثباتِ بود و نبود آن در عقود و ایقاعات و وقایع خارجی، وجود دارد.

5. در صورت عدم دسترسی به هیچ یک از دلایل پیش گفته، و بروز شک و تردید نسبت به وجود حسن نیت یا سوء نیت، اصل عملیِ قابل اعمال «اصل حسن نیت» است، نه سوء نیت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Nature and Basis of the Good Faith Rule and Ways of Proving It

نویسنده [English]

  • Ahmad Deylami
Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Qom;
چکیده [English]

It is for a while that Good Faith, as a legal and Islamic jurisprudential rule, has attracted the attention of the relevant experts. Among the queries posed, the following ones can be mentioned: What is the nature of this rule? Is it a substantive rule or a formal one? Does it have double dimensions? Furthermore, does this rule have moral and rational justifying foundations? In cane, it does have such foundations, can this rule withstand the proving tests grappling of which is a requirement of a rule for entering the world of laws? The present paper attempts to show that this rule has double dimensions; it has firm rational and moral bases; and there exist reliable and authentic ways for proving its existence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ignorance
  • Bad Faith
  • The Basis of Good Faith
  • Evidence of Good Faith
  • Dimensions of Good Faith

مراجع

- اربلی، علی بن عیسی، 1401ق، کشف الغمه، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، چ1،ج3.
2- اصفهانی، محمد حسین، 1418ق، حاشیة کتاب مکاسب، قم، محقق، ،ج4،چ1.
3- امامی، سید حسن، 1368ش، حقوق مدنی، تهران،کتابفروشی اسلامیه، ج 6، چ4.
4- آخوند خراسانی، 1417ق، کفایهّ الاصول، قم، موسسة آل البیت«ع»،چ2.
5- بجنوردی، سید محمد حسن، 1430ق، القواعد الفقهیه، قم، منشورات دلیل ما، چ4.
6- حائری، سید کاظم، 1415ق، القضاء فی الفقه الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی،چ1.
7- حجتی بروجردی،سید محمد حسین، 1412ق، الحاشیه علی کفایه الاصول (طرح لمبانی سید حسین طبا طبایی بروجردی)، قم، انصاریان،چ1.
8- حرّانی، ابن شعبه، 1404ق، تحف العقول، قم، مؤسسه نشر اسلامی،چ2.
9- حسینی مراغی، میرفتاح، 1425ق، العناوین ، قم،مؤسسۀ النشر الاسلامی، ج2، چ2.
10- حکیم (طباطبایی)، سید محسن، 1391ق، حقایق الاصول، قم، بصیرتی، چ5.
11- حلی، علامه، 1414ق، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت(ع)،چ1،ج9.
12- حلی، محقق، 1408ق، شرائع الاسلام، تهران، انتشارات استقلال،چ3.
13- خمینی، سید روح الله، 1379ش، کتاب البیع،  قم، مؤسسة تنظیم ونشر آثارامام خمینی،چ1، ج4.
14- سید رضی، 1379ش، نهج البلاغه،ترجمة دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،چ17.
15- سیفی مازندرانی، علی اکبر،1425ق، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیهّ الاساسیهّ (القسم الاول من القواعد العامهّ)، قم، موسسه النشر الاسلامی،چ1،ج1.
16- محقق اصفهانی، سید محمد حسین، 1418ق، حاشیه کتاب مکاسب، قم،انوار الهدی.
17- صدر، سید محمد باقر، 1978م، دروس فی علم الاصول، بیروت، دارالکتاب اللبنانی،چ1، ج2.
18- عاملی، شیخ حر، 1413ق، وسائل الشیعه، ، قم، چ3،ج11 و 27.
19-فخر المحققین، 1378ق، ایضاح الفوائد، تهران، کوشانپور،چ1،ج1.
20- فیاض، شیخ محمد اسحاق، 1410ق، محاضرات فی الاصول(تقریرات بحث سید خویی)، ، قم، دارالهادی،چ3،ج5.
21- کاتوزیان، ناصر، 1372ش، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ، تهران، انتشارات بهمنشیر،چ2، ج1.
22- کاتوزیان، ناصر، 1376ش، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ، تهران، شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا،چ2، ج2و3.
23- کاتوزیان، ناصر، 1381ش، مقدمه علم حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ32.
24- کاتوزیان، ناصر، 1384ش،  اثبات و دلیل اثبات، تهران، میزان،چ3، ج1.
25- کتاب مقدس، (بی تا)، (ترجمة تفسیری به فارسی)، بی جا، بی نا.
26- کلینی، محمد بن یعقوب، 1367ش، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه،چ3،ج2.
27. محقق اردبیلی، 1402ق، مجمع الفائده، قم، جماعه المدرسین،چ1،ج8 .
28- مظفر، شیخ محمدرضا، 1370ش،  اصول فقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ4، ج1.
29- ناس، جان بی، 1373ش، تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی اصغر حکمت، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،چ7.
30- نجفی، محمد حسن، بی تا، جواهر الکلام، ، بیروت، دار احیاء التراث العربی،چ7،ج29 و 40.
31- نراقی، مولی احمد، 1418ق، مستند الشیعه، مشهد، مؤسسة آل البیت(ع)، چ7،ج17.
32- یزدی، سید محمد کاظم، بی تا، تکمله العروه، قم، مکتبه داوری،چ1.
33. Vanel Marguerite, (1970), Bonne foi, Encyclopédie Juridique, 2‛ Édition, Tome 1, Pierre Raynaud, Paris, Dalloz.
34. Code Civil Netherland (1838).
35. Code Civil Portugal, as amended to 30 June 1999.
36. German Civil Code, as amended to January 1, (1975).
37. Uniform Commercial Code (ucc).
38. Uniform Negotiable Instrument Law.
39. Code Civil (Français), (2002), 100‛ édition, DALLOZ.
40. Gensler, Harry J (2013). Ethics and the Golden Rule, First published, New York and London: Routledge.
41. Gensler, Harry J (2018). Ethics: A Contemporary Introduction, Third Edition, New York and London: Routledge
42. Wattles, Jeffrey, (1996). The Golden Rule, New York: Oxford University Press.
43- Cane, Peter, (2000), “Mens Rea in tort Law”, Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 20, No. 4.
44- Carter, J. w, and penden, Elizabeth, (2003), "Good faith in Australian contract Law", Journal of contract law, No. 19.
45- Cohen, Michael. H, (Jun., 1985), "Reconstructing Breach of the implied covenant of Good faith and fair dealing as a tort", California Law Review, Vol, 73, No. 4.
46- Cox, Archibald, (Jun., 1985), "The Duty to Bargain in Good faith", The Harvard Law Review, Vol. 71, No. 8.
47- Fleming, R.W, (Oct., 1961), "The obligation to Bargain in Good faith", Virginia Law Review, Vol. 47, No. 6.
48- Gillette, Clayton. P, (Sep, 1981), "Limitations on the obligation of Good faith", Duke Law Journal, Vol. 1981, No. 4.
49- Honigman Jason L., (Jun, 1925), “Proof of Good faith, Michigan Law Review”, Vol. 23, No. 8.
50- Keily, Troy, (1999), "Good faith and the Vienna Convention on Contract for the International Sale of Goods (CISG)”, Vindobna Journal of International Commercial Law and Arbitration, Issue.1.
51- Powers Paul .J, (1999), “Defining the indefinable: Good faith and the United Nation Convention on contracts for the international sale of Goods”, available in: www.cisg.pace-edu/cisg/biblio.
52- Unknown, (Dec, 1936), “Burden of proving Bona fide purchase”, the university of Chicago law review, Vol. 4, No.1.
53- Unknown (A), (Mar., 1903), “Duty to exercise Good faith", Michigan Law Review, Vol. 1, No. 6.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار